Εξώφυλλο του βιβλίου
Βικτορ Σερζ: Αναμνήσεις ενός επαναστάτη
Tιμή: 35 ευρώ, 659 σελίδες, Eκδόσεις SCRIPTA
Μετά τη βιογραφία του Τρότσκι και την «υπόθεση Τουλάγεφ» εκδόθηκε φέτος στα ελληνικά και η αυτοβιογραφία του Βίκτορ Σερζ, «Αναμνήσεις ενός επαναστάτη». Στις γλαφυρές, γεμάτες με ονόματα, λεπτομέρειες και γεγονότα, σελίδες του ο συγγραφέας περιγράφει τη ζωή του μέσα στην ταραγμένη περίοδο πολέμων και επαναστάσεων από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Από τη νίκη της Ρωσικής Επανάστασης τον Οκτώβρη 1917, την υπεράνθρωπη προσπάθεια για την υπεράσπισή της απέναντι στους ευρωπαικούς ιμπεριαλιστικούς στρατούς έως το 1921 μέχρι την πάλη της αντιπολίτευσης του Τρότσκι ενάντια στη γραφειοκρατία και το σταλινισμό μέσα κι έξω απ’ τη Ρωσία ο Σερζ ήταν παρών στις μεγάλες στιγμές του κινήματος πάντα με την πλευρά της επανάστασης.
Ο Σερζ γεννήθηκε στις Βρυξέλλες το 1890, παιδί μορφωμένων αλλά φτωχών Ρώσων εμιγκρέδων με ενεργή δράση ενάντια στο τσαρικό καθεστώς. Από έφηβος κερδήθηκε στις αντιεξουσιαστικές ιδέες που πρόβαλαν μια ριζοσπαστική διέξοδο ενάντια στη φιλήσυχη ρεφορμιστική ηγεσία του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος του Βελγίου. Ο Σερζ περιγράφει την ομάδα όπου συμμετείχε με ειλικρίνεια: «..Η εκλογική πολιτική με εξόργιζε περισσότερο απ΄ όλα… είχαμε επιθυμήσει ένα σοσιαλισμό φλογερό και αγνό και είχαμε αρκεστεί σ΄ έναν εριστικό σοσιαλισμό» (σελ. 31). Στα 19 του ο Σερζ βρέθηκε στο Παρίσι και συνδέθηκε, χωρίς όμως ποτέ να ταυτιστεί, με τους ατομικιστές αναρχικούς, των οποίων οι ομάδες γρήγορα πέρασαν στον ιλλεγκαλισμό, τη θεωρητικοποίηση δηλαδή της μη νομιμότητας, η οποία, με τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα, «μεταμόρφωνε τους ιδεαλιστές της συντροφικής ζωής σε σπεσιαλίστες σκοτεινών παράνομων επαγγελμάτων» (σελ. 47). Εξαιτίας μιας αστυνομικής σκευωρίας ο Σερζ βρέθηκε στη φυλακή για 5 χρόνια. Μετά από την αποφυλάκισή του έφυγε για τη Βαρκελώνη, ήδη όμως είχε αρχίσει να στρέφει τις ελπίδες του προς τη Ρωσία όπου η εργατική τάξη, είχε μόλις κατακτήσει την εξουσία.
Ο Σερζ δεν αμφέβαλε ούτε στιγμή για το ότι η Επανάσταση του Οκτώβρη ήταν η εναλλακτική λύση απέναντι στο σφαγείο του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Το Γενάρη του 1919, μετά από περιπέτειες κατάφερε να φτάσει στη Ρωσία και αμέσως ρίχτηκε στο μέτωπο για την υπεράσπισή της. Ήταν η περίοδος που οι Λευκοί στρατοί από 14 ιμπεριαλιστικές χώρες είχαν εκστρατεύσει ενάντια στο νεαρό εργατικό κράτος που έδινε μια ηρωική μάχη επιβίωσης με ελάχιστα μέσα και βασιζόταν μόνο στην αυτοθυσία των εργατών και των φτωχών αγροτών. Ο Σερζ δεν άργησε να αποφασίσει: «..θα ήμουν μαζί με τους μπολσεβίκους, αλλά εκούσια, χωρίς να παραιτούμαι από τις σκέψεις μου, ούτε από την κριτική μου στάση» (σελ. 122). Έτσι λίγο αργότερα προσχώρησε στο μπολσεβίκικο κόμμα. Ο συγγραφέας περιγράφει τον εμφύλιο πόλεμο σαν ένα τιτάνιο αγώνα από πραγματικούς, ζωντανούς ανθρώπους, όχι χωρίς λάθη και παραλείψεις, ενώ ταυτόχρονα καταγγέλει τις υπερβολές και τις αυθαιρεσίες που πιστεύει οτι γίνονταν από την Τσεκά, την υπηρεσία ενάντια στα σαμποτάζ και την αντεπανάσταση. Περιγράφει το πώς κλονίστηκε από την καταστολή της εξέγερσης της Κροστάνδης το 1921, όμως τελικά συντάχθηκε με τη θέση του Τρότσκι γιατί «παρά τα λάθη του και τις καταχρήσεις του το μπολσεβίκικο κόμμα είναι αυτή τη στιγμή η μεγάλη οργανωμένη και ευφυής δύναμη και σίγουρα σ’ αυτήν πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη» (σελ. 195). Οι μπολσεβίκοι βέβαια δεν πίστευαν στο «σοσιαλισμό σε μια χώρα», αλλά εξαρτούσαν τη σωτηρία της ίδιας της επαναστατικής Ρωσίας από την εξάπλωση της επανάστασης στο εξωτερικό. Οι ευκαιρίες αυτές υπήρξαν: από τη Γερμανία μέχρι την Ουγγαρία και την Ιταλική «κόκκινη διετία» ο καπιταλισμός τραντάχθηκε συθέμελα, στο τέλος όμως κατάφερε να επιβιώσει. Ο Σερζ ήταν κι ο ίδιος διεθνιστής και πίστευε πραγματικά στην ανάγκη και τη δυνατότητα εξάπλωσης της επανάστασης στο εξωτερικό γι΄αυτό και από το 1921 μέχρι το 1925 δραστηριοποιείται στην Κεντρική Ευρώπη για λογαριασμό της Κομμουνιστικής Διεθνούς.
Όταν επιστρέφει στη Ρωσία, τέλη του 1925, η κατάσταση έχει αλλάξει ριζικά. Μετά το θάνατο του Λένιν, η γραφειοκρατία με επικεφαλής το Στάλιν έχει πάρει τα ηνία. Ο Τρότσκι και η αριστερή αντιπολίτευση έδωσαν για χρόνια έναν άνισο αγώνα ενάντια στη γραφειοκρατία και τον πολιτικό της εκφραστή, το Στάλιν και υπέρ της εργατικής δημοκρατίας και του διεθνισμού. Ο Σερζ συντάχθηκε με την Αντιπολίτευση και έδωσε μια απεγνωσμένη μάχη, η οποία κατέληξε στη διαγραφή του το 1928, έναν χρόνο μετά τη διαγραφή και την εκδίωξη του ίδιου του Τρότσκι. Μέχρι τότε ανέπτυξε μια αδιάκοπη δραστηριότητα: Από τις κομματικές συνεδριάσεις όπου οι εγκάθετοι του Στάλιν διέκοπταν αυτόν και κάθε αντιπολιτευόμενο, μέχρι τις μισοπαράνομες συζητήσεις με εργάτες, προσπαθεί να απευθυνθεί σε μια τάξη η οποία όμως έχει πια εξαντληθεί από τους πολέμους και τις κακουχίες. Από το 1933 ο Σερζ εξορίστηκε στα Ουράλια μαζί με την οικογένειά του και απελευθερώθηκε μόνο μετά από μια επίμονη διεθνή καμπάνια το 1936, οπότε και απελάθηκε από την ΕΣΣΔ και επέστρεψε στις Βρυξέλλες. Ο Σερζ προσπάθησε να ενημερώσει το κίνημα στην Ευρώπη για την κατάσταση στη σταλινική Ρωσία και να πει την αλήθεια για τις αποτρόπαιες δίκες της Μόσχας. Ταυτόχρονα, ένας νέος γύρος επαναστάσεων ξεσπούσε. Όμως πλέον τα κομμουνιστικά κόμματα έχουν γραφειοκρατικοποιηθεί πλήρως. Ο Σερζ τάχθηκε ενεργητικά στο πλευρό της Ισπανικής Eπανάστασης. Τότε επέρχεται και η ρήξη στις σχέσεις του με τον Τρότσκι, καθώς ο Σερζ επιμένει να στηρίζει το POUM παρότι μπήκε στην αστική κυβέρνηση του Λαικού Μετώπου.
Ακόμα και μετά από αυτή την περίοδο όμως, ο Σερζ αρνείται επίμονα την ιδέα ότι ο Στάλιν ήταν ο συνεχιστής του Λένιν: «..Είναι αυτονόητο ότι ένας πατροκτόνος παραμένει ο βιολογικός συνεχιστής του πατέρα του. Είναι πάντως προφανές οτι δεν συνεχίζει κανείς ένα κίνημα σφαγιάζοντάς το, μια επανάσταση εργαζομένων μέσα από την πιο σκληρή εκμετάλλευση των εργαζομένων και δεν συνεχίζει το έργο του Τρότσκι βάζοντας να τον δολοφονήσουν και καταστρέφοντας τα βιβλία του....»(σελ. 612).
Το βιβλίο ολοκληρώθηκε το 1943 και ο Σερζ πέθανε τέσσερα χρόνια αργότερα. Θα ήταν δύσκολο να μην κάνουμε μια σύγκριση με τον πρόσφατο θάνατο του Σολζενίτσιν. Ενώ και ο τελευταίος, όπως ο Σερζ, υπήρξε ένας μεγάλος λογοτέχνης που κατήγγειλε τον ολοκληρωτισμό στη σταλινική Ρωσία, η Δύση τον αγκάλιασε εκτιμώντας το ρωσικό εθνικισμό του και τη στροφή του στο μυστικισμό και την Ορθοδοξία. Ο Σερζ αντίθετα, παρά το πλούσιο λογοτεχνικό του ταλέντο, έμεινε για δεκαετίες στο σκοτάδι, επειδή παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του, παρά τις όποιες λανθασμένες εκτιμήσεις του, ένας μαχητής της επαναστατικής προοπτικής που ακόμα και μέσα στις φλόγες του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου επέμενε για τη δυνατότητα κοινωνικής οργάνωσης σε νέες βάσεις «με κοινωνική δικαιοσύνη, με σεβασμό στο ανθρώπινο υποκειμενο, με ελευθερία».