Κομπάνι
Οι νέες σφαγές στο Ιράκ και τη Συρία είναι το κόστος των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών στην περιοχή, όπως εξηγεί ο Νίκος Λούντος.
Από τις στήλες αυτού του περιοδικού έχουμε πολλές φορές αναφερθεί στην παταγώδη αποτυχία της αμερικάνικης επέμβασης και κατοχής στο Ιράκ. Χρειάστηκε πολλές φορές την τελευταία δεκαετία να αναδείξουμε πίσω από την ψεύτικη εικόνα της σταθεροποίησης ότι η Μέση Ανατολή όλο και περισσότερο μετατρεπόταν σε κινούμενη άμμο, και ότι το φιάσκο της κατοχής αντί να ενισχύσει τον αμερικάνικο έλεγχο έφερε τις ΗΠΑ σε θέση μεγαλύτερης αδυναμίας για να παρέμβουν στις εξελίξεις.
Αυτή η συζήτηση ποτέ δεν ήταν φιλολογική. Χωρίς σωστή εκτίμηση του ισοζύγιου δυνάμεων στην περιοχή δεν ήταν δυνατόν να κάνεις σωστές προβλέψεις. Το αντιπολεμικό κίνημα είχε ανάγκη αυτές τις σωστές προβλέψεις. Τι είχαμε μπροστά μας; Μια περίοδο ησυχίας νεκροταφείου όπου οι αμερικάνικες πολυεθνικές απλώς θα ρουφούσαν το πετρέλαιο του Ιράκ ανενόχλητες; Ή ένα σκηνικό αβεβαιότητας, διαρκούς κρίσης και κυλίσματος στη βία, όπου το αντιπολεμικό κίνημα πρέπει να βρίσκεται επί ποδός;
Η πραγματικότητα ήρθε να αφήσει πίσω της το νόημα των λέξεων “αποτυχία” και “φιάσκο”. Αν ρωτούσε κανείς στην αρχή της χρονιάς ακόμη και τους πιο ενημερωμένους δημοσιογράφους για την οργάνωση που σήμερα αυταποκαλείται “Ισλαμικό Κράτος” (ΙΚ) λίγα θα είχαν να πουν. Ήταν μια από τις ένοπλες ομάδες, διασπάσεις της αλ-Κάιντα στο Ιράκ, που είχε καταφύγει στη Συρία με λίγες χιλιάδες μαχητές και κέρδιζε έδαφος στη μάχη κατά του καθεστώτος Άσαντ, κυρίως κάνοντας επιθέσεις κατά άλλων οργανώσεων που συμμετείχαν στην επανάσταση, μεταξύ αυτών και οι πρώην “συναγωνιστές” τους της επίσημης αλ-Κάιντα.
Ακόμα και όταν ξαφνικά στις αρχές του καλοκαιριού, μετά από μια έφοδο του ΙΚ ο ιρακινός στρατός το έβαλε στα πόδια και το ΙΚ άρχισε να καταλαμβάνει μία μία ιρακινές πόλεις, η κυρίαρχη ανάλυση ήταν ότι επρόκειτο για μια προσωρινή κρίση της ιρακινής κυβέρνησης. Τα κείμενα του δημοσιογράφου Πάτρικ Κόμπερν ήταν ανάμεσα στα λίγα που υποστήριζαν πως το ΙΚ δεν είναι παροδικό φαινόμενο. Εξηγούσε μάλιστα πως, ενώ το ιρακινό κράτος είχε χάσει τον έλεγχο των συνόρων του προς Συρία και Ιορδανία, οι μαχητές του ΙΚ βρίσκονταν σε απόσταση περίπου μιας ώρας από τη Βαγδάτη. Στην ιρακινή πρωτεύουσα επικρατούσε η ίδια ανεξήγητη απάθεια: “[Οι Σιίτες] υποστηρίζουν ότι οι Σουνίτες έχουν εξεγερθεί και πως οι μαχητές του ΙΚ είναι απλώς τα τάγματα εφόδου ή το προκεχωρημένο φυλάκιο μιας εξέγερσης που προκλήθηκε από τις αντι-σουνιτικές πολιτικές και δράσεις του Μάλικι. Μόλις αυτός αντικατασταθεί, όπως είναι μάλλον βέβαιο, η Βαγδάτη θα προσφέρει στους Σουνίτες μια νέα συμφωνία για τη μοιρασιά της εξουσίας με περιφερειακή αυτονομία όπως αυτή που απολαμβάνουν οι Κούρδοι. Τότε οι σουνιτικές φυλές, οι πρώην αξιωματικοί του στρατού και τα στελέχη του κόμματος Μπάαθ που επέτρεψαν στο ΙΚ να ηγηθεί της σουνιτικής ανταρσίας, θα στραφούν ενάντια στους θηριώδεις συμμάχους τους”.1
Ο Μάλικι όντως έφυγε, νέες μοιρασιές όντως έγιναν, οι μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη έριξαν το βάρος τους και τις βόμβες τους κατά του ΙΚ, όμως η κατάσταση κάθε άλλο παρά έχει επιλυθεί.
Από το καλοκαίρι εξελίσσεται ένας νέος πόλεμος, με καινούργια αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων, νέες διεθνείς συμμαχίες, απανωτούς βομβαρδισμούς και καινούργια προσφυγιά. Οι δυνάμεις που παρεμβαίνουν έχουν η κάθεμιά τη δική της ατζέντα και χτυπώντας από όλες τις μεριές μετατρέπουν το Ιράκ σε σάκο του μποξ. Δεν υπάρχει κανένα σοβαρό σενάριο ομαλοποίησης. Όλοι παραδέχονται πως όσους βομβαρδισμούς και να κάνουν, το τοπίο που θα αφήσουν πίσω τους στο Ιράκ δεν πρόκειται να εμπνεύσει τη σταθερότητα, αλλά θα σηματοδοτήσει την αντίστροφή μέτρηση μέχρι το επόμενο ξέσπασμα της κρίσης. Το ΙΚ εξάλλου δεν περιορίζεται στα σύνορα του Ιράκ, η περιοχή που ελέγχει απλώνεται στη Συρία όπου έχει στην εκμετάλλευσή του ορισμένες από τις σημαντικότερες πετρελαιοπηγές.
Στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού η Δήμητρα Κυρίλλου θύμιζε τον τρόπο με τον οποίο τα διαδοχικά κύματα αντίστασης στο Ιράκ οδήγησαν τις αμερικάνικες κατοχικές δυνάμεις σε μια σειρά διχαστικές επιλογές που έστρωσαν το δρόμο στο ΙΚ.2 Η τακτική του χειρουργικού διαχωρισμού γειτονιών, πόλεων και επαρχιών σε σουνίτες και σιίτες που τώρα επιβάλλεται με το μαστίγιο του ΙΚ ξεκίνησε υπό αμερικανική καθοδήγηση για να υποταχθεί η αντίσταση. Τα δάκρυα των Αμερικάνων και των συμμάχων τους για τις μειονότητες, όπως για τους Χριστιανούς και τους Γεζιδίτες είναι υποκριτικά. Οι μειονότητες αυτές έμειναν ξεκρέμαστες και αναγκάστηκαν σε μαζική προφυγιά όχι από το ΙΚ αλλά από τις μοιρασιές που έκαναν οι ΗΠΑ με τις πολιτικές δυνάμεις στο Ιράκ, όπου αναγνωρίζονταν μόνο Σουνίτες, Σιίτες και Κούρδοι.
Η όξυνση των ανταγωνισμών
Όμως, αυτό που εξελίσσεται αυτή τη στιγμή στο Ιράκ και τη Συρία δεν είναι απλώς μια εξέλιξη της αμερικάνικης κατοχής. Ούτε πρέπει να αναλυθεί μόνο με όρους μιας πολεμικής αναμέτρησης – δεν είναι μόνο ζήτημα ενός “αποτυχημένου κράτους” όπου χάθηκε το μονοπώλιο βίας από την κυβέρνηση. Στον πόλεμο κατά του ΙΚ επεμβαίνουν για να λύσουν τους λογαριασμούς τους όλων των ειδών οι αντιδραστικές δυνάμεις της περιοχής. Η σύγκρουση στο Ιράκ έχει μετατραπεί σε ένα μεγεθυντικό φακό για τους ανταγωνισμούς σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Εξελίσσεται σε έναν πόλεμο όλων εναντίον όλων, μεταξύ μεγάλων και μικρών αφεντικών που συμμετέχουν για να χτυπηθούν μεταξύ τους ή για να βρουν ευκαιρία να τσακίσουν κινήματα που έβλεπαν ως απειλές.
Οι χώρες του Κόλπου, με πρώτη τη Σαουδική Αραβία, παρότι υπήρξαν οι βασικοί χρηματοδότες του ΙΚ, μπήκαν πρώτες πρώτες στη νέα συμμαχία των προθύμων. Αφενός θέλουν να δώσουν ένα μάθημα σε όποιον φεύγει από τον έλεγχο. Το ΙΚ τους ήταν χρήσιμο όσο αποσταθεροποιούσε το καθεστώς Άσαντ και κυρίως όσο τσαλαπατούσε τα καλύτερα κομμάτια της συριακής επανάστασης, αλλά τώρα χρειάζονται να του βάλουν φρένο.
Αφετέρου, τα βασίλεια του Κόλπου θέλουν να διατηρήσουν το ρόλο του πολιτικού προστάτη του σουνιτικού πληθυσμού στο Ιράκ. Η Σαουδική Αραβία είχε βρεθεί σε θέση αδυναμίας και πανικού από τις πολιτικές επιλογές των ΗΠΑ που έδιναν το πάνω χέρι στα σιιτικά κόμματα και μέσω αυτών στο Ιράν. Η επανάσταση στο Μπαχρέιν όπου η σιιτική πλειοψηφία εξεγέρθηκε κατά της σουνιτικής βασιλικής οικογένειας, η επανάσταση στην Υεμένη, το δυνάμωμα της Χεζμπολάχ στο Λίβανο και οι εξεγέρσεις της σιιτικής μειονότητας μέσα στην ίδια τη Σαουδική Αραβία είχε οδηγήσει το καθεστώς να εξορκίζει την απειλή του “σιιτικού τόξου”. Ο πόλεμος κατά του ΙΚ δίνει τον αέρα στην οικογένεια Σαούντ να παρέμβει στο Ιράκ όπως η ίδια θέλει.
Αυτές οι αντιπαραθέσεις παρουσιάζονται με θρησκευτικό μανδύα, αλλά δεν πρόκειται για θεολογικές διαμάχες. Αυτό που κρίνεται είναι ποια από τις περιφερειακές δυνάμεις θα έχει τον πρώτο λόγο, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία ή κάποιος άλλος; Οι θεολογικές εξηγήσεις έχουν ήδη πάει στο καλάθι των αχρήστων, καθώς η Σαουδική Αραβία χρηματοδοτεί και εξοπλίζει το “κοσμικό” καθεστώς του στρατάρχη Σίσι στην Αίγυπτο για να φυλακιστούν και να κατασταλούν τα μέλη και τα στελέχη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Με την ίδια σαουδαραβική στήριξη, το καθεστώς Σίσι βομβαρδίζει ισλαμιστές στη γειτονική Λιβύη.
Το Ιράν μπήκε από τη μεριά του “δικαιωμένο” στον πόλεμο κατά του ΙΚ. Το επιχείρημα του ιρανικού κατεστημένου είναι ότι επειδή οι Αμερικάνοι έδωσαν χώρο σε άλλες δυνάμεις πλην του Ιράν μέσα στο Ιράκ, έδρεψαν τους καρπούς των τζιχαντιστών. Το Ιράν θέλει να διασφαλίσει ότι θα συνεχίσει να είναι ο βασικός ρυθμιστής των εξελίξεων στην πολιτική ζωή του Ιράκ και ότι η σιιτική πλειοψηφία δεν θα μπορεί να δράσει ανεξάρτητα παρά μόνο με τη διαμεσολάβηση των φιλοϊρανικών κομμάτων και της φιλοϊρανικής θρησκευτικής ηγεσίας.
Βέβαια, οι πολιτοφυλακές που κινητοποίησε ο θρησκευτικός ηγέτης των Σιιτών στο Ιράκ, Σιστάνι, για να πολεμήσουν κατά του ΙΚ δεν είχαν καλύτερη τύχη από τον επίσημο ιρακινό στρατό. Δεν είναι πολλοί αυτοί που είναι διατεθειμένοι να σκοτωθούν για να διασώσουν ένα από τα πιο διεφθαρμένα καθεστώτα όπως ήταν αυτό του Μάλικι και τώρα του Αμπάντι.
Ο Άσαντ από εκεί που είχε να αντιμετωπίσει τις “κόκκινες γραμμές” του Ομπάμα, τώρα έχει το πράσινο φως να κλιμακώσει τη σφαγή κατά όλων των εξεγερμένων. Κάθε είδους καταστολή μέσα στη Συρία μπορεί να βαφτιστεί “μάχη κατά των τζιχαντιστών”. Η Ρωσία, παρά το ένα μέτωπο που έχει ανοιχτό στην Ουκρανία, έριξε το βάρος της στα παζάρια της Μέσης Ανατολής για να διεκδικήσει από τους Αμερικάνους ότι οποιοσδήποτε βομβαρδισμός μέσα στη Συρία δεν θα έχει και “παράπλευρες απώλειες” σε βάρος του καθεστώτος Άσαντ.
Τουρκία και Κούρδοι
Ο Ερντογάν από τη μεριά του μπήκε στο μέτωπο κατά του ΙΚ για να διασφαλίσει ότι η Νοτιοανατολική Τουρκία θα παραμείνει ανέπαφη και ότι οι Κούρδοι δεν θα καταφέρουν να έχουν κεκτημένα μέσα από την κρίση. Οι ειρηνευτικές συνομιλίες που βρίσκονταν σε εξέλιξη με τον Οτσαλάν και το PKK πάγωσαν και άρχισε ένα επικίνδυνο διπλό παιχνίδι στα σύνορα. Ο Οζάν Τεκίν από το αδελφό κόμμα του ΣΕΚ στην Τουρκία γράφει: “το ΙΚ περικύκλωσε την κουρδική πόλη Κομπάνι (στη Συρία) από τρεις πευρές. Η μόνη περιοχή που δεν βρισκόταν κάτω από επίθεση του ΙΚ ήταν το σύνορο με την Τουρκία. Η Τουρκία παρέταξε τα τανκς της στα σύνορα και δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι ουδέτερη σε αυτήν την κατάσταση. Αν δεν επιτρέψει να περάσει βοήθεια προς τις κουρδικές δυνάμεις των YPG (Μονάδες Προστασίας του Λαού) στη Συρία, βοηθάει εκ των πραγμάτων την πτώση του Κομπάνι”.3 Το παιχνίδι είναι διπλό, γιατί η Τουρκία από τη μια μεριά παρατάσσει τα τανκς και βομβαρδίζει Κούρδους “κατά λάθος”, από την άλλη ανοίγει όποτε θέλει τη στρόφιγγα της βοήθειας, των εξοπλισμών και της διέλευσης προσφύγων, πουλώντας προστασία στον κουρδικό λαό και στραμπουλώντας το χέρι της κουρδικής ηγεσίας.
Δεν αρκεί η εμπειρική περιγραφή, για να καταλάβουμε τι συμβαίνει και πώς μπορούμε να δράσουμε χρειάζεται και θεωρία. Και η αλήθεια είναι πως οι θεωρητικές αδυναμίες που κουβαλάει ένα τμήμα της αριστεράς από το σταλινικό παρελθόν οδηγούν σε αποπροσανατολισμό. Η αντίληψη που έβλεπε τον ιμπεριαλισμό μόνο στη διάσταση της καταπάτησης των δικαιωμάτων μιας μικρής χώρας από μια μεγάλη ή ακόμη χειρότερα στη διάσταση της σύγκρουσης ανάμεσα σε “προοδευτικά” και αντιδραστικά μπλοκ, στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής έχει καταστροφικά αποτελέσματα. Όποιος προσπαθήσει να βρει το “καλό” και “προοδευτικό” μπλοκ για να συμπαραταχθεί έχει χαριστεί εκ των προτέρων σε κάποια από τις αντιδραστικές δυνάμεις. Το γραμμικό σκεπτικό που λέει πως το ΙΚ είναι παιδί του ιμπεριαλισμού άρα όποιος πολεμάει το ΙΚ έχει δίκιο, οδηγεί σε αδράνεια απέναντι στην επέμβαση των ίδιων των ιμπεριαλιστών. Αν η Αριστερά αποδεχθεί ότι το ΙΚ είναι το απόλυτο κακό, τότε και οι βομβαρδισμοί δικαιολογούνται και η πραγματική αντίσταση των Κούρδων αφήνεται να γίνει θύμα των ιμπεριαλιστικών χειρισμών. Ο εξοπλισμός των Κούρδων από τους Δυτικούς και η βοήθεια του Ερντογάν δεν είναι νίκη του κουρδικού κινήματος. Είναι μετατροπή των ζωντανών κινημάτων σε πιόνια των ισχυρών.
Ιμπεριαλισμός σημαίνει σύγκρουση και ανταγωνισμός ανάμεσα στα διαφορετικά κεφάλαια που οργανώνονται με τη μορφή κρατών για τον έλεγχο των αγορών και των πρώτων υλών. Αυτή η σύγκρουση εξ ορισμού είναι και άνιση (υπάρχουν μικρές και μεγάλες δυνάμεις), ασταθής (υπάρχουν ανερχόμενες και υποχωρούσες δυνάμεις) και σε δύο επίπεδα, το οικονομικό και το πολιτικό – στρατιωτικό. Στη Μέση Ανατολή σήμερα, με τον μεγάλο χωροφύλακα, τις ΗΠΑ, πληγωμένο και σε υποχώρηση, οι τοπικοί χωροφύλακες, Τουρκία, Σαουδική Αραβία, Ιράν και άλλοι, βρήκαν ελεύθερο χώρο και ανταγωνίζονται για μια καινούργια μοιρασιά. Οι ΗΠΑ χρειάστηκαν και αξιοποίησαν αυτούς τους τοπικούς υπο-ιμπεριαλισμούς για να διατηρήσουν ένα επίπεδο σταθερότητας. Όμως, όπως εξηγούσε ο Λένιν πριν από έναν αιώνα, αυτοί οι συμβιβασμοί δεν λειαίνουν τους ανταγωνισμούς, ίσα ίσα τους οξύνουν.
Κομμάτι αυτής της όξυνσης είναι ότι το ωστικό κύμα φτάνει ως την Ελλάδα. Την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο επικρατεί ένταση στα ανοιχτά της Κύπρου, στις περιοχές από όπου ελπίζουν να αντλήσουν φυσικό αέριο. Η ελληνοκυπριακή δεξιά κάνει λόγο για κίνδυνο πολεμικής σύρραξης. Στις 5-6 Νοέμβρη πάει στη Λευκωσία ο ισραηλινός ακροδεξιός υπουργός Εξωτερικών Λίμπερμαν. Λίγο νωρίτερα πηγαίνει ο Βενιζέλος και λίγο αργότερα πηγαίνει ο Σαμαράς ο οποίος θα πάρει από το χέρι τον Αναστασιάδης της Κύπρου για να επισκεφθούν τον στρατάρχη Σίσι στην Αίγυπτο. Το τρίγωνο Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ με τη συνεργασία του στρατιωτικού καθεστώτος της Αιγύπτου είναι ένας από τους ισχυρούς υπο-ιμπεριαλιστικούς άξονες που δεν θέλουν να μείνουν έξω από τη μοιρασιά. Το Ισραήλ έκανε πρόσφατα ακόμη έναν πόλεμο στη Γάζα για να θυμίσει σε όλους ότι παρά την ανάδειξη νέων δυνάμεων, παραμένει το πιο ισχυρό μαντρόσκυλο, και μάλιστα οπλισμένο με πυρηνικά.
Η ελληνική κυβέρνηση θέλει ξαφνικά να παρουσιαστεί προστάτης των Κούρδων και να δείξει ότι μπορεί να το κάνει καλύτερα από τον Ερντογάν. Η ελληνική αστική τάξη είναι που παρέδωσε τον Οτσαλάν στους διώκτες του. Ενώ χρειάζεται πολύ θράσος για να παρουσιάσουν τη δικτατορία της Αιγύπτου και τους σιωνιστές δολοφόνους σαν φίλους των μειονοτήτων της Μέσης Ανατολής. Ο Ερντογάν από τη μεριά του θέλει να δείξει ότι είναι η δύναμη που μπορεί να χειριστεί με σοβαρότητα την κρίση, χωρίς τη βοήθεια των Ισραηλινών. Το Ισραήλ χρειάζεται την πολιτική στήριξη της Ελλάδας και της Κύπρου, δυο χωρών μελών της Ευρωζώνης και μιας του ΝΑΤΟ, για να μπει με άνεση στους ανταγωνισμούς. Έτσι τα οικόπεδα της περίφημης ΑΟΖ σε Κύπρο και Ελλάδα μετατρέπονται σε επέκταση του πολεμικού μετώπου του Ιράκ και της Συρίας.
Καμιά υποχώρηση απέναντι σε αυτές τις πολεμοκαπηλίες. Χρειαζόμαστε αντιπολεμικό κίνημα απέναντι σε όλες τις αντιδραστικές δυνάμεις που μακελεύουν το Ιράκ, πάνω από όλα ενάντια στις ΗΠΑ, το Ισραήλ και τους συμμάχους τους. Η ειρήνη στην περιοχή δεν περνάει από περισσότερους βομβαρδισμούς, περισσότερα όπλα, ούτε από χερσαίες δυνάμεις. Περνάει από την ήττα όλων αυτών των σχεδίων. Ο Σαμαράς και ο Βενιζέλος είναι οι βασικοί μας εχθροί. Δεν θέλουμε τον έλεγχό τους ούτε στο φυσικό αέριο της Μεσογείου, ούτε στο Κουρδιστάν, ούτε στο Μέγαρο Μαξίμου, ούτε στη Βουλή, ούτε στις ζωές μας.
Σημειώσεις
1. Πάτρικ Κόμπερν, “Isis consolidates”, London Review of Books, 21 Αυγούστου 2014.
2. Δήμητρα Κυρίλλου, “Μέση Ανατολή. Νέες ιμπεριαιστικές επεμβάσεις”, Σοσιαλισμός από τα Κάτω, Σεπτέμβρης 2014.
3. Οζάν Τεκίν, “Turkish socialist on ISIS & Kobane”, http://www.swp.ie/content/turkish-socialist-isis-kobane