Διαδήλωση για την κλιματική αλλαγή στο Λονδίν
Oι AΠE είναι λύση απέναντι στην απειλή της Kλιματικής Aλλαγής.
Aλλά, όπως εξηγεί ο Λέανδρος Mπόλαρης κινδυνεύουν να πέσουν σε λάθος χέρια.
Μέχρι πριν λίγα χρόνια, οι προειδοποιήσεις των επιστημόνων και των ακτιβιστών για το κίνδυνο της απότομης κλιματικής αλλαγής και των καταστροφικών επιπτώσεών της απορρίπτονταν ως καταστροφολογικά σενάρια από τις κυβερνήσεις. Τώρα αυτή η εικόνα έχει αλλάξει. Το ζήτημα του περιβάλλοντος βρίσκεται στις πρώτες σελίδες των μεγαλύτερων εφημερίδων και περιοδικών, και από τα πιο επίσημα χείλη ακούγονται εκκλήσεις και σχέδια για την αντιμετώπιση της απειλής. Από τον Μπλερ και τη Μέρκελ μέχρι τον Καραμανλή και από τους επικεφαλής των δέκα μεγαλύτερων αμερικάνικων πολυεθνικών μέχρι τους γραφειοκράτες των Βρυξελών όλοι «κρούουν το κώδωνα του κινδύνου» και δηλώνουν έτοιμοι να σώσουν τον πλανήτη.
Τον Οκτώβρη του 2006 δημοσιεύτηκε η «Εκθεση Στερν»1 που είχε παραγγείλει η κυβέρνηση Μπλερ, λίγο μετά έγινε η Διάσκεψη για το Περιβάλλον του ΟΗΕ στο Ναϊρόμπι της Κένυα. Πρόσφατα η Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή δημοσίευσε τις εκτιμήσεις της για το 2007.
Τα γεγονότα πια είναι αδιαμφισβήτητα. Οπως επισημαίνει η Εκθεση Στερν οι θερμοκρασίες σε όλο το κόσμο έχουν ήδη αυξηθεί κατά μισό βαθμό Κελσίου. Και αν δεν ληφθεί άμεση δράση είναι πολύ πιθανό να ανέβουν 3 βαθμούς στα επόμενα πενήντα χρόνια. Αυτό θα σημάνει περισσότερα «ακραία καιρικά φαινόμενα» -πλημμύρες, υπερχείλιση θαλασσών, ερημοποίηση άλλων περιοχών, μείωση της σοδειάς και εκατοντάδες εκατομμύρια πρόσφυγες. Η ίδια έκθεση προσπαθεί να «ποσοτικοποιήσει» το κόστος αυτής της περιβαλλοντικής αλλαγής και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι με οικονομικούς όρους οι καταστροφές που θα προκληθούν θα είναι ίσες ίσως και μεγαλύτερες από την καταστροφή που έφεραν οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι και η μεγάλη ύφεση του 1930 μαζί.
Στα άρθρα και τις ομιλίες που ακούγονται, σαν αιτία αυτής της κατάστασης αναφέρεται γενικόλογα η «ανθρώπινη δραστηριότητα». Ο βασικός παράγοντας που προκαλεί τη κλιματική αλλαγή είναι οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου με κυριότερο το διοξείδιο του άνθρακα. Με τη σειρά του, το διοξείδιο του άνθρακα απελευθερώνεται κατά κύριο λόγο από την καύση ορυκτών καυσίμων, όπως το πετρέλαιο ή ο άνθρακας. Οι τομείς της ενέργειας και των μεταφορών είναι οι κύριοι υπεύθυνοι γι’ αυτές τις εκπομπές. Μ’ άλλα λόγια οι πανίσχυρες πολυεθνικές του πετρελαίου, του αυτοκινήτου, των αεροπορικών εταιρειών κλπ, πραγματοποιούν τα τεράστια κέρδη τους καταστρέφοντας το περιβάλλον. Δεν είναι ο άνθρωπος αφηρημένα που απειλεί να σύρει τον πλανήτη στην καταστροφή αλλά ο καπιταλισμός και ο τρόπος με τον οποίο οργανώνει την οικονομία και την κοινωνία. Μέχρι κι η Εκθεση Στερν, που δεν είναι ακριβώς μανιφέστο αντικαπιταλιστών ή ριζοσπαστών οικολόγων, ομολογεί σε μερικά σημεία αυτή την πραγματικότητα: «Δεδομένου του μεγέθους και του χαρακτήρα των επιπτώσεων [της κλιματικής αλλαγής]...οι συνέπειες στην οικονομική μεγέθυνση και την ανάπτυξη θα είναι βαθύτατες. Γενικά, θα πρέπει να θεωρηθεί ως η μεγαλύτερη αποτυχία της αγοράς που έχει γνωρίσει ο κόσμος» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Ο ρόλος της ΕΕ
Στις 8-9 Μάρτη το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ανακοίνωσε τους στόχους του για την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την επέκταση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) μέχρι το 2020. Μείωση των εκπομπών κατά 20% (βάση το 1990) αύξηση 20% των ΑΠΕ και 10% των βιοκαυσίμων μεταφορών το ίδιο διάστημα. Η Ε.Ε. αυτοδιαφημίζεται ότι βρίσκεται στην πρωτοπορία της προσπάθειας για την προστασία του περιβάλλοντος.
Η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική. Οι στόχοι είναι πολύ πίσω από τις πραγματικές απαιτήσεις, ακόμα και η Εκθεση Στερν καλεί σε μείωση κατά 60% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου τα επόμενα χρόνια. Και ο λόγος που είναι τόσο μετριοπαθείς οι στόχοι είναι απλός. Οι άρχουσες τάξεις της ΕΕ δεν έχουν καμιά διάθεση να αμφισβητήσουν τον εαυτό τους, αλλάζοντας ριζικά το μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας.
Το Πρωτόκολο του Κιότο (1997) καλούσε τις χώρες που το υπέγραψαν να μειώσουν μέχρι το 2012 κατά 5,8% τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Ο στόχος ήταν πολύ μικρός πέρα από το γεγονός ότι οι μεγαλύτεροι ρυπαντές –οι ΗΠΑ- αρνήθηκαν να επικυρώσουν τη συμφωνία. Ετσι κι αλλιώς οι περισσότερες χώρες ακόμα και της Ευρώπης που την επικύρωσαν παραβίασαν όλες τις δεσμεύσεις, αυξάνοντας στην πραγματικότητα τις εκπομπές.2 Το ζήτημα είναι ότι το Κιότο στήριζε ακόμα κι αυτούς τους μετριοπαθέστατους στόχους στους λεγόμενους «ευέλικτους μηχανισμούς» -της «εμπορίας των ρύπων», των «χρηματιστηρίων των ρύπων» με τους οποίους εταιρείες και κράτη μπορούν να αγοράζουν και να πουλάνε το δικαίωμα να εκπέμπουν αέρια του θερμοκηπίου. Το που οδηγούν αυτοί οι «ευέλικτοι μηχανισμοί» της αγοράς, φαίνεται από το παράδειγμα του ευρωπαϊκού συστήματος εμπορίας εκπομπών, που μάλιστα θεωρείται και το πρότυπο που πρέπει να εφαρμοστεί γενικά. Για το πρώτο χρόνο της λειτουργίας του συστήματος οι αρμόδιες αρχές διένειμαν δικαιώματα για 1848.6 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα ενώ οι εκπομπές των 11.500 εταιρειών που τα πήραν ήταν μόνο 1785 εκατομμύρια τόνοι. Σύμφωνα με υπολογισμούς, μόνο οι βρετανικές εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας έκαναν 800 εκατομμύρια λίρες κέρδος από αυτό το διακανονισμό.3
Η ΕΕ βάζει στόχο να δυναμώσει τη συμμετοχή των Ανανεώσημων Πηγών Ενέργειας στην παραγωγή ενέργειας. Οι κυβερνήσεις της ΕΕ δεν καταλήφθηκαν ξαφνικά από «πράσινες» ευαισθησίες. Οι λόγοι που τους ωθούν είναι οι οικονομικοί και γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί. Η κερδοσκοπία έχει εκτινάξει στα ύψη τις τιμές του πετρελαίου, η Μέση Ανατολή είναι ένα καζάνι που βράζει ενώ η Ρωσία χρησιμοποιεί τα ενεργειακά της αποθέματα σα μέσο πίεσης στα παζάρια με την ΕΕ και τη Δύση. Θέλουν την «ενεργειακή ασφάλεια» και «αυτονομία». Ο ένας τρόπος για να το επιτύχουν αυτό είναι η προώθηση της πυρηνικής ενέργειας, της πιο επικίνδυνης τεχνολογίας. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν 135 πυρηνικοί σταθμοί στην ΕΕ που παράγουν το 30% της ηλεκτρικής της ενέργειας. Αυτή την ωρολογιακή βόμβα με τις εφιαλτικές συνέπειες που μπορεί να έχει οποιοδήποτε ατύχημα, τη βαφτίζουν –σύμφωνα με τα λόγια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής- «εναλλακτική μορφή ενέργειας με μηδενικές εκπομπές CO2» η οποία είναι «οικονομική ως προς το κόστος λειτουργίας της και επηρεαζόμενη ελάχιστα από τις μεταβολές των τιμών πρώτων υλών.» Ετσι μεταφράζεται η οικολογική ευαισθησία της ΕΕ!
Αλλά ακόμα και όταν παρουσιάζουν τα σχέδια προώθησης πραγματικών ΑΠΕ, όπως η αιολική ενέργεια, τις οδηγούν σε αδιέξοδο επειδή τις παραδίδουν στα χέρια των εταιρειών, των αρπακτικών της αγοράς. Γιατί αφήνουν την εφαρμογή τους στους ίδιους μηχανισμούς της «ελεύθερης αγοράς» που θα κάνουν «ελκυστικές» τις ΑΠΕ λόγω π.χ. των υψηλών τιμών του πετρελαίου. Είναι σαν να βάζουν ένα κομπογιαννίτη να κάνει εγχείριση ανοιχτής καρδιάς.
Ο τομέας των ΑΠΕ γίνεται μια κερδοφόρος βιομηχανία και μεγάλες εταιρείες –με τη βοήθεια των κρατών τους- συναγωνίζονται για να πάρουν τα πρωτεία. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα του ΟΗΕ για το Περιβάλλον τα έσοδα από την αιολική και άλλες ΑΠΕ έφτασαν τα 55 δις δολάρια το 2006 και προβλέπει να φτάσει τα 225 δις το 2016. Μέχρι και οι «βασιλιάδες» ή καλύτερα οι σεϊχηδες του «μαύρου χρυσού» ρίχνονται με τα μούτρα, Tο εμιράτο του Αμπου Ντάμπι ρίχνει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για να γίνει «παγκόσμιος και περιφερειακός ηγέτης στην αγορά των ανανεώσιμων».4
Μέχρι πρόσφατα η ΕΕ κυριαρχούσε στον τομέα των ΑΠΕ. Το 2002, για παράδειγμα, το 80% της παγκόσμιας δυναμικότητας από αιολική ενέργεια ήταν στην Γερμανία και Ισπανία. Από τότε το μερίδιο πέφτει καθώς οι αμερικάνικες εταιρείες μπαίνουν «δυναμικά» και σε αυτό το τομέα. Η κυβέρνηση Μπους, που αρνείται να επικυρώσει το Κιότο, ανανέωσε το «σύστημα έκπτωσης φόρου» για τους «επενδυτές» της αιολικής βιομηχανίας. Τα μέτρα που αποφάσισε η ΕΕ σκοπό έχουν να απαντήσουν σε αυτή την «πρόκληση».
Οι «αγορές» μεγαλώνουν, το ίδιο κι οι εταιρείες που τις κυνηγάνε πια όχι σε τοπικό αλλά παγκόσμιο επίπεδο. Εταιρείες όπως η SHELL και η ΒΡ–από τις εφτά αδελφές του πετρελαίου- τρέχουν να εξασφαλίσουν το μεγαλύτερο δυνατό μερίδιο σ’ αυτό τον τομέα, κλείνοντας μεγάλες συμφωνίες σε ΗΠΑ, Ινδία, Κίνα.
Η αντιμετώπιση που έχουν απέναντι στις ΑΠΕ δεν διαφέρει από το τρόπο που ο καπιταλισμός έχει αντιμετωπίσει κάθε φυσικό πόρο του πλανήτη. Τα προηγούμενα χρόνια η κερδοσκοπική μανία στράφηκε στην ιδιωτικοποίηση και λεηλασία των υδάτινων πόρων π.χ. στην Κοτσαμπάμπα της Βολιβίας, των δασών στον Αμαζόνιο και ο,τιδήποτε άλλο. Το ίδιο θα κάνουν με τις ΑΠΕ: μεγαλεπήβολα σχέδια που όταν θα μπαίνουν σε εφαρμογή θα καταστρέφουν το περιβάλλον, θα διαλύουν τοπικές οικονομίες και θα χειροτερεύουν τη ζωή των ανθρώπων. Οπως γίνεται π.χ. στην Ινδία που στο όνομα της κατασκευής μεγάλων φραγμάτων για υδροηλεκτρική ενέργεια, ξεσπιτώνονται εκατοντάδες χιλιάδες φτωχοί αγρότες.
Υποκρισία αλά ΝΔ
Το παράδειγμα των σχεδίων που ανακοίνωσε πρόσφατα ο Σουφλιάς είναι χαρακτηριστικό. Την 1 Μάρτη έδωσε σε «δημόσια διαβούλευση» το «Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας». Οπως αναφέρει δελτίο τύπου του ΥΠΕΧΩΔΕ της 13 Μάρτη, με αυτό το πλαίσιο «πιστεύουμε ότι θα προωθηθεί γρήγορα η παραγωγή Πράσινης Ενέργειας από 11% που είναι σήμερα σε 20% το 2010 και 30% το 2020.» Ο στόχος να εγκατασταθούν μέχρι και 2.587 ανεμογεννήτριες οι οποίες θα παράγουν 3.372 MW ηλεκτρικής ενέργειας.
Μάλιστα ο Σουφλιάς, σε συνέντευξη που έδωσε εκείνες τις μέρες, έκανε και μαθήματα περιβαλλοντικής υπευθυνότητας, με αυστηρό ύφος, σε όσους αντιδρούν στην εγκατάσταση αιολικών πάρκων στις περιοχές τους: «Τυχόν εμπόδια στην ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας σε τοπικό επίπεδο δεν θα επιτραπούν, αλλά θα αντιμετωπιστούν σε κεντρικό επίπεδο. Το θέμα του θερμοκηπίου κρατά σε αγωνία την παγκόσμια κοινωνία και αποτελεί ένα από τα πιο κρίσιμα προβλήματα του πλανήτη μας.»5
Στην πραγματικότητα, αυτό που πάει να κάνει η ΝΔ με το «Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο» είναι να παραδώσει τις κορυφογραμμές και τα δάση στα αρπακτικά της αγοράς που θα βαφτιστούν «πράσινοι επενδυτές». Εσπασε τα μούτρα της στην προσπάθεια να αναθεωρήσει το Αρθρο 24 για τα δάση και τώρα πάει να περάσει αυτή την επίθεση από την πίσω πόρτα. Η μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων «προσαρμόζονται» στις ανάγκες των επιχειρηματιών που θέλουν να εγκαταστήσουν τα αιολικά πάρκα τους, τσιμπώντας τις παχυλές επιδοτήσεις και τις εκπτώσεις που θα τους παραχωρήσει η κυβέρνηση. Κάθε λογής μπακαλίστικο κόλπο επιστρατεύεται γι’ αυτό το σκοπό. Για παράδειγμα, στο «Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο» επιτρέπεται μια ανεμογεννήτρια ανά 1.000 στρέματα της συνολικής έκτασης των δήμων στις Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας. Γιατί δήμων γενικά και όχι συγκεκριμένων τοποθεσιών, π.χ μια κορυφογραμμή; Γιατί έτσι ανοίγει ο δρόμος να συγκεντρωθούν σε μια μικρή περιοχή δεκάδες ανεμογεννήτριες. Μια τυπική ανεμογεννήτρια έχει διάμετρο φτερωτής 85 μέτρα και παράγει μόνο 2 MW ισχύος. Μόνο οι τσιμεντένιες βάσεις που θα στηριχτούν έχουν τρία μέτρα ύψος. Με άλλα λόγια ο Σουφλιάς θέλει να επιδοτήσει τους διάφορους μεγαλοεργολάβους να φτιάξουν «αιολικά εργοστάσια» πάνω στα βουνά και μέσα σε δάση σε περιοχές που είναι προστατευμένες.
Οι «επενδυτές» συνωστίζονται και όχι μόνο οι ντόπιοι. Σε πρόσφατη ομιλία του στη Θεσσαλονίκη, ο Τσαρλς Ρης, ο αμερικάνος πρέσβης, έκφρασε τα παράπονά του γιατί μια αμερικάνικη εταιρεία η Jasper Energy που ήθελε να εγκαταστήσει αιολικό πάρκο στη Βόρειο Ελλάδα «έμπλεξε στα γρανάζια της γραφειοκρατίας». Σύμπλήρωσε ότι «η Ελλάδα αποτελεί πολιτικό και οικονομικό ηγέτη στην περιοχή και ανάφερε πως υπάρχουν στη Μακεδονία και Θράκη μοναδικές ευκαιρίες για άμεσες ξένες επενδύσεις στα βιοκαύσιμα, στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αλλά και στον τουρισμό.»6 Ο Ρης στην ίδια ομιλία περηφανεύτηκε και για την συνεργασία μιας άλλης αμερικάνικης εταιρείας της EPV που θα κατασκευάσει εργοστάσιο παραγωγής φωτοβολταϊκών συστημάτων με την «Θεμελιοδομή» μια εταιρεία που έκανε μπίζνες με ακίνητα. Το σχέδιο είχε ξεκινήσει από το 2001. Πριν λίγους μήνες η «Θεμελιοδομή» διαγράφτηκε οριστικά από τα μητρώα του Χρηματιστήριου, αφού είχε βαρέσει εδώ και καιρό κανόνι. Κάπως έτσι και οι ΑΠΕ γίνονται ζεστός αέρας της κερδοσκοπικής φούσκας της αγοράς.
Η επιδρομή των «ανανεώσιμων» αρπακτικών της αγοράς ξεσηκώνει την αντίσταση του κόσμου, όπως ακριβώς την είχε ξεσηκώσει η επιδρομή των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας που στήνουν τις κεραίες τους πάνω σε σπίτια και δίπλα σε σχολεία. Κάτοικοι και φορείς στη νότια Πελοπόννησο, κινητοποιούνται ενάντια στα «αιολικά εργοστάσια» που θα καταστρέψουν το τόπο τους. Ο Σπηλαιολογικός Ομιλος Ταϋγέτου-Πάρνωνα αναφέρει σε κείμενο που κυκλοφορεί: «Η άγρια φύση, τα δάση, τα οικοσυστήματα κοινοτικού ενδιαφέροντος του δικτύου Natura, τα καταφύγια άγριας ζωής, οι εθνικοί δρυμοί....θα πρέπει να υποβιβαστούν σε οικονομικές ζώνες «αειφόρου ανάπτυξης» προς όφελος μιας αμφίβολης δράσης για τις κλιματικές αλλαγές και της πολιτικής «ενεργειακής διαφοροποίησης» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μεγάλες χωρικές ενότητες μεταβάλλονται σε κερδοφόρα «φιλέτα» της αιολικής βιομηχανίας.
Στην πραγματικότητα, ο τρόπος διείσδυσης των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα της χώρας απλώς αποτελεί νεοφιλελευθερισμό της συμφοράς για την εξυπηρέτηση μεγάλων οικονομικών συμφερόντων ολιγοπωλιακού χαρακτήρα, υποστηρικτικό μέτρο της δρομολογημένης «απελευθέρωσης» της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και τροφοδότηση του χρηματιστιστηρίου «ρύπων θερμοκηπίου» με πιστωτικά μόρια, με τις άδειες παραγωγής να αλλάζουν χέρια τροφοδοτώντας με ζεστό χρήμα μαύρα ταμεία.»
Ενα άλλο παράδειγμα έρχεται από την Σέριφο. Οι κάτοικοι του νησιού έχουν ξεκινήσει κινητοποιήσεις όταν διάβασαν έκπληκτοι στις εφημερίδες ότι «όσοι έχουν έννομο συμφέρον» έχουν διορία δεκαπέντε μέρες να εκφράσουν τη διαφωνία τους στα σχέδια εγκατάστασης ανεμογεννητριών σε έκταση 4.000 στρεμάτων. Πρόκειται για 87 ανεμογεννήτριες ύψους 105 μέτρων η κάθε μια, με μήκος έλικα 90 μέτρα που θα καλύπτουν ουσιαστικά το 1/3 της έκτασης του νησιού αφού πρέπει να έχουν πεντακόσια μέτρα απόσταση μεταξύ τους! Η εταιρεία που θέλει να τις εγκαταστήσει είναι η «Μυτιληναίος Αιολική» του ομώνυμου επιχειρηματία που κάνει μπίζνες από ορυχεία στα Βαλκάνια μέχρι την ΠΕΣΙΝΕ και την EΛBO στην Ελλάδα και φιλοδοξεί να πάρει κομμάτι της πίτας στην «απελευθερωμένη αγορά» ηλεκτρικής ενέργειας.
Τέτοιες μάχες θα ξεσπάσουν πολλές στο επόμενο διάστημα. Οι νεοφιλελεύθερες επιθέσεις και σε αυτό το μέτωπο θα συναντήσουν την αντίσταση από χιλιάδες ανθρώπους που δεν θέλουν η ζωή τους και οι τόποι τους να καταστραφούν από το κυνήγι του κέρδους. Πρέπει να νικήσουν.
1. Ο σερ Νίκολας Στερν ήταν επί σειρά ετών από τους βασικούς οικονομολόγους της Παγκόσμιας Τράπεζας και στέλεχος του υπουργείου Οικονομικών της Βρετανίας.
2. Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ τον Οκτώβρη, η Ελλάδα είναι η πέμπτη χώρα στο ρυθμό αύξησης των εκπομπών.
3. Περιοδικό Economist 9 Σεπτέμβρη 2006
4. Financial Times 5 Απρίλη 2007
5. ΤΑ ΝΕΑ 2 Φλεβάρη 2007
6. Καθημερινή 14 Μάρτη 2007.