Άρθρο
Αφιέρωμα: Σοσιαλισμός στον 21ο αιώνα

Συνεδρίαση οργανωτικής επιτροπής στην Λατινικ

Το μέλλον του σοσιαλισμού είναι ξανά μια ζωντανή πολιτική συζήτηση. Εδώ και είκοσι περίπου χρόνια, απο τις καταρρεύσεις του 1989, αυτή η συζήτηση έμοιαζε κλειστή: ο σοσιαλισμός είχε παρελθόν αλλά δεν είχε μέλλον. Όμως τα τελευταία χρόνια η κατάσταση αλλάζει. Στη Βενεζουέλα, η «Μπολιβαριανή Επανάσταση» έχει φτάσει να μιλάει ανοιχτά για «σοσιαλισμό στον 21ο αιώνα».

Προφανώς η Βενεζουέλα δεν είναι μόνη. Αυτό φαίνεται ολοκάθαρα στη Λατινική Αμερική, σε όλες τις χώρες απο το Μεξικό και κάτω, απο την έκρηξη της Οαχάκα μέχρι την Βολιβία. Αλλά η συζήτηση δεν περιορίζεται μόνο εκεί.

Ο απόηχος απλώνεται σε όλη την Ευρώπη, καθώς η Αριστερά αναζητάει τις εναλλακτικές λύσεις απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό. Στη Γαλλία τα φώτα της δημοσιότητας στάθηκαν πιο πολύ στην αδυναμία να υπάρξει ένας κοινός υποψήφιος της Αριστεράς στις προεδρικές εκλογές. Συγκαλύφθηκε μ’ αυτό τον τρόπο η άλλη όψη αυτών των εξελίξεων: η πλούσια συζήτηση που αναπτύσσεται γύρω απο τις στρατηγικές απαντήσεις και προοπτικές στην Ευρώπη του σήμερα. Αρκεί μια κυβερνητική εναλλαγή με διακηρύξεις κατά του νεοφιλελευθερισμού ή μπορούμε να αναζητήσουμε ρήξεις με τον ίδιο τον καπιταλισμό που ανοίγουν τον δρόμο για μια σοσιαλιστική κοινωνία; Αυτό το ερώτημα έχει μπει στην ημερήσια διάταξη και κανένας δεν μπορεί να το κρύψει κάτω απο το τραπέζι.

Απο πού μπορεί να αντλήσει έμπνευση, εμπειρίες και διδάγματα αυτή η αναζήτηση; Η ίδια η έκφραση «Σοσιαλισμός στον 21ο αιώνα» παραπέμπει σε μια κριτική διάθεση απέναντι στις εμπειρίες του προηγούμενου αιώνα. Έστω κι αν η Κούβα είναι ένα προφανές σημείο αναφοράς σε όλη την Λατινική Αμερική, αυτό δεν σημαίνει άκριτη αποδοχή ενός «μοντέλου». Η συζήτηση ανοίγει και όσο θα προχωράει θα έχει την τάση να σταθεί κριτικά σε όλες τις περιπτώσεις που σημάδεψαν τον 20ο αιώνα.

Το αφιέρωμα που επιχειρούμε σ’ αυτό το τεύχος του «Σοσιαλισμός απο τα Κάτω» δίνει μια πρώτη γεύση αυτής της προσπάθειας.

Ο Κρις Χάρμαν γράφει για τη Βενεζουέλα και τις προσπάθειες που γίνονται εκεί για να υπάρξει ένας λαϊκός έλεγχος έξω απο την διεφθαρμένη γραφειοκρατία που καλείται να εφαρμόσει τα διατάγματα του Τσάβες. Πίσω απο τα συνθήματα της «Λαϊκής Εξουσίας» ξετυλίγεται μια σύνθετη και πολύπλοκη διαδικασία, με στοιχεία ελέγχου απο τα κάτω που όμως περιορίζονται σε φτωχογειτονιές και είναι ευάλωτα, ακριβώς γιατί δεν αγκαλιάζουν την καρδιά της εργατικής τάξης. Το προχώρημα απο κάποια στοιχεία «λαϊκής εξουσίας» προς την κατεύθυνση της εργατικής εξουσίας είναι το βήμα που μπορεί να κάνει τη διαφορά, υποστηρίζει ο Κρις Χάρμαν.

Στην Κούβα περιορίστηκαν απο πολύ νωρίς οι δυνατότητες ελέγχου απο τα κάτω, όπως μας θυμίζει ο Νίκος Λούντος στην αναδρομή που επιχειρεί. Για συγκεκριμένους ιστορικούς λόγους, που έχουν να κάνουν με την κυριαρχία του αντάρτικου στρατού του Κάστρο και όχι με την «υπανάπτυξη της Κούβας», η εργατική τάξη δεν μπόρεσε να δημιουργήσει θεσμούς δικού της ελέγχου και αυτό κόστισε στην πορεία της κουβανέζικης επανάστασης.

 Για κάποιο διάστημα το καθεστώς του Κάστρο δοκίμασε να αποστασιοποιηθεί απο το ρώσικο γραφειοκρατικό μοντέλο με τον αυστηρό έλεγχο απο τα πάνω, κάνοντας ανοίγματα προς την Κίνα. Ήταν η εποχή που η Κίνα με την Πολιτιστική Επανάσταση προβαλλόταν ως εναλλακτική λύση. Ωστόσο, εκείνα τα ανοίγματα δεν καρποφόρησαν γιατί η Κίνα σύντομα έκανε στροφή στην «διπλωματία του πινγκ-πονγκ» με τον Νίξον και η Κούβα έμεινε εκτεθειμένη στις απειλές των ΗΠΑ με μόνο σύμμαχο ξανά την ΕΣΣΔ.

Η αποτυχία του «κινέζικου δρόμου» φάνηκε πολύ πιο καθαρά στην ίδια την Κίνα. Στο τρίτο άρθρο του αφιερώματος, ο Κώστας Πίττας ανατρέχει στα χρόνιας της «Μεγάλης Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης» του Μάο. Ήταν χρόνια κρίσης του κινέζικου «υπαρκτού σοσιαλισμού» και εξεγέρσεων που ξεκίνησαν απο τη νεολαία και απλώθηκαν στην εργατική τάξη. Αλλά η Μαοϊκή ηγεσία του Κ.Κ Κίνας που εμφανίστηκε ως μέντορας εκείνων των εξεγέρσεων, φρόντισε να τις περιορίσει ώστε να μην πάρουν χαρακτηριστικά ελέγχου απο τα κάτω. Και όταν η δυναμική αμφισβήτησε αυτούς τους περιορισμούς, ο Μάο και η πτέρυγα του φρόντισε να καταστείλει τους εξεγερμένους με βία.

Το πιο μεγάλο ιστορικό παράδειγμα για το τι σημαίνει γνήσιος έλεγχος απο τα κάτω με τη δύναμη της εργατικής δημοκρατίας παραμένει η Ρώσικη Επανάσταση του 1917. Φέτος που συμπληρώνονται 90 χρόνια, το περιοδικό «Σοσιαλισμός απο τα Κάτω» παρακολουθεί σε κάθε τεύχος τα βήματα εκείνης της επανάστασης κάθε μήνα, απο το Φλεβάρη στον Οκτώβρη. Σ’ αυτό το τεύχος, ο Λέανδρος Μπόλαρης γράφει για τα «Ιουλιανά» του 1917. Ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι, πιστοί στην προοπτική του «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ», προφύλαξαν την επανάσταση απο τις παγίδες μια πρόωρης εξέγερσης. Σοσιαλισμός σημαίνει οτι «κάθε μαγείρισσα μπορεί να κυβερνάει» όταν οι εργάτες παίρνουν συλλογικά την εξουσία. Να ένα δίδαγμα που παραμένει φάρος για το νέο κίνημα που αναζητάει τον Σοσιαλισμό στον 21ο αιώνα.