Εξώφυλλο του τευχους 56
O Γουόλτεν Μπέλλο γράφει για το 6ο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ (ΠΚΦ) που έγινε στο Καράκας της Βενεζουέλας, σε μια χώρα που "βρίσκεται στις πρώτες γραμμές του αγώνα ενάντια στην αυτοκρατορία των ΗΠΑ".
Το 6ο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ (ΠΚΦ) που έγινε στο Καράκας της Βενεζουέλας, ήταν η τονωτική ένεση που χρειαζόταν αυτή η ετήσια συνάντηση της κοινωνίας των πολιτών. Το ΠΚΦ έχει κατηγορηθεί, ακόμα και από βασικά ιδρυτικά του μέλη, ότι απλά ανακυκλώνει τις συζητήσεις που έχουν διεξαχθεί σε προηγούμενα φόρα, χωρίς καμιά ορατή κατεύθυνση και στόχο.
Οι συζητήσεις στα σεμινάρια και τις ομάδες εργασίας στο Καράκας ξεχώριζαν σε σχέση με προηγούμενες συζητήσεις από τη μεγαλύτερη αίσθηση του επείγοντος. Οι 52.000 που συμμετείχαν, συναντήθηκαν για εφτά μέρες σε μια ατμόσφαιρα πολύ διαφορετική από αυτή του ήρεμου Πόρτο Αλέγκρε. Σ' αντίθεση με το Πόρτο Αλέγκρε, που βρίσκεται σε μια από τις πλουσιότερες περιοχές της Βραζιλίας, το Καράκας είναι μια πολύ πιο τυπική πόλη του Τρίτου Κόσμου, που χαρακτηρίζεται από το βαθύ χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς, την έντονη αντίθεση ανάμεσα στα μοδάτα εμπορικά κέντρα που γεμίζουν από τις ελίτ και τους μεσοαστούς και στις πάμφτωχες αλλά γεμάτες ζωντάνια τενεκεδουπόλεις και οικισμούς που είναι σκαρφαλωμένοι στα βουνά γύρω από την πόλη, ένα αποτελεσματικότατο σύστημα μέσων μαζικής μεταφοράς που συνυπάρχει με τους απελπιστικά μποτιλιαρισμένους δρόμους και ένα ιδιαίτερα υψηλό δείκτη εγκληματικότητας του οποίου την εμπειρία είχαν από πρώτο χέρι αντιπρόσωποι που έπεσαν θύματα ληστείας.
Το Καράκας, παρά τον πετρελαϊκό πλούτο της Βενεζουέλας, παραμένει «βαθιά» τριτοκοσμικό, μια διαρκής υπενθύμιση των πολυδιάστατων κοινωνικών κι οικολογικών προβλημάτων τα οποία πήγαμε εκεί για να συζητήσουμε.
Ριζοσπαστική ατμόσφαιρα
Ωστόσο, η έντονη ατμόσφαιρα αυτού του κοινωνικού φόρουμ οφειλόταν σε κάτι περισσότερο από τη τοποθεσία του. Οι αντιπρόσωποι εντάχθηκαν σε μια διαδικασία ριζοσπαστικής αλλαγής τα σημάδια της οποίας ήταν παντού ορατά -στη γεμάτος πάθος στήριξη των μαζών για τον Πρόεδρο Ούγο Τσάβες, στα δηλητηριώδη άρθρα εναντίον του στις εφημερίδες του κατεστημένου, στους πανταχού παρόντες στρατιώτες με τους κόκκινους μπερέδες, το σήμα κατατεθέν της «Τσαβικής» επανάστασης. Κάτι άλλο που χτυπούσε στο μάτι ήταν η ολοφάνερη στοργή που νιώθουν για τον Πρόεδρο τους οι κατώτερες τάξεις της Βενεζουέλας, που παίρνει τη μορφή της μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης για μπλουζάκια Τσάβες, ρολόγια Τσάβες ακόμα και τις κούκλες «Τσαβεσίτο» που όταν τις πιέζεις ζητωκραυγάζουν τη «Μπολιβαριανή Επανάσταση».
Επίσης, δε μπορούσαμε να αποφύγουμε την αίσθηση ότι βρισκόμαστε σε μια χώρα που βρίσκεται στις πρώτες γραμμές του αγώνα ενάντια στην αυτοκρατορία των ΗΠΑ. Παντού βρίσκονταν αφίσες με τη φωτογραφία του Μπους με το μουστάκι του Χίτλερ και το σύνθημα Bush Asesino «Μπους Δολοφόνος». Και η ντε φάκτο «επίσημη προσκεκλημένη» ήταν η Σίντι Σίχαν, η γυναίκα που αναζωογόννησε το κίνημα ειρήνης στις ΗΠΑ πέρσι το καλοκαίρι με την κατασκήνωση της έξω από το ράντσο του Μπους στο Κρόφορντ του Τέξας που πήρε τεράστια δημοσιότητα. Η Σίντι Σίχαν, που έχει χάσει ένα γιο στο Ιράκ, ήταν προσκαλεσμένη του Τσάβες στη βδομαδιάτικη τηλεοπτική εκπομπή του και ηλέκτρισε το φόρουμ και ολόκληρη τη χώρα κατηγορώντας τον Μπους για «τρομοκράτη» λίγο πριν πετάξει στην Ουάσιγκτον για να οργανώσει μια διαμαρτυρία στη διάρκεια της ομιλίας του Μπους στο Κονγκρέσο των ΗΠΑ.
Ο Τσάβες στο κέντρο
Φυσικά ο Τσάβες κατείχε κεντρική θέση όλη αυτή τη βδομάδα, παίρνοντας μέρος σε δημόσια γεγονότα στο πλάι αυτών που συμμετείχαν στο φόρουμ αλλά και σε πιο ιδιωτικές συναντήσεις. Απευθυνόμενος σε πλήθος 15.000 ανθρώπων στο Στάδιο Poliedro αφού αποκάλεσε τον Μπους «Μίστερ Κίνδυνο», δήλωσε ότι «η αυτοκρατορία δεν είναι παντοδύναμη» και πρόβλεψε ότι «μέσα σε αυτόν τον αιώνα θα γκρεμίσουμε την αυτοκρατορία». Σε κάθε ευκαιρία μας θύμιζε τη μακρά ιστορία επεμβάσεων των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική, τον αποκλεισμό της Κούβας και το ρόλο που έπαιξαν οι ΗΠΑ στο αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του τον Απρίλη του 2002.
Ηταν ένα σαφώς πολιτικοποιημένο φόρουμ με την έννοια ότι δε μπορούσε παρά κατακλυστεί από το μαχητικό αντιμπεριαλιστικό πνεύμα που το περιέβαλε. Είναι επίσης σαφές ότι αυτό ενοχλούσε κάποιους από τους συμμετέχοντες. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό που ήθελαν να επιτύχουν οι Τσαβίστας φιλοξενώντας το ΠΚΦ στο Καράκας, ήταν να αποκτήσουν ένα βήμα από το οποίο θα ακούγονταν η αλήθεια για τις εξελίξεις στη Βενεζουέλα σε όλο το κόσμο, να κερδίσουν περισσότερους συμμάχους ώστε να μπουν εμπόδια στην Ουάσινγκτον, που όπως πιστεύουν, έχει βάλει σκοπό να ξεφορτωθεί τον Τσάβες. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που η κυβέρνηση έκανε τα πάντα για να διευκολύνει τη διοργάνωση -από το να παραχωρήσει βίζες, μέχρι δωρεάν χρήση των λεωφορείων από το αεροδρόμιο προς το Καράκας και του μετρό, σε όσους είχαν κάρτα αντιπροσώπου στο ΠΚΦ.
Από την άλλη, παρά το ότι υπήρξαν μερικές εντάσεις ανάμεσα στους ανθρώπους του Τσάβες και τους οργανωτές του φόρουμ, κανείς δεν κατηγόρησε τη κυβέρνηση ότι αποπειράθηκε να επηρεάσει την ατζέντα του φόρουμ ή να καθορίσει το περιεχόμενο του. Δεν ήταν ένα «στημένο» γεγονός, αν μη τι άλλο υπέφερε από μια μεγάλη δόση ενέργειας που έμεινε ανοργάνωτη.
Η συζήτηση για τις εναλλακτικές λύσεις
Η συζήτηση για τις εναλλακτικές λύσεις στο σύστημα του παγκόσμιου καπιταλισμού απασχόλησε πολλές ομάδες εργασίας και σεμινάρια. Ο Τσάβεζ πήρε χωρίς δισταγμό μέρος στη συζήτηση, και χωρίς να μασήσει τα λόγια του δήλωσε ότι η εναλλακτική λύση που οικοδομεί στη Βενεζουέλα είναι ο «σοσιαλισμός». Δεν ακούστηκε καλά στ' αυτιά αντιπροσώπων που ταυτίζουν το Σοσιαλισμό με το σύστημα που κυριαρχούσε στην πρώην ΕΣΣΔ και στην Ανατολική Ευρώπη. Και ο Τσάβες δε βοήθησε τα πράγματα όταν δήλωσε ότι ο Μαρξ και η Ρόζα Λούξεμπουργκ είχαν πει «Σοσιαλισμός ή θάνατος» ενώ δεν το είχαν πει. Από την άλλη, φαίνεται ότι ο Τσάβες θέλησε να κρατήσει αποστάσεις ανάμεσα στο δικό του μοντέλο και αυτό του φίλου του Φιντέλ Κάστρο όταν δήλωνε ότι «ο σοσιαλισμός ήταν μια από τις μεγάλες αποτυχίες του 20ου αιώνα» και όταν αναφέρθηκε στη δική του προσπάθεια σαν μια μίξη «αυθεντικού σοσιαλισμού», «χριστιανικού σοσιαλισμού» και του «σοσιαλισμού των αυτοχθόνων λαών της Λατινικής Αμερικής».
Περισσότερο ενδιαφέρον είχε ο Τσάβες όταν μιλούσε για τα βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα προγράμματα του, όπως την έντονη εκστρατεία κατά του αναλφαβητισμού, το στήσιμο κλινικών στις κοινότητες με τη βοήθεια κουβανών γιατρών και την αγροτική μεταρρύθμιση. Επίσης πολύ ενδιαφέρον προκάλεσαν οι προτάσεις του για την ALBA, τη «Μπολιβαριανή Εναλλακτική Λύση για την Αμερική». Με τη συμφωνία Petrocarib, για παράδειγμα, 13 χώρες της Καραϊβικής εισάγουν πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα πληρώνοντας το 40% των διεθνών τιμών πετρελαίου. Με μια άλλη συμφωνία, τη Petrosur, η Βολιβία δίνει πετρέλαιο και παίρνει σόγια από τη Βενεζουέλα και κρέας από την Αργεντινή. Οπως υπογράμμισε, αυτές οι ανταλλαγές «πάνε παραπέρα από τη λογική του καπιταλισμού».
Η κριτική του Τσάβες και η δικιά μας
Ισως η σημαντικότερη συνεισφορά του Τσάβες στο φόρουμ ήταν ότι το αμφισβήτησε, προειδοποιώντας το για το κίνδυνο να γίνει απλά ένα φόρουμ ιδεών χωρίς κανένα πρόγραμμα δράσης. Είπε ακόμα σε αυτούς που συμμετείχαν ότι πρέπει να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της εξουσίας. «Πρέπει να έχουμε ένα πρόγραμμα εναλλακτικής εξουσίας». Εμείς, τα κοινωνικά και πολιτικά κινήματα, πρέπει να έχουμε "την ικανότητα να κινιόμαστε στο χώρο της εξουσίας, σε τοπικό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο».
Ομως, και ο Τσάβες άκουσε μερικές ειλικρινείς κουβέντες. Κάποιοι από εμάς του άσκησαν κριτική για τη στάση του στα ζητήματα του εμπορίου, ζητώντας του να μην επαναπαυθεί στις δάφνες του μετά την ιστορική συνάντηση στο Map ντε Πλάτα τον Νοέμβρη που έβαλε ταφόπλακα στη Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου Αμερικής. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), είπε ο Τσάβες, είναι μια απειλή ίσου, ακόμα και μεγαλύτερου, μεγέθους. Εμείς του είπαμε, ότι παρόλο που εκτιμούμε τις «επιφυλάξεις» που κατέθεσε η Βενεζουέλα στην Συμφωνία της Συνάντησης του ΠΟΕ στο Χόνγκ-Κονγκ τον Δεκέμβρη, αυτό δεν ήταν αρκετό και ότι περιμένουμε από τη Βενεζουέλα να μας βοηθήσει να «εκτροχιάσουμε» τις συνομιλίες που θα διεξάγονται στη Γενεύη τους επόμενους, οι οποίες βασίζονται στις συμφωνίες του Χονγκ-Κονγκ: ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι ο Τσάβες θα στενοχωρήσει τη γειτονική Βραζιλία, έναν από τους αρχιτέκτονες της παγκόσμιας συμφωνίας που θέτει σοβαρές απειλές στις οικονομίες των αναπτυσσόμενων χωρών.
Τονωτικό για το κίνημα
Το κλίμα ήταν τόσο έντονο που η μια βδομάδα φάνηκε πολύ σύντομη, και όταν φεύγαμε είχαμε την αίσθηση ότι υπήρχαν τόσο πολλά ακόμα να μάθουμε όχι μόνο για την Βενεζουέλα αλλά και για ολόκληρη τη Λατινική Αμερική, όπου ξετυλίγεται μια επανάσταση ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό, το τελευταίο δείγμα της οποίας ήταν η εκλογή του Εβο Μοράλες, του ριζοσπάστη ηγέτη των αγροτών ινδιάνικης καταγωγής, στη προεδρία της Βολιβίας.
Το Καράκας ήταν μια καλή ενίσχυση για μια διαδικασία που διατρέχει τον κίνδυνο να χάσει το δρόμο της. Υπογράμμισε εμφατικά το γεγονός ότι οποιαδήποτε επιτυχία για τη δικιά μας πλευρά μπορεί να έρθει μόνο μέσα από σκληρό αγώνα και μεγάλα ρίσκα. Ο Τσάβες και οι υποστηρικτές του, που αντιμετωπίζουν τη διαρκή απειλή της συμμαχίας των ΗΠΑ με τη ντόπια ολιγαρχία, παλεύουν για να αποκτήσουν το χώρο να μεταμορφώσουν τη Βενεζουέλα και τη Λατινική Αμερική. Και μας έριξε το γάντι να παλέψουμε και εμείς για το χώρο να αλλάξουμε όλο τον κόσμο, να μεταφράσουμε σε δράση το σύνθημα του ΠΚΦ «Ενας άλλος κόσμος είναι εφικτός».