O Nάσος Mπράτσος υποστηρίζει ότι το κίνημα χρειάζεται τα δικά του MME
Σίγουρα στην περίοδο που διανύουμε θα μπορούσε να πει πολλά κανείς, για τον ρόλο των ΜΜΕ στις κοινωνικές εξελίξεις και να κάνει δικαίως σκληρή κριτική. Μόνο ο ρόλος και ο λόγος τους στην περίοδο των φοιτητικών καταλήψεων θα ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Πριν όμως το επιχειρήσουμε, ας αναρωτηθούμε αν αυτά τα ανεπαρκή ΜΜΕ για την κάλυψη των αναγκών της κοινωνίας (σε ενημέρωση και ψυχαγωγία)μας έχουν τροφοδοτήσει με αξιοποιήσιμες εικόνες και στοιχεία. Από πού είδαμε στο ξεκίνημα της σαιζόν τον μπάτσο με την σιδερογροθιά να χτυπάει τους εκπαιδευτικούς; Από πού είδαμε την υπόθεση της ζαρντινιέρας στη Θεσσαλονίκη, την ωμή βία σε βάρος των φοιτητών, τα βίντεο μα τα "κατορθώματα" στο αστυνομικό τμήμα της Ομόνοιας, τα γεγονότα στο Ιράκ, γιατί ξεσηκώθηκε η παγκόσμια κοινή γνώμη όταν δημοσιεύθηκαν φωτογραφίες με Γερμανούς στρατιώτες στο Αφγανιστάν να παίζουν μπάλα με κρανία;
Γιατί άραγε οι συνάδελφοι που κάλυπταν τις φοιτητικές κινητοποιήσεις έπεσαν θύματα της αστυνομικής βίας, οι αντίστοιχοι του δικαστικού ρεπορτάζ το ίδιο, οι πολεμικοί ανταποκριτές συχνά εκφοβίζονται, αλλά και δολοφονούνται από τον στρατό κατοχής στο Ιράκ, ή αλλού; Η χρησιμότητα των ΜΜΕ πάει μαζί με την δυνατότητα του πολίτη να ερμηνεύει, να εξηγεί, να δέχεται ή να απορρίπτει αυτό που βλέπει. Ποιός πιστεύει για παράδειγμα τις διακηρύξεις του Αλογοσκούφη οτι η οικονομία πάει καλά, όταν έχει γυρίσει "γδαρμένος" απο το ταμείο του σούπερ μάρκετ;
Τηλεθέαση, αναγνωσιμότητα, ακροαματικότητα, δεν σημαίνουν κατ’ ανάγκη και αποδοχή του μηνύματος χωρίς επεξεργασία. Άλλωστε να μην ξεχνάμε πως ολοκληρωτικά καθεστώτα με στυγνό έλεγχο στα ΜΜΕ, δεν μπόρεσαν να αποφύγουν το αναπόφευκτο και έπεσαν κάτω απο επαναστάσεις και εξεγέρσεις (δικτατορίες, καθεστώς απαρτχάϊντ στη Ν.Αφρική, κατάρρευση του κρατικού καπιταλισμού στο πάλαι ποτέ ανατολικό μπλόκ). Άρα η λογοκρισία και η προπαγάνδα δεν σταματάνε τις κοινωνικές διεργασίες.
Ας ανατρέξουμε στη μαρξιστική παράδοση. Θα δούμε τον Λένιν να ιδρύει την εφημερίδα Ίσκρα (σπίθα) και από το Μόναχο, όπου εμφανίστηκε το πρώτο της φύλλο το 1900, να επιχειρεί μέσα από την εφημερίδα και την αρθρογραφία, τις ιδέες, τα σχόλια, να συνενώσει, να ομογενοποιήσει τις διάσπαρτες ομάδες του νεαρού τότε σοσιαλδημοκρατικού κινήματος της Ρωσίας. Μία εφημερίδα που έδινε μάχη ενάντια στον "οικονομισμό", που πέρναγε λαθραία στη Ρωσία και σύντομα με πρόταση του Λένιν, αρθρογάφος της έγινε και ο Τρότσκι. Μέσα σε μια τριετία από την έκδοσή της, η Ίσκρα είχε καταφέρει να γίνει η πλειοψηφούσα τάση στη ρωσική σοσιαλδημοκρατία.
Αντίστοιχο ρόλο είχε και η προσπάθεια του Αντόνιο Γκράμσι στην Ιταλία, σε μια περίοδο που το σοσιαλιστικό κόμμα της Ιταλίας, ήταν διαιρεμένο σε δύο τάσεις, την δεξιά με αυτούς που υποστήριζαν τις μεταρρυθμίσεις μέσα απο το κοινοβούλιο σε συνεργασία με φιλελεύθερους αστούς πολιτικούς και την αριστερή πτέρυγα που έβαζε το ζήτημα της επανάστασης και της ανατροπής του καπιταλισμού. Η εφημερίδα ονομάστηκε "L΄ Ordine Nuovo" (η νέα τάξη) και συσπείρωσε τα πιο προχωρημένα τμήματα εργατών που πρωταγωνίστησαν στη λεγόμενη κόκκινη διετία 1919-1920 στην Ιταλία, με εκατομμύρια εργάτες να κάνουν απεργίες καταλήψεις, διαδηλώσεις και να ιδρύουν εργοστασιακές επιτροπές.
Οι ορντινοβίστι υποστήριζαν ότι τα εργοστασιακά συμβούλια έπρεπε να παίξουν τον ρόλο των σοβιέτ. Το ενδιαφέρον είναι η αντίληψη του Γκράμσι, ότι η άρχουσα τάξη δεν κυβερνά μόνο με την βία, αλλά και μέσα από το σύστημα αναπαραγωγής της ιδεολογίας της και αυτή η ηγεμονία της, είναι που εξασφαλίζει την διαιώνιση της κυριαρχίας της. Δίπλα όμως στη λεγόμενη "κοινή λογική" (την κυρίαρχη αντίληψη) υπάρχει και η εμπειρία της ζωής που έρχεται σε αντίθεση με αυτήν. Η εμπειρία της εκμετάλλευσης, της αδικίας, της καθημερινής αντίστασης δημιουργεί την "αντιφατική συνείδηση" της εργατικής τάξης, στην οποία επιδρούν αυτές οι δυο επιρροές.
Για να δoθεί αυτή η μάχη με επιτυχία, πρέπει να δοθεί οργανωμένα και σε αυτό το επίπεδο. Να δώσουμε ενα σύγχρονο κορυφαίο παράδειγμα σε αυτό το επίπεδο, της διαφοράς ανάμεσα στην κυρίαρχη ιδεολογία και τις εμπειρίες ενός κόσμου. Όταν εκατομμύρια αντιπολεμικοί διαδηλωτές στις 15 Φλεβάρη διαδήλωσαν σε όλο τον κόσμο (και στην Αθήνα) το ίδιο βράδυ ο Χατζηνικολάου στο Μέγκα, είχε πρώτο θέμα τις ...βόλτες του τέως, ξεσηκώνοντας θύελλα διαμαρτυριών, που τον υποχρέωσαν να ζητήσει (υποκριτικά όπως έδειξε και η μετέπειτα πορεία του) συγγνώμη.
Τα "εναλλακτικά ΜΜΕ"
Άλλη μια σημαντική αναφορά είναι η Πορτογαλέζικη Eπανάσταση του 1974, που από εξέγερση αξιωματικών του στρατού, ενάντια στη δικατορία, πήρε διαστάσεις και οι εργάτες πήραν στα χέρια τους ΜΜΕ που ήδη υπήρχαν και λειτουργούσαν, αλλάζοντας την "γραμμή" τους. Καταλήφθηκε ο σταθμός της καθολικής εκκλησίας "Αναγέννηση", γεγονός που θορήβησε τόσο την άρχουσα τάξη που βομβάρδισε τις κεραίες. Στην εφημερίδα "Ρεπούμπλικα" οι εργάτες πέταξαν έξω τον διευθυντή και ανέλαβαν αυτοί, κάνοντας ένα "τράστ", "όμιλο" θα το έλεγαν οι καπιταλιστές της "Ρεπούμπλικα" με την "Αναγέννηση", που μετέδιδε τις ειδήσεις με την ματιά του εξεγερμένου κόσμου.
Στην Ελλάδα είχαμε αρκετές περιπτώσεις τέτοιων ΜΜΕ , όπως ο "εργάτης του Βόλου", εφημερίδα που αρχικά ήταν ιδιοκτησία του Παρθεναγωγείου Βόλου και ακολούθως πέρασε στην ιδιοκτησία του Eργατικού Kέντρου Βόλου.Έμεινε στην ιστορία γιά τους μεγάλους αγώνες που έδωσε για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, της "μαλιαρής", όπως την αποκαλούσαν υποτιμητικά οι τότε ισχυροί αντίπαλοί της. Υπήρχε και ο "Ανεξάρτητος" του Πουρνάρα, καθημερινή εφημερίδα με προωθημένη κριτική ματιά, την περίοδο του μεσοπολέμου, που έκλεισε από το καθεστώς του Μεταξά.
Και στη σύγχρονη περίοδο συναντάμε "εναλλακτικά" ΜΜΕ, που επιχειρούν να καλύψουν ανάγκες και αναζητήσεις που δεν καλύπτονται από τον αστικό Τύπο, χωρίς όμως να έχουν συνειδητή και διακηρυγμένη θέση σε επαναστατική κατεύθυνση, ή πού δημιουργούνται στη διάρκεια μιας κινητοποίησης με στόχο να βοηθήσουν στην προβολή της και με διάρκεια ζωής, όσο και αυτή. Τέτοιου τύπου κινηματικά ΜΜΕ, συναντήσαμε σε επαναστατικές εξάρσεις και εξεγέρσεις (πχ Πολυτεχνείο 1973, η χρήση του ραδιοφωνικού σταθμού), σε δράσεις κοινωνικών ομάδων (ραδιόφωνα απεργιών και καταλήψεων στην Ελλάδα, την δεκαετία του 90, όπως στα ΤΕΙ, στους αγώνες της ΕΒΟ, της Πειραϊκής-Πατραϊκής,κλπ).
Είδαμε σωματεία να υπερασπίζονται δημοτικά ραδιόφωνα, όπως η απεργία των εργατών της επιχείρησης Τσαούσογλου για να μην κλείσει η αστυνομία το ραδιόφωνο στην Χαλκίδα το 1989. Είδαμε Eργατικά Kέντρα (Εύβοια) να ανοίγουν δικά τους ΜΜΕ (ραδιόφωνο). Το ίδιο φαινόμενο το συναντάμε και αλλού. Για παράδειγμα στις ΗΠΑ, το Pacifica Radio, που ιδρύθηκε το 1949 και ήταν αντίθετο σε όλες τις επιλογές των κυβερνήσεων των ΗΠΑ (πόλεμος στην Κορέα, στο Βιετνάμ, στην Παλαιστίνη, στη Σερβία, στο Κόσσοβο, στο θέμα του ρατσισμού-δέχθηκε μάλιστα και βομβιστική επίθεση από την Κού Κλούξ Κλάν). Λειτουργούσε με συλλογικό μοντέλο διοίκησης, αλλά άρχισε να δέχεται πιέσεις από το σκόπιμο σταμάτημα επιχορηγήσεων και διαφημίσεων.
Κατά την περίοδο της δικατορίας στην Ελλάδα, οι δημοσιογράφοι του αστικού Τύπου, όσοι δεν βρέθηκαν σε φυλακές και εξορίες, τροφοδοτούσαν τις αντιστασιακές οργανώσεις με την λογοκριμένη από το καθεστώς ειδησεογραφία, η οποία διοχετεύονταν σε εφημερίδες που τυπώνονταν στο εξωτερικό και πέρναγαν παράνομα στην Ελλάδα (όπως η "Ελεύθερη Ελλάδα"). Βοηθούσαν τους ανταποκριτές των ξένων ΜΜΕ, να βγάλουν την εικόνα της χώρας και της αντίστασης στα διεθνή ΜΜΕ και χρησιμοποιούσαν διάφορα τρικ διαμαρτυρίας στην λογοκρισία, όπως δημοσίευση λευκών κομματιών εκεί που η λογοκρισία έκοβε ένα άρθρο, παιχνίδια με τους τίτλους των θεμάτων και την σελιδοποίηση, που πέρναγαν αντιδικτατορικά μηνύματα.
Σήμερα η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών ΜΜΕ αύξησε τον αριθμό των εργαζομένων και των ειδικοτήτων που εργάζονται σε αυτά και ιδρύθηκαν μια σειρά από νέα κλαδικά σωματεία (ΕΤΕΡ, ΕΤΙΤΑ, ΕΤΙΤΒΕ,κλπ). Παράλληλα άρχισαν οι ανατροπές στην επικρατούσα συνείδηση των εργαζόμενων στα ΜΜΕ, αφού τα κάποτε καλά και σίγουρα ΜΜΕ, άρχισαν να περνάνε κρίσεις και να μη νοιώθει κανείς πλέον σίγουρος (εξελίξεις σε Φλάς, Ελεύθερο Τύπο, Ελευθεροτυπία, κλπ) Δεν πρόκειται για ελληνικό φαινόμενο, αλλά για παγκόσμιο. Για παράδειγμα το BBC, αποφάσισε να κλείσει μια σειρά ξενόγλωσσων προγραμμάτων, ανάμεσά τους και το ελληνικό, ώστε να εξοικονομήσει χρήματα και να ανοίξει ένα μεγάλο αραβόφωνο πρόγραμμα, για να ανταγωνιστεί το Αλ Τζαζίρα στην Μέση Ανατολή.
Αναμφίβολα το βασικό ζήτημα για ένα επαναστατικό ΜΜΕ, είναι η οικονομική βιωσιμότητα. Μπορεί να περιμένει σε σταθερή βάση έσοδα από διαφήμιση από εταιρίες κινητής τηλεφωνίας, όταν πρωτοστατεί στην ανάδειξη των αγώνων των κατοίκων ενάντια στην ακτινοβολία τους; Ή μήπως απο ναυτιλιακές εταιρίες, όταν στέκεται στο πλευρό των ναυτεργατών, των νησιωτών που μένουν αποκλεισμένοι τον χειμώνα, αλλά και όταν παλεύει να μην υπάρχουν άλλα "Εξπρές Σαμίνα" και "Δύστος". Μπορεί να περιμένει διαφημίσεις από τραπεζικά προϊόντα και την ίδια ώρα να στηρίζει τις κινητοποιήσεις των τραπεζοϋπαλλήλων, αλλά και να κάνει κριτική στις τράπεζες για τα ληστρικά δάνεια και τις κάρτες;
Όσοι εργαζόμαστε μέσα στα μέσα, έχουμε υπάρξει πολλές φορές μάρτυρες τέτοιων εκβιασμών. Να θυμίσω ότι όταν απεργούσαν οι τραπεζοϋπάλληλοι της Τράπεζας Εργασίας, για να μην τους απορροφήσει η Γιούρομπανκ του Λάτση, το διαφημιστικό σποτ της απεργίας τους δεν δέχονταν να το παίξουν τηλεοπτικοί σταθμοί, ούτε επ’αμοιβή, μήπως και θυμώσει ο Λάτσης και τους κόψει τις διαφημίσεις σε άλλους τομείς. Για αυτό λοιπόν το άνοιγμα στην κοινωνία με διακίνηση χέρι - χέρι σε χώρους εργασίας, σε δίκτυα από τα κάτω, με οργάνωση της οικονομικής ενίσχυσης, είναι οι πραγματικοί, σταθεροί και αναγκαίοι πόροι για την επιβίωση τέτοιων εγχειρημάτων. Επίσης η στήριξη των αντιστάσων μέσα στον αστικό Τύπο (και είναι πολλές, άσχετα αν δεν είναι ορατές) από τους εργαζόμενους όλων των ειδικοτήτων (δημοσιογράφοι, τεχνικοί, διοικητικοί, στην προοπτική ίδρυσης ενός ενιαίου και δυνατού συνδικάτου Τύπου) είναι ο άλλος βασικός όρος, που ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε.