Εξώφυλλο του βιβλίου
Eπίκαιρος όσο ποτέ
«Ο Μαρξ όχι μόνο δεν θάφτηκε κάτω από τα χαλάσματα του τείχους του Βερολίνου, αλλά μπορεί μόλις τώρα να αναδεικνύεται η αληθινή σημασία του. Θα μπορούσε να γίνει ο σημαντικότερος στοχαστής του 21ου αιώνα». Με αυτά τα λόγια τελειώνει το βιβλίο του Francis Wheen, ένα βιβλίο που με ζωντανό και περιεκτικό τρόπο παρουσιάζει την ιστορία αλλά και την επικαιρότητα του Κεφαλαίου του Μαρξ. ενός βιβλίου που όπως αναφέρει και η ελληνική έκδοση «συγκλόνισε τον κόσμο».
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου ο Wheen περιγράφει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γεννήθηκε το Κεφάλαιο. Παρόλο που «μανιώδης τελειομανής, ο Μαρξ αναζητούσε συνεχώς νέες αποχρώσεις για την παλέτα του, μελετώντας μαθηματικά, διαβάζοντας για την κίνηση των ουράνιων σωμάτων, μαθαίνοντας μόνος του ρωσικά, έτσι ώστε να μπορεί να διαβάσει βιβλία για το σύστημα της εγγείου ιδιοκτησίας αυτής της χώρας» , το Kεφάλαιο δεν είναι απλά μια ακαδημαϊκή μελέτη ενός διανοούμενου αλλά ένα βιβλίο πολεμικής ενός επαναστάτη σοσιαλιστή. Αυτό φαίνεται πάρα πολύ γλαφυρά μέσα από την εξιστόρηση των δυσκολιών αλλά και από τις συνεχείς διακοπές στη συγγραφή του βιβλίου για να κάνει «ουσιαστικές πολιτικές παρεμβάσεις» στους κόλπους των σοσιαλιστών της εποχής. Δεν είναι τυχαίο ότι «αυτό που τελικά τον επανέφερε στις οικονομικές μελέτες ήταν το ξέσπασμα, το φθινόπωρο του 1857, της αναμενόμενης από καιρό διεθνούς χρηματιστικής θύελλας…όλο τον χειμώνα του 1857-58 καθόταν κάθε νύχτα στο γραφείο του μέχρι τις 4 το πρωί, αντιπαραβάλλοντας τις οικονομικές εργασίες του».
Από την αρχή του δεύτερου μέρους ο Wheen ξεκαθαρίζει ότι το μεγαλείο του Κεφαλαίου είναι ότι «ο Μαρξ ανακάλυψε ευφυώς μια νέα ήπειρο χωρίς να σημαίνει ότι τη χαρτογράφησε σωστά ολόκληρη». Πρόκειται για το νέο κόσμο του βιομηχανικού καπιταλισμού που για να περιγράψει την πραγματική φύση του ο Μαρξ έπρεπε να σκίσει τα «πέπλα της ψευδαίσθησης» και να αποκαλύψει την «εκμετάλλευση χάρη στην οποία ζει ο καπιταλισμός». Στη συνέχεια ο Wheen με κατανοητό τρόπο προσπαθεί να κάνει μια ανάλυση της οικονομικής θεωρίας του Κεφαλαίου. Όμως το Κεφάλαιο δεν είναι απλά και μόνο μια οικονομική πραγματεία για ειδικούς, αλλά ταυτόχρονα ένα φιλοσοφικό, ιστορικό, κοινωνιολογικό αλλά και λογοτεχνικό κείμενο. Για παράδειγμα «το κεφάλαιο για την εργάσιμη ημέρα, ένα από τα μεγαλύτερα του βιβλίου , είναι μια σύνθεση ιστοριών φρίκης γραμμένων από τον Μαρξ σε ταιριαστό γοτθικό ύφος».
Στο τρίτο μέρος του βιβλίου ο Wheen προσπαθεί να περιγράψει τη «μετά θάνατον ζωή» του Κεφαλαίου δείχνοντας τον τρόπο με τον οποίο επηρέασε στοχαστές, συγγραφείς και επαναστάτες . Σ’ αυτό το σημείο δεν μπορεί να αποφύγει τις κακοτοπιές (πχ ο Λένιν παρουσιάζεται ως δογματικός τύραννος). Αναμφίβολα όμως το πιο δυνατό σημείο του βιβλίου είναι το τελευταίο όπου περιγράφει τις απόψεις των αστών οικονομολόγων για το Μαρξ και το κεφάλαιο μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου. «Είμαστε μάρτυρες» διακήρυσσε το 1989 ο Φράνσις Φουκουγιάμα «του τέλους της ιστορίας ως τέτοιας, δηλαδή του τερματισμού της ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας».Όμως σύντομα η ιστορία επέστρεψε εκδικητική. Τον Αύγουστο του 1998 η οικονομική κατάρρευση στη Ρωσία, η νομισματική κατάρρευση στην Ασία και ο πανικός στην αγορά σε όλο τον κόσμο παρακίνησαν τους Financial Times να αναρωτιούνται μήπως φτάσαμε «από τον θρίαμβο του παγκόσμιου καπιταλισμού στην κρίση σε διάστημα μικρότερο από μία δεκαετία». Ο τίτλος αυτού του άρθρου ήταν «Επανεξετάζοντας το Κεφάλαιο». Πιο κάτω ο Wheen αναφέρει: «Τον Οκτώβριο του 1997 ο οικονομικός ανταποκριτής του New Yorker, Τζον Κάσιντι», ανέφερε μια συνομιλία με κάποιον Βρετανό εκπρόσωπο μιας τράπεζας επενδύσεων ο οποίος εργαζόταν στη Νέα Υόρκη. «Όσο περισσότερο εργάζομαι στη Γουόλ Στριτ» έλεγε ο Τραπεζίτης «τόσο περισσότερο πείθομαι ότι ο ο Μαρξ είχε δίκιο…» Καθώς η περιέργειά του κεντρίστηκε, ο Κάσιντι διάβασε για πρώτη φορά τον Μαρξ και αποφάσισε ότι ο τραπεζίτης είχε δίκιο. Βρήκε «κομμάτια που καθηλώνουν για την παγκοσμιοποίηση, την ανισότητα, την πολιτική διαφθορά, τη μονοπώληση, την τεχνική πρόοδο, την παρακμή του υψηλού πολιτισμού και την αποχαυνωτική φύση της σύγχρονης ύπαρξης – ζητήματα που οι οικονομολόγοι αντιμετωπίζουν τώρα εκ νέου, χωρίς να συνειδητοποιούν μερικές φορές ότι βαδίζουν στα βήματα του Μαρξ». Γι’ αυτό και ο Wheen μας παροτρύνει να διαβάσουμε το Κεφάλαιο γιατί «όπως συμπέραινε εκείνο το άρθρο του New Yorker το 1997: Τα βιβλία του Μαρξ θα αξίζει να διαβάζονται όσο διαρκεί ο καπιταλισμός.
Τιμή: 16 ευρώ
170 σελίδες
Εκδόσεις: EΛΛHNIKA ΓPAMMATA