Πετρούπολη, Διαδηλωτές δέχονται πυρά
Tα Iουλιανά ήταν κρίσιμος σταθμός της Pώσικης Eπανάστασης του 1917 ανάμεσα στον Φλεβάρη και τον Oκτώβρη. O Λέανδρος Mπόλαρης παρουσιάζει αυτό το κίνημα και την σχέση των μπολσεβίκων μαζί του.
Τον Απρίλη του 1917 ο Λένιν έδωσε μια σκληρή μάχη στο κόμμα των μπολσεβίκων για να αποκτήσει το κόμμα ένα ξεκάθαρο προσανατολισμό: δεν υπάρχουν τείχη που χωρίζουν τη δημοκρατική από τη σοσιαλιστική επανάσταση, την ανατροπή της τσαρικής απολυταρχίας από την εργατική εξουσία. Αυτό σήμαινε το σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ». Στις πρώτες μέρες του Ιούλη του 1917 ξέσπασε ένα κίνημα εκατοντάδων χιλιάδων εργατών και στρατιωτών στην Πετρούπολη οι οποίοι απαιτούσαν να περάσει «όλη η εξουσία στα σοβιέτ». Αυτό το κίνημα ηττήθηκε. Ηταν μια κρίσιμη στιγμή για την πορεία της επανάστασης, που προκάλεσε έντονες συζητήσεις στο εσωτερικό των μπολσεβίκων.
Στις επαναστατικές καταστάσεις οι εξελίξεις τρέχουν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και οι ιδέες εκατομμυρίων ανθρώπων αλλάζουν το ίδιο γρήγορα. Οι ίδιες οι εμπειρίες δίνουν μέσα σε λίγες μέρες σε αυτούς που συμμετέχουν στα γεγονότα πολιτικά μαθήματα που σε άλλες συνθήκες θα χρειαζόταν χρόνια υπομονετικής πολιτικής παρέμβασης για να αφομοιωθούν. Ο Ιούλης του 1917 ήταν ένα τέτοιο σημείο καμπής στη ρώσικη επανάσταση.
Στις 18 Ιούνη ξεκίνησε η γενική επίθεση στο μέτωπο που είχε προαναγγείλει με τυμπανοκρουσίες ο υπουργός –ακόμα- Άμυνας, ο Κερένσκι. Στην αρχή η επίθεση συνάντησε κάποιες μικρές επιτυχίες αλλά σύντομα η ορμή της ανακόπηκε, τα στρατεύματα καθηλώθηκαν με τρομερές απώλειες. Ο στρατός, εκατομμύρια αγρότες με στολή, πολύ απλά δεν ήθελε να πολεμήσει. Ένα κύμα ανταρσίας απλωνόταν σαν «μικρόβιο» από μονάδα σε μονάδα, ολόκληρα τμήματα αρνούνταν απλά να εκτελέσουν τη διαταγή για να πάνε στη πρώτη γραμμή του μετώπου. Τι να τις κάνουμε τις υποσχέσεις για γη και δημοκρατία, σκέφτονταν οι φαντάροι, αν είμαστε σκοτωμένοι; Όλο και περισσότερο στο μέτωπο άρχισαν να βρίσκουν απήχηση τα συνθήματα των μπολσεβίκων, παρόλο που οι οργανωμένοι μπολσεβίκοι ήταν σαν σταγόνα στον ωκεανό.
Το ίδιο συνέβαινε και στην Πετρούπολη. Στις 21 Ιούνη, το Πρώτο Σύνταγμα Πολυβολητών, όπου η επιρροή των μπολσεβίκων ήταν ιδιαίτερα έντονη, έκανε γενική συνέλευση κι αποφάσισε «να μην στείλουν πια άλλες δυνάμεις στο μέτωπο παρά μόνο στην περίπτωση που ο πόλεμος θα έπαιρνε επαναστατικό χαρακτήρα». Και οι στρατιώτες δεν περιορίζονταν μόνο στα λόγια. Στις γραμμές τους άρχισε να κυριαρχεί όλο και περισσότερο η ιδέα ενός ένοπλου κινήματος. Η ιδέα ήταν μεταδοτική από σύνταγμα σε σύνταγμα και από εργοστάσιο σε εργοστάσιο.
Ένα μεγάλο τμήμα της Στρατιωτικής Οργάνωσης και της Επιτροπής Πετρούπολης των μπολσεβίκων έσπρωχναν προς αυτή την κατεύθυνση. Εχουμε ξεκαθαρίσει, λέγανε στις κομματικές διαδικασίες, από τον Απρίλη την προοπτική του κόμματος, η επανάσταση δεν τελείωσε η πραγματική νίκη της θα έρθει με το §όλη η εξουσία στα σοβιέτ». Και τώρα, στα εργοστάσια, στις γειτονιές και τις μονάδες μας οι συνάδελφοί μας μας λένε, τι περιμένετε; Προχωράτε να τελειώνουμε.
Ο Μάρτιν Λάτσις, αντιπρόσωπος της πανίσχυρης οργάνωσης του Βύμποργκ, παραπονιόταν από τον Ιούνη κιόλας ότι «το κόμμα παίζει το ρόλο του πυροσβέστη.» Είχε να στηρίξει αυτή την ανυπόμονη άποψη σε πραγματικά στοιχεία. Όταν ξέσπασε η επανάσταση τον Φλεβάρη, οι μπολσεβίκοι είχαν 2.000 μέλη στην Πετρούπολη. Τον Απρίλη είχαν φτάσει τις 16.000. Στα τέλη Ιούνη τις 32.000. Επίσης 2.000 στρατιώτες της φρουράς της πόλης ήταν πια μέλη της «Στρατιωτικής Οργάνωσης» των μπολσεβίκων. Αυτοί οι αριθμοί μπορεί να φαίνονται μικροί σε σχέση με τις 390.000 εργοστασιακών εργατών της Πετρούπολης και των περισσότερων από 300.000 φαντάρων και ναυτών της πόλης και του γειτονικού φρουρίου στο νησί της Κρονστάνδης. Όμως η επιρροή των μπολσεβίκων μεγάλωνε με άλματα.
Στα εργοστάσια η δυσαρέσκεια για την πολιτική των «συμβιβαστών» στις ηγεσίες των σοβιέτ φούντωνε και μαζί η αγανάκτηση για τη χειροτέρευση των συνθηκών ζωής. Απεργίες ξεσπούσαν καθημερινά. Και σιγά-σιγά η σύνθεση των «εργατικού τμήματος» του Σοβιέτ της Πετρούπολης άρχισε να αλλάζει, στις αρχές του Ιούλη η πλειοψηφία των αντιπροσώπων ήταν μπολσεβίκοι ή κόσμος που επηρέαζαν.
Τον Μάρτη, η εξουσία είχε παραδοθεί ουσιαστικά από την Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ στην προσωρινή κυβέρνηση, με τον όρο ότι τα επαναστατικά στρατεύματα που είχαν παίξει αποφασιστικό ρόλο στην επανάσταση του Φλεβάρη δεν θα απομακρύνονταν από την πόλη. Μέσα σε λίγους μήνες τα πράγματα είχαν αλλάξει. Οι δεκάδες χιλιάδες φαντάροι είχαν πάει προς τα’ αριστερά, επηρεασμένοι από την επαφή με τους εργάτες στις συνοικίες. Η «Στρατιωτική Οργάνωση» των Μπολσεβίκων μπορούσε πια να μετράει την επιρροή της με όρους συνταγμάτων που μπορούσε να κινητοποιήσει. Και την ίδια στιγμή, οι ηγεσίες των σοβιέτ, των κομμάτων των εσέρων και των μενσεβίκων- πήγαιναν ακόμα πιο δεξιά. Όχι μόνο καμιά από τις «μεταρρυθμίσεις» που υπόσχονταν ότι θα φέρουν με την στήριξή τους στην προσωρινή κυβέρνηση δεν ερχόταν, αλλά πια ήταν έτοιμοι να τους στείλουν στο σφαγείο του μετώπου.
Ο Λένιν διαφωνούσε έντονα με τη λογική που έκφραζαν αυτά τα τμήματα του μπολσεβίκικου κόμματος. Επέμενε ότι δεν ήρθε ακόμα η ώρα της ένοπλης εξέγερσης, γιατί η πλειοψηφία δεν θα ακολουθούσε, η Πετρούπολη θα έμενε απομονωμένη και θα σφαζόταν.
Χρησιμοποιώντας το όνομα του αρχισφαγέα της Παρισινής Κομμούνας το 1871, του στρατηγού Καβαινιάκ, ο Λένιν έγραφε στις 13 Ιούνη: «Το σοσιαλιστικό προλεταριάτο και το κόμμα μας πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ψύχραιμο και συγκροτημένο, πρέπει να δείξει τη μεγαλύτερη επιμονή και επαγρύπνηση. Ας αφήσουμε τους μέλλοντες Καβαινιάκ να αρχίσουν πρώτοι. Οι εργάτες της Πετρούπολης θα περιμένουν τη δική τους ώρα, μαζεύοντας τις δυνάμεις τους και προετοιμάζοντας την αντίσταση όταν αυτοί οι κύριοι αποφασίσουν να περάσουν από τα λόγια στις πράξεις». Στις 21 Ιούνη επεσήμαινε πάλι: «Αυτό που καθορίζει τη στάση και τη συμπεριφορά του κόμματός μας είναι το βασικό και γενικό γεγονός ότι η πλειοψηφία δείχνει ακόμα εμπιστοσύνη στη μικροαστική πολιτική των μενσεβίκων και των εσέρων που εξαρτώνται από τους καπιταλιστές».
Ο Λένιν συνιστούσε υπομονή και ψυχραιμία. Αλλά οι εξελίξεις έτρεχαν. Στις 2 Ιούλη, τέσσερις υπουργοί από το κόμμα των Καντέ (Συνταγματικοί Δημοκράτες, το κύριο αστικό κόμμα) αποχώρησαν από την κυβέρνηση. Τυπικά για λόγους που είχαν να κάνουν με τους χειρισμούς για την Ουκρανία, ουσιαστικά για να εκβιάσουν τους μενσεβίκους και τους εσέρους για περισσότερες υποχωρήσεις: να αποδεχτούν ότι τα σοβιέτ είχαν απλά ένα διακοσμητικό ρόλο, ότι θα τερματιζόταν το καθεστώς της «δυαδικής εξουσίας» που είχε προκύψει από την επανάσταση του Φλεβάρη.
Η κυβερνητική κρίση ήταν για τον κόσμο στα στρατόπεδα και τις εργατογειτονιές η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Στις 3 Ιούλη το Πρώτο Σύνταγμα των Πολυβολητών παίρνει απόφαση να πραγματοποιήσει ένοπλη διαδήλωση με αίτημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ» και άμεση ειρήνη. Αντιπρόσωποι στέλνονται στα άλλα συντάγματα, στα γειτονικά εργοστάσια. Πυρετώδεις προετοιμασίες αρχίζουν να γίνονται για το κατέβασμα στο κέντρο της Πετρούπολης, στις έδρες της προσωρινής κυβέρνησης και της Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ στο μέγαρο της Ταυρίδας. Το βράδυ ένα τεράστιο πλήθος εργατών και στρατιωτών, ολόκληρα συντάγματα και εργοστάσια είχαν βρεθεί έξω από το μέγαρο της Ταυρίδας. Στη διαδρομή λοξοδρομούσαν για να περάσουν από το «Παλάτι της Κεσίνσκαγια» την έδρα της Κεντρικής Επιτροπής του μπολσεβίκικου κόμματος. Η ένοπλη κάθοδος στο κέντρο δεν ήταν αναίμακτη, στη διαδρομή δεξιοί αξιωματικοί και Κοζάκοι συγκρούστηκαν με τους διαδηλωτές και υπήρξα τα πρώτα θύματα.
Το βράδυ της 3 Ιούλη στη σύσκεψη που έκαναν οι μπολσεβίκοι ανακοινώθηκε η απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής τους που ζητούσε το σταμάτημα της κινητοποίησης. Όμως, μετά από πολύωρες συζητήσεις η απόφαση αυτή ανατρέπεται. Κανείς δεν θα μπορούσε να συγκρατήσει τους εργάτες και τους στρατιώτες να βαδίσουν και την επόμενη μέρα, και υπήρχε περίπτωση αυτή τη φορά η διαδήλωση να καταλήξει σε μια αιματοβαμμένη, χαοτική αναμέτρηση.
Θα μπούμε επικεφαλής του κινήματος είπαν οι μπολσεβίκοι, για να του δώσουμε οργανωμένο χαρακτήρα. Ο Κάμενεφ ένα από τα πιο γνωστά στελέχη των μπολσεβίκων δήλωσε στην συνεδρίαση των εκτελεστικών επιτροπών των Σοβιέτ: «Δεν καλέσαμε σε διαδήλωση, μα οι λαϊκές μάζες κατέβηκαν από μόνες τους στο δρόμο…Και από την στιγμή που βγήκαν έξω οι μάζες, η θέση μας είναι ανάμεσα σε αυτές. Το καθήκον μας είναι τώρα να δώσουμε στο κίνημα χαρακτήρα οργανωμένο». Οι μπολσεβίκοι ποτέ δεν είπαν ψέματα στους εαυτούς τους και στην εργατική τάξη. Και ποτέ δεν άφησαν το κίνημα στη μοίρα του «νίπτοντας τας χείρας» σαν Πόντιοι Πιλάτοι.
Πράγματι η διαδήλωση της 4 Ιούλη ήταν επιβλητική. Ο Τρότσκι στην «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης» υπολογίζει σε πεντακόσιες χιλιάδες τον αριθμό των διαδηλωτών. Στη διάρκειά της έγιναν κάποιες σκληρές συγκρούσεις με δεκάδες θύματα. Αλλά φτάνοντας έξω από το ανάκτορο της Ταυρίδας, οι διαδηλωτές βρέθηκαν μπροστά σε ένα αδιέξοδο. Είχαν κατέβει απαιτώντας να περάσει όλη η εξουσία στα σοβιέτ «να φύγουν οι δέκα καπιταλιστές υπουργοί.» Όμως, η ηγεσία των σοβιέτ αρνιόταν να κάνει αυτό το βήμα. Παρά τα όπλα και τα αυτοκίνητα φορτωμένα με πολυβόλα και κόκκινες σημαίες με μπολσεβίκικα συνθήματα, η πλειοψηφία αυτών που διαδήλωναν, στην πραγματικότητα ζητούσε από τα κόμματα των εσέρων και των μενσεβίκων –τα κόμματα του συμβιβασμού- να ακολουθήσουν μια επαναστατική πολιτική. Υπάρχει ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο που διηγείται ένας άλλος ιστορικός της επανάστασης, ο αριστερός μενσεβίκος Σουχάνοβ. Ενας εργάτης που άκουγε τον Τσερετέλι, τον μενσεβίκο πρόεδρο της ΕΕ των Σοβιέτ, να τους μιλάει έξω από το Ανάκτορο της Ταυρίδας, πετάχτηκε μπροστά του κουνώντας οργισμένος τη γροθιά και λέγοντας: «Ε, τότε σκύλας γιε, πάρε την εξουσία όταν σου τη δίνουνε!»
Όπως εξηγεί ο Τρότσκι: «Οι εργάτες και οι στρατιώτες ένιωθαν ζωηρά την αντίθεση ανάμεσα στην ψυχική τους κατάσταση και την πολιτική του Σοβιέτ, δηλαδή ανάμεσα σε αυτό που υπήρξαν χτες και σ’ αυτό που ήταν σήμερα. Όταν ξεσηκώνονταν για την εξουσία των σοβιέτ δεν δίνανε καθόλου την εμπιστοσύνη τους στη συμφιλιωτική πλειοψηφία. Μα δεν ήξεραν πώς να απαλλαγούν από αυτή. Να την ανατρέψουν με τη βία θα ήταν σαν να διαλύουνε τα σοβιέτ αντί να τους μεταβιβάσουνε την εξουσία. Προτού βρουν το δρόμο για την ανανέωση των σοβιέτ, οι εργάτες και οι στρατιώτες δοκίμασαν να τα υποτάξουν στη θέλησή τους με τη μέθοδο της άμεσης δράσης…Υπήρχαν ακόμα όχι λίγες αυταπάτες ότι με το λόγο και τη διαδήλωση μπορούσε κανείς να καταφέρει τα πάντα ότι φοβερίζοντας τους μενσεβίκους και τους σοσιαλεπαναστάτες θα μπορούσε κανείς να τους παρακινήσει ν’ ακολουθήσουν μια πολιτική κοινή μαζί με τους μπολσεβίκους».
Το βράδυ πια της 4 Ιούλη η διαδήλωση άρχισε να φυλλορροεί. Οι φάλαγγες των εργατών και των στρατιωτών άρχισαν να επιστρέφουν κουρασμένες στις εργατικές συνοικίες και τους στρατώνες χωρίς να έχουν φέρει το αποτέλεσμα που θέλανε με τη παρέμβασή τους. Την ίδια στιγμή σε διάφορα σημεία της πόλης ξεσπούσαν αψιμαχίες ανάμεσα στους υποχωρούντες διαδηλωτές και τους υποστηρικτές της προσωρινής κυβέρνησης που ένιωθαν πια ότι τους παίρνει να περάσουν στην αντεπίθεση. Την επόμενη μέρα, οι Εκτελεστικές Επιτροπές των Σοβιέτ κατάφεραν να συγκεντρώσουν πιστά στρατιωτικά τμήματα για να «υπερασπίσουν την επαναστατική δημοκρατία από τους τυχοδιώκτες». Ηταν κάποια τμήματα από το μέτωπο, αλλά στην πλειοψηφία τους ήταν μονάδες που είχαν κρατήσει ουδέτερη στάση στις προηγούμενες μέρες των κινητοποιήσεων. Τελικά αποδείχτηκε ότι δεν ήταν όλη φρουρά τόσο αποφασιστικά με τη μεριά των μπολσεβίκων. Η Κεντρική Επιτροπή του μπολσεβίκικου κόμματος μπροστά σε αυτή την κατάσταση αποφάσισε να καλέσει επίσημα στο σταμάτημα των διαδηλώσεων.
Τις επόμενες μέρες θα ξεκίναγε ένα κύμα αντίδρασης. Το τυπογραφείο της «Πράβδα» της εφημερίδας των μπολσεβίκων καταστράφηκε, εκατοντάδες ναύτες στρατιώτες και εργάτες ρίχτηκαν στη φυλακή. Το αρχηγείο του κόμματος στο παλάτι της Κεσίνσκαγια καταλήφτηκε από στρατό. (Το ίδιο τμήμα λίγους μήνες μετά, τον Οκτώβρη θα περνούσε με τη μεριά των μπολσεβίκων). Ο ίδιος ο Λένιν αναγκάστηκε να κρυφτεί γιατί τον καταζητούσαν επίσημα για να δικαστεί ως «Γερμανός κατάσκοπος.» Το κόμμα των μπολσεβίκων για κάμποσες βδομάδες αναγκάστηκε να λειτουργήσει σε συνθήκες ημι-παρανομίας. Για ένα χρονικό διάστημα φαινόταν ότι η αντίδραση είχε πάρει το πάνω χέρι και ότι η επανάσταση έπαιρνε καθοδική τροχιά. Δεν ήταν έτσι τα πράγματα.
Αυτό που καταφέρανε οι μπολσεβίκοι, παρά τις ταλαντεύσεις τους, ήταν να σώσουν το κίνημα και να προετοιμάσουν το έδαφος για τις επόμενες μεγάλες μάχες. Θα μπορούσαν να πάρουν την εξουσία στις 3-4 Ιούλη, η προσωρινή κυβέρνηση ήταν παντελώς αδύναμη. Αλλά ακόμα κι έτσι ούτε η πλειοψηφία των εργατών στην υπόλοιπη Ρωσία, ούτε η πλειοψηφία των στρατιωτών θα ακολουθούσε. Η Πετρούπολη θα έμενε πολιορκημένη και, όπως επισημαίνει ο Τρότσκι «με αυτούς τους όρους η εξέγερση θα κατέληγε στην τραγωδία μιας Κομμούνας της Πετρούπολης».
Τα «Ιουλιανά» ήταν ένα μεγάλο σχολείο. Και για τους μπολσεβίκους και για τους εργάτες. Οι εργάτες άρχισαν να βγάζουν πιο βαθιά πολιτικά συμπεράσματα, να μην συμπαθούν απλά τους μπολσεβίκους –που ήταν κάθε μέρα δίπλα τους και έδιναν φωνή στις ελπίδες τους- αλλά και να τους εμπιστεύονται –να γίνονται οι ίδιοι μπολσεβίκοι. Oπως επισημαίνει ο Tρότσκι: «Η σπουδαιότητα μιας πρωτοπορίας με σφιχτές γραμμές παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε όλη της τη δύναμη στα Ιουλιανά, όταν το κόμμα –πληρώνοντάς το ακριβά- σώζει το προλεταριάτο από τη συντριβή και εξασφαλίζει το μέλλον της επανάστασης και το δικό του».
Οσο για τους μπολσεβίκους και τα Ιουλιανά, μιλάει σωστά ένας εχθρός τους, ο καθηγητής Μιλιούκοβ, ο ηγέτης του κόμματος των Kαντέ: «Σαν τεχνική δοκιμή το πείραμα υπήρξε γι’ αυτούς το δίχως άλλο εξαιρετικά χρήσιμο. Τους έδειξε με ποια στοιχεία είχαν να κάνουν. Πώς έπρεπε να οργανώσουν αυτά τα στοιχεία τέλος ποια αντίσταση μπορεί να προβάλει η κυβέρνηση, ο στρατός, το Σοβιέτ… Ηταν φανερό πως όταν έφτανε η στιγμή να επαναληφθεί το πείραμα θα το πραγματοποιούσαν πιο συστηματικά και πιο συνειδητά».
Η επανάληψη του «πειράματος» ήρθε τον Οκτώβρη. Στους επόμενους μήνες οι μπολσεβίκοι θα χρειαζόταν με μια επίπονη διαδικασία να κατακτήσουν την πλειοψηφία, να αποφύγουν τις προκλήσεις για μια πρόωρη σύγκρουση.
O Tρότσκι γράφει: «Η σύνεση είναι τροχοπέδη όχι κίνητρο. Κανένας ακόμα δεν ταξίδεψε πάνω σε τροχοπέδη, όπως κανένας δεν έχτισε ποτέ τίποτα μεγάλο πάνω στη φρόνηση. Σύγκαιρα όμως οι μπολσεβίκοι ήξεραν πολύ καλά πως η πάλη απαιτεί υπολογισμό των δυνάμεων πως πρέπει να σαι συνετός για να έχεις το δικαίωμα να είσαι ριψοκίνδυνος». Ο Λένιν, ο Τρότσκι και οι –περισσότεροι- μπολσεβίκοι ήταν συνετοί τον Ιούλη και ριψοκίνδυνοι τον Οκτώβρη.