Εξώφυλλο του τευχους 84
Επιλεκτική μνήμη
Το βιβλίο με τις μαρτυρίες της Έλλης Παππά βρέθηκε για μήνες στις πρώτες θέσεις της λίστας των μπεστ-σέλερ με αλλεπάλληλες εκδόσεις. Συνάντησε διθυραμβική σχεδόν υποδοχή στις εφημερίδες και πυροδότησε μια αντιπαράθεση: αρχικά από πλευράς του ΚΚΕ, και αργότερα, από επιζήσασες της περιόδου που αναφέρεται (τη Φώφη Λαζάρου και τη Μαρία Καραγιώργη) από τις σελίδες της Αυγής.
Το βιβλίο αποτελείται από μια σειρά κειμένων που είχε παραδώσει η Έλλη Παππά ανάμεσα στο 1993 και 1995 στο Μουσείο Μπενάκη με όρο να δημοσιευθούν μετά το θάνατό της. Κείμενα που αφορούν «Μαρτυρίες μιας διαδρομής» όπως είναι κι ο τίτλος που τους έδωσε το Μουσείο, αλλά που ουσιαστικά περιστρέφονται γύρω από τον Εμφύλιο και τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια και τις «υποθέσεις» του Ν. Μπελογιάννη και του Ν. Πλουμπίδη. Ως γνωστόν ο Μπελογιάννης εκτελέστηκε το ’52 και έγινε ήρωας του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος (ο «άνθρωπος με το γαρύφαλλο» του Πικάσο) και ο Πλουμπίδης το ’54 αποκηρυγμένος ως χαφιές από την ηγεσία Ζαχαριάδη. (Αποκαταστάθηκε από το κόμμα του μετά την πτώση του Ζαχαριάδη).
Η Παππά σ’ αυτά τα κείμενα θίγει τρεις κατηγορίες ζητημάτων: την πολιτική των ηγεσιών του ΚΚΕ και τις επιλογές που οδήγησαν στον Εμφύλιο ή τη στάση του απέναντι στην ΕΔΑ, το ρόλο «σκοτεινών προσωπικοτήτων» στην ιστορία του κόμματος και τέλος ένα γενικότερο προβληματισμό για το «σταλινικό φαινόμενο».
Το πρόβλημα είναι ότι δεν ασχολείται ιδιαίτερα με την πρώτη κατηγορία κι όταν το κάνει οι ερμηνείες της δεν πάνε πολύ μακριά από το να θεωρεί ότι η ηγεσία του ΚΚΕ πάτησε απλά τη πεπονόφλουδα που της έριξαν οι αγγλοαμερικάνοι ιμπεριαλιστές για να ξεκινήσει τον εμφύλιο. Για την Παππά το ΕΑΜ μεγαλούργησε, και ο τυχοδιωκτισμός του Ζαχαριάδη – που είχε την στρατηγική της… σοσιαλιστικής επανάστασης! – έφερε τη συντριβή. Η πολιτική της «εθνικής ενότητας», δηλαδή της ταξικής συνεργασίας που εφάρμοσε το ΚΚΕ στην Κατοχή δεν αναφέρεται καθόλου ως παράγοντας της ήττας. Είναι παράξενο που η Παππά στην «κατάθεσή της» αφιερώνει σελίδες επί σελίδων στην άδικη μοίρα της Χρύσας Χατζηβασιλείου – μέλους του ΠΓ που υποτίθεται είχε διαφωνήσει με την απόφαση για το δεύτερο αντάρτικο – και ξεχνάει να αναφέρει τον Άρη Βελουχιώτη (για να μην αναφερθούμε στους συκοφαντημένους και δολοφονημένους τροτσκιστές).
Ένα μεγάλο τμήμα του βιβλίου μπορεί να διαβαστεί από αναγνώστες που δεν έχουν εντρυφήσει στην ιστορία της αριστεράς και του εμφυλίου ως ένα μυθιστόρημα κατασκοπείας: ήταν πράκτορας ο Βαβούδης που αυτοκτόνησε στη κρύπτη με τον ασύρματο στη Καλλιθέα; Μήπως τον Μπελογιάννη τον πρόδωσε ο Ακριτίδης, άλλο μέλος του ΠΓ; Ήταν ο Κώστας Καραγιώργης τόσο «κακός» όσο τον περιέγραφε ο Μπελογιάννης – μέσα από τις αναμνήσεις της Παππά βέβαια. Είναι ερωτήματα που έχουν κάποιο ενδιαφέρον, αλλά που η Παππά δεν κατόρθωσε να δώσει καμιά τεκμηριωμένη απάντηση. Μάλλον τις προσωπικές της αντιπάθειες εκφράζει, σε μια προσπάθεια να ανακηρύξει τον Μπελογιάννη περίπου σαν προάγγελο της γνήσιας αντισταλινικής ανανέωσης του κομμουνιστικού κινήματος. Δικαιολογημένα από τη μεριά της, η Μαρία Καραγιώργη επισήμανε ότι ο Μπελογιάννης ήταν μέλος της «ανακριτικής επιτροπής» που έστησε ο Ζαχαριάδης για να βγάλει χαφιέ τον Καραγιώργη.
Η Παππά κάνει σε ένα σημείο μια σαρκαστική παρατήρηση για το θέαμα των ανθρώπων στην ηγεσία του ΚΚΕ «να κοιμούνται σταλινικοί και να ξυπνάνε χρουτσοφικοί. Να κοιμούνται χρουτσοφικοί και να ξυπνάνε μπρεζνιεφικοί. Να κοιμούνται μπρεζνιεφικοί και να ξυπνάνε ‘ανανεωτικοί’, γκορπατσοφικοί. Καταπληκτικές μεταμορφώσεις που ανήκουν στην ψυχοπαθολογία του κομμουνιστικού κινήματος». Ως περιγραφή δεν απέχει και πολύ μακριά από την πραγματικότητα. Όμως, η «ψυχοπαθολογία» δεν είναι βάση για να ερμηνεύσει κανείς το γραφειοκρατικό συγκεντρωτισμό, την «προσωπολατρία» που χαρακτήριζε τα σταλινικά κόμματα. Ούτε, πολύ περισσότερο, είναι σωστή ερμηνεία τα ιδεολογικά «προπατορικά αμαρτήματα» των μπολσεβίκων – όπως είχε υποστηρίξει σε άλλα της βιβλία η Παππά.
Τα σταλινικά κόμματα δεν μπορούσαν να ήταν δημοκρατικά, γιατί είχαν πάψει να είναι επαναστατικά. Η πιο αντιδημοκρατική πράξη στην ιστορία του ΚΚΕ ήταν η άρνησή του να ανταποκριθεί στις ελπίδες και τις διαθέσεις του κινήματος της Αντίστασης και να το οδηγήσει στην νικηφόρα σύγκρουση με την αστική τάξη και τους ιμπεριαλιστές. Αυτή την συζήτηση δεν την έθιξε καθόλου η Παππά στις «μαρτυρίες της». Όμως, αυτήν ακριβώς τη συζήτηση έχουμε ανάγκη σήμερα.
Τιμή 18,17€, 349 σελίδες, Βιβλιοθήκη του Μουσείου Μπενάκη