Εξώφυλλο του βιβλίου
Eπανάσταση και απελευθέρωση
Ένα παλιό αναρχικό σύνθημα έλεγε ότι, αν ο καπιταλισμός είναι η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, τότε ο κομμουνισμός είναι το ακριβώς αντίθετο.
Το σύνθημα ειρωνευόταν την υπεράσπιση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» από τη σταλινική Αριστερά, από εκεί και η επιτυχία του. Απηχούσε όμως, ταυτόχρονα, και τη γενικότερη αμφισβήτηση για το κατά πόσο μια εργατική επανάσταση είναι αρκετή για να δημιουργήσει μια ουσιωδώς διαφορετική κοινωνία από την καπιταλιστική. Η νέα έκδοση των «Προβλημάτων Της Καθημερινής Ζωής» του Λέον Τρότσκι από το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο έχει σαν στόχο να υπερασπιστεί αυτή ακριβώς τη στρατηγική της εργατικής επανάστασης.
Γιατί όταν μιλάμε για εργατική επανάσταση, δεν εννοούμε απλώς την απαλλοτρίωση των καπιταλιστών, την εκδίωξή τους από τα εργοστάσια και τους χώρους δουλειάς, τη διάλυση του αστικού κράτους (της αστυνομίας, του στρατού, των φυλακών, κλπ). Εδώ το «απλώς» είναι βέβαια μια υπερβολή: αν σήμερα παίρναμε τον πλούτο και τα όπλα από τα χέρια των καπιταλιστών, «απλώς» θα εξαλείφαμε την φτώχεια, θα σταματούσαμε τον πόλεμο, θα σώζαμε τον πλανήτη από την περιβαλλοντική καταστροφή. Κι όμως, αυτά δεν είναι παρά μόνο η αρχή του προγράμματος της εργατικής επανάστασης, όπως δείχνει η εμπειρία της Ρωσίας ενενήντα χρόνια πριν. Τα «Προβλήματα Της Καθημερινής Ζωής» είναι απ’ αυτή την άποψη ένα αδιαμφισβήτητο ντοκουμέντο.
Έτσι, to 1923, σε μια Ρωσία κατεστραμμένη από τα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, των εξωτερικών επεμβάσεων και του εμφυλίου, με την οικονομία μόλις να ανασυγκροτείται και την αγραμματοσύνη να κυριαρχεί, οι εργάτες συγκεντρώνονται και συζητάνε για το πώς θα πολεμήσουν τις ιδέες και τις πρακτικές της καταπίεσης στις οικογενειακές και τις προσωπικές τους σχέσεις. Οι τίτλοι των άρθρων του Τρότσκι, που προέκυψαν από αυτές τις συζητήσεις, μοιάζουν τόσο παράταιροι με τις υλικές συνθήκες στη μετεπαναστατική Ρωσία, είναι όμως τόσο χαρακτηριστικοί: «Οι φιλοφρονήσεις και η ευγένεια σαν αναγκαίες συνθήκες για αρμονικές σχέσεις», «Πρέπει να παλέψουμε για ένα καθαρό λεξιλόγιο», «Η προσοχή πρέπει να στρέφεται στις λεπτομέρειες», «Για να αναδιοργανώσουμε τον τρόπο ζωής πρέπει να τον γνωρίζουμε».
Δεν θα προσπαθήσουμε εδώ να αναπαράγουμε το περιεχόμενο των άρθρων του Τρότσκι ή των στενογραφημένων πρακτικών από τις συζητήσεις με τους εργάτες, που περιέχονται στο βιβλίο. Σε όλα αυτά, πάντως, υπάρχει μια κοινή συνισταμένη: οι πρωταγωνιστές της επανάστασης (τόσο οι ηγέτες της, όσο – το σημαντικότερο – οι ακτιβιστές της) δεν την αντιλαμβάνονταν απλώς ως μια οικονομική μεταβολή στο πεδίο της παραγωγής ή στις σχέσεις ιδιοκτησίας. Γι’ αυτούς, η εργατική επανάσταση ήταν κομμάτι μιας μεγάλης ιστορικής πρωτοβουλίας για ολόκληρη την ανθρωπότητα, ενός καινούργιου Διαφωτισμού, τον οποίο η αστική τάξη είχε επιχειρήσει, αλλά, λόγω της οικονομικής της θέσης, δεν κατάφερε να ολοκληρώσει. Για να πετύχει σ’ αυτή της την αποστολή, η εργατική τάξη έπρεπε να πάρει τον έλεγχο της οικονομίας μέσω της πολιτικής εξουσίας. Αυτό όμως δεν ήταν παρά ο μοχλός για το ευρύτερο έργο της μεταμόρφωσης όλων των πλευρών της κοινωνικής ζωής και της απελευθέρωσης όλων των καταπιεσμένων.
Μ’ αυτόν τον τρόπο πρέπει να διαβαστούν, για παράδειγμα, οι παραινέσεις του Τρότσκι ενάντια στο βάναυσο λεξιλόγιο, τη βωμολοχία ή το βρώμισμα των δημόσιων χώρων: όχι ως μια αστική ηθικολογία, αλλά ως η συνειδητή προσπάθεια της ανερχόμενης εργατικής τάξης να κατακτήσει μια νέα κουλτούρα. «Η επανάσταση», γράφει ο Τρότσκι, «είναι πρώτα απ’ όλα το ξύπνημα της ανθρώπινης προσωπικότητας μέσα στα στρώματα εκείνα που κάποτε δεν διέθεταν καμιά προσωπικότητα... είναι πριν απ’ όλα - και προπάντων – ένα ξύπνημα του ανθρώπινου αισθήματος μας επιτρέπει να προοδεύσουμε, να δώσουμε μεγαλύτερη προσοχή στην ίδια της την αξιοπρέπεια και την αξιοπρέπεια των άλλων, να βοηθήσουμε τους αδύναμους και τους ανυπεράσπιστους ανθρώπους. Η επανάσταση δεν είναι επανάσταση αν, με τις δυνάμεις και τα μέσα που διαθέτει, δεν επιτρέψει στη διπλά και τριπλά αλλοτριωμένη γυναίκα να αναπτυχθεί προσωπικά και πολιτικά. Η επανάσταση δεν είναι επανάσταση αν δεν στρέψει το πιο μεγάλο ενδιαφέρον της στα παιδιά...». Αν στη «Διαρκή» ο Τρότσκι επιχειρηματολογούσε για τη μετατροπή της επανάστασης από δημοκρατική σε σοσιαλιστική και κατόπιν σε παγκόσμια, στα «Προβλήματα» επανέρχεται στη βασική του θεωρητική σύλληψη και υποστηρίζει το ξεχείλισμα της επανάστασης από την ταξική πάλη στην καθημερινή ζωή. Είναι μια θέση που επιβεβαιώνεται από τις κοινωνικές εμπειρίες και τα βιώματα των επαναστατημένων εργατικών μαζών της Ρωσίας.
Όμως, τα «Προβλήματα Της Καθημερινής Ζωής» δεν είναι μόνο ένα ντοκουμέντο για το πόσο πρωτοποριακό κοινωνικό εργαστήρι ήταν η επαναστατική Ρωσία, όσο υπήρχε το εργατικό κράτος. Είναι ακόμα η υπενθύμιση ότι κάποτε υπήρξε μια Αριστερά διαφορετική από τους σταλινικούς επιγόνους του Οκτώβρη, μια Αριστερά στρατηγικά ξεκάθαρη και, την ίδια στιγμή, μαζική και ευέλικτη στην τακτική της. Ο Τρότσκι δεν διστάζει να ειρωνευτεί εκείνους τους επαναστάτες που χρησιμοποιούν βάναυσο λεξιλόγιο, δήθεν «για να συνδεθούν με τις μάζες». Τέτοιου είδους υπόκλιση σε καθυστερημένες ιδέες ήταν λάθος για την Αριστερά των μπολσεβίκων, που δεν φοβόταν να ανοίξει τη συζήτηση και για τα πιο «δύσκολα» ζητήματα: για την καταπίεση των γυναικών, για τον αντισημιτισμό, τον αλκοολισμό ή τη θρησκευτική πίστη. Όμως, σ’ αυτή τη συζήτηση, δεν υπήρχε ίχνος σεχταρισμού ή υποτίμησης για τις μάζες. «Ένα εργατικό κράτος δεν είναι ούτε πνευματική τάξη, ούτε μοναστήρι», επαναλάμβανε ο Τρότσκι. «Παίρνουμε τους ανθρώπους όπως τους δημιούργησε η φύση και όπως εν μέρει τους διέπλασε και εν μέρει τους σακάτεψε η παλιά κοινωνία». Η επανάσταση δεν είναι έργο ανθρώπων μυημένων και ξεκάθαρων, αλλά μπερδεμένων και αντιφατικών, ανθρώπων που μπορεί να πίνουν, να βρίζουν, να κάνουν τον σταυρό τους. Είναι μεσα στο καμίνι της ταξικής πάλης που οι άνθρωποι αλλάζουν και η βοήθεια της επαναστατικής Αριστεράς είναι κρίσιμη προς αυτή την κατεύθυνση.
Γράφοντας τα άρθρα που περιέχονται στο βιβλίο, ο Τρότσκι υπεράσπιζε αυτή την Αριστερά και αυτή την επαναστατική διαδικασία από τη σταλινική γραφειοκρατία που είχε ήδη αρχίσει να κάνει την εμφάνισή της. Η επανέκδοση των «Προβλημάτων Της Καθημερινής Ζωής» στοχεύει στην ανακάλυψη αυτής της επαναστατικής παράδοσης από μια νέα γενιά ακτιβιστών. Γι’ αυτό και συστήνουμε ανεπιφύλακτα το διάβασμα και τη διάδοσή τους.
Τιμή: 15 ευρώ
187 σελίδες
Εκδόσεις: MAPΞIΣTIKO BIBΛIOΠΩΛEIO