7 Iούνη 2008, Gay Pide, κέντρο Αθήνας
Tο θέμα του γάμου ομοφυλόφιλων ζευγαριών έφερε ξανά στην επικαιρότητα τα ζητήματα σεξουαλικής καταπίεσης. H διαδήλωση στο Gay Pride ήταν η μεγαλύτερη που έγινε. Σ’ αυτές τις σελίδες ο Kώστας Tορπουζίδης, ο Γρηγόρης Bαλλιανάτος και ο Nίκος Xατζητρύφων απαντούν στο ερώτημα: Mέχρι πότε θα υπάρχει καταπίεση;
◗ Κώστας Τορπουζίδης:
Ο Μάης του ‘68 είναι η στιγμή που γεννιέται το πολιτικό κίνημα των ομοφυλόφιλων, ένα κίνημα που μετέτρεψε το «προσωπικό σε πολιτικό» και έφερε ξανά στην ημερήσια διάταξη το θέμα της σεξιστικής καταπίεσης σαν ένα κοινωνικό πρόβλημα ρατσιστικών διακρίσεων ενάντια σε μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων. Με μια ριζοσπαστική κριτική του οικογενειακού θεσμού και της ανδροκρατικής ηθικής που είναι δεμένη μ’ αυτόν, συνδέθηκε με τη συνολική σύγκρουση με το σύστημα για «να αλλάξουμε τον κόσμο».
Ο Μάης του ‘68 ξαναπιάνει έτσι το νήμα των αγώνων στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα ενάντια στην καταπίεση των γυναικών και των ομοφυλόφιλων, με πρωτοποριακό παράδειγμα τη Ρωσική Επανάσταση, η οποία αποποινικοποίησε άμεσα την ομοφυλοφιλία και ανέτρεψε όλο το καταπιεστικό νομοθετικό πλαίσιο που ίσχυε για την οικογένεια και τις γυναίκες, ενώ παράλληλα προσπάθησε να στηρίξει και να προωθήσει εναλλακτικές μορφές οργάνωσης της προσωπικής ζωής. Από τα κοινόβια μέχρι την διεύρυνση των κοινωνικών υπηρεσιών σε σχέση με όλες τις οικιακές εργασίες, την φροντίδα των παιδιών, των ηλικιωμένων, των ίδιων των εργαζόμενων, με σκοπό να αντικατασταθεί ο τρόπος οργάνωσης της προσωπικής ζωής μέσα από την μονογαμική ετεροφυλόφιλη οικογένεια. Αυτό το νήμα το είχαν κόψει βίαια οι δικτατορίες του ναζισμού και του σταλινισμού οδηγώντας και τους ομοφυλόφιλους είτε στους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια, είτε στα ψυχιατρεία.
Η δεκαετία του ‘60 είναι η περίοδος που ο καπιταλισμός γνωρίζει πρωτοφανή οικονομική άνθηση και αλλάζει ραγδαία. Οι γυναίκες βγαίνουν μαζικά στην παραγωγή, διευρύνεται το κράτος πρόνοιας-πραγματική ανακούφιση από τα βάρη του νοικοκυριού. Η ανακάλυψη του αντισυλληπτικού χαπιού συμβάλει πρακτικά και ιδεολογικά να αποσυνδεθεί ριζικά το σεξ από την αναπαραγωγή. Πάνω σε αυτές τις αλλαγές ξεπήδησε το κίνημα του ’68, το αντιπολεμικό, το γυναικείο κίνημα, το κίνημα των Μαύρων στην Αμερική και γεννιέται μια νέα αντικαπιταλιστική αριστερά που ξαναβάζει στην ατζέντα του κινήματος και το θέμα της οικογένειας και τις σεξιστικής καταπίεσης.
Μέσα σ’ αυτό το τοπίο ξεσπάει η εξέγερση του Stonewall στις 27 Ιουνίου του 1969. Εκείνη τη νύχτα έχουμε μια κλασσική επίθεση της αστυνομίας στο ομώνυμο μπαρ για να συλλάβει ομοφυλόφιλους. Ήταν μια επίθεση ρουτίνας, που όμως για πρώτη φορά συνάντησε την ενεργή αντίδραση του κόσμου που συγκεντρώθηκε, πολιόρκησε το μπαρ και τους μπάτσους και απελευθέρωσε τους ομοφυλόφιλους. Για τρεις μέρες η σύγκρουση με τις ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας γενικεύεται σε ολόκληρη την περιοχή που ήταν στέκι ομοφυλόφιλων.
Όλο εκείνο το καλοκαίρι οι συγκρούσεις και οι διαδηλώσεις συνεχίζονται και το φθινόπωρο του ‘69 γεννιέται το Απελευθερωτικό Μέτωπο των Ομοφυλόφιλων στην Αμερική. Είναι μια ακτιβιστική οργάνωση που προσπαθεί να πείσει τους ομοφυλόφιλους να βγουν στους δρόμους, εκδίδει εφημερίδα και οργανώνει μέρες δράσης για να αποκτήσει τον έλεγχο της περιοχής. Οργανώνει καμπάνια όχι μόνο ενάντια στην διεφθαρμένη αστυνομία αλλά και ενάντια στους ιδιοκτήτες των μπαρ, τους οποίους θεωρεί παράσιτα που θησαυρίζουν από τους ομοφυλόφιλους. Συμμετέχει στο αντιπολεμικό κίνημα του Βιετνάμ και κάνει τη σύνδεση ότι πραγματική απελευθέρωση σημαίνει ανατροπή του καπιταλισμού. «Να αλλάξουμε τον κόσμο», «Ανώμαλη είναι η κοινωνία που με λέει ανώμαλο και όχι εγώ», ήταν τα συνθήματα που σηματοδοτούν πλέον την εμφάνιση των ομοφυλόφιλων σαν μια αυτόοργανωμένη κοινότητα με την δικιά της δράση μέσα στο κίνημα.
Ένα χρόνο μετά, το Φθινόπωρο του 1970, ιδρύεται το Απελευθερωτικό Μέτωπο στην Αγγλία, το οποίο ήδη στην πρώτη επέτειο του Stonewall (Gay Pride) οργανώνει διαδήλωση 2.000 ατόμων και κάνει τη διαφορά προσπαθώντας συγκροτημένα να συνδεθεί με κινητοποιήσεις συμπαράστασης στους ανθρακωρύχους και τους λιμενεργάτες, με κινητοποιήσεις και απεργίες ενάντια στους αντι-συνδικαλιστικούς νόμους. Προσπαθεί και καταφέρνει ως ένα σημείο να αποκτήσει πιο οργανική σύνδεση με το ευρύτερο εργατικό κίνημα. Η ίδια διαδικασία συνεχίζεται στην Γερμανία και άλλες χώρες.
Τα επόμενα χρόνια μέσα από αυτό το κίνημα ιδρύονται λέσχες, σύλλογοι, κοινότητες ομοφυλόφιλων σε όλες σχεδόν τις μεγάλες πόλεις της Αμερικής και της Ευρώπης. Ασκείται πίεση για την καθιέρωση νόμων ενάντια στις διακρίσεις στην εργασία και στην αναζήτηση κατοικίας. Δημιουργούνται υπηρεσίες πρόνοιας για έφηβους και μοναχικούς ηλικιωμένους ομοφυλόφιλους. Το 1973 πλέον η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία αποδέχεται πως η ομοφυλοφιλία δεν μπορεί να βρίσκεται στον κατάλογο των ψυχιατρικών νοσημάτων.
Εκείνο το κύμα των αγώνων ήρθε και στην Ελλάδα με τη μεταπολίτευση. Το 1976 μέσα στο κλίμα ευφορίας και μεγάλων εργατικών αγώνων, αλλά και των ιδεών που έρχονταν από τον Μάη του ’68 ιδρύεται το Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλόφιλων Ελλάδας. Το ΑΚΟΕ ένα χρόνο μετά εκδίδει το περιοδικό ΑΜΦΙ συναντώντας τη συμπαράσταση ενός ριζοσπαστικοποιημένου κόσμου απέναντι σε κάθε καταπιεσμένη μειονότητα. Με την πολιτική στήριξη της επαναστατικής αριστεράς εκείνης της περιόδου οργανώνει συγκεντρώσεις ενάντια στον νόμο που προσπαθεί να περάσει η κυβέρνηση του τότε Καραμανλή για τα αφροδίσια νοσήματα, που προέβλεπε ετήσια φυλάκιση και εκτόπιση των ομοφυλόφιλων που συλλαμβάνονταν να αναζητούν ερωτικό σύντροφο σε πάρκα ή σε δρόμους. Από το 1978 συμμετέχει στις πορείες του Πολυτεχνείου και προσπαθεί συγκροτημένα να ανοίξει μέσα στο κίνημα το ζήτημα της κριτικής στην οικογένεια και της ελεύθερης έκφρασης της σεξουαλικής προτίμησης του καθένα.
Ο Μάης του ’68 με τους μαζικούς αγώνες και τις αντικαπιταλιστικές του ιδέες έδειξε το δρόμο της αποτελεσματικής σύγκρουσης με τις διακρίσεις και τους διαχωρισμούς. Το κλίμα φοβίας απέναντι στην σεξουαλικότητα συνολικά αλλά και απέναντι στους ομοφυλόφιλους αλλάζει εντυπωσιακά. Το σεξ απενοχοποιείται ραγδαία σε σχέση με το τι ίσχυε σαν κυρίαρχη κουλτούρα και αντίληψη πριν την δεκαετία του ‘60. Με την κριτική στην μονογαμικότητα, προχωράνε και πειραματισμοί για διαφορετική οργάνωση της προσωπικής ζωής μέσα από κοινόβια. Συνέχεια αυτών των κατακτήσεων είναι και οι σημερινές διεκδικήσεις του ομοφυλόφιλου κινήματος για την καθιέρωση του γάμου των ομοφυλόφιλων.
Παρόλα αυτά, η σεξιστική καταπίεση δεν έχει εξαλειφθεί. Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν ακόμα την εργασιακή ανισότητα, το διπλό βάρος των εργασιών στο σπίτι, αλλά και τη φυσική βία μέσα και έξω απ’ αυτό. Οι ομοφυλόφιλοι συνεχίζουν να είναι στόχος επιθέσεων και αποκλεισμών. Την δεκαετία του ‘80 άλλωστε οι δυνάμεις της αντίδρασης και των οικογενειακών αξιών προσπάθησαν να ανακτήσουν το χαμένο έδαφός παράλληλα με τις επιθέσεις του νεοφιλελευθερισμού στις κοινωνικές υπηρεσίες, που εξασφαλίζουν μέχρι σήμερα μεγαλύτερα περιθώρια επιλογών και στην προσωπική ζωή του καθένα. Αν δούμε, τέλος, το τοπίο έξω από την Ελλάδα και την Ευρώπη, στο υπόλοιπο κόσμο η κατάσταση είναι πραγματικά τραγική. Η ποινικοποίηση, οι διώξεις, οι δολοφονίες συνεχίζονται.
Πρέπει να ξαναγυρίσουμε στο θεσμό και την ιδεολογία της οικογένειας για να βρούμε την εξήγηση του γιατί συνεχίζεται η σεξιστική καταπίεση. Οι καπιταλιστές και το επίσημο κράτος μαζί με το σχολείο και τους άλλους μηχανισμούς διαμόρφωσης της κοινής γνώμης επιμένουν στις πολιτικές διακρίσεων και ιδεολογικής καταπίεσης. Η οικογένεια παραμένει κυρίαρχα ετεροφυλόφιλη, μονογαμική και ένα μικρό εργοστάσιο απλήρωτης εργασίας, κυρίως των γυναικών, σαν ο φυσικός προορισμός τους να είναι καλές σύζυγοι και μητέρες. Οι ομοφυλόφιλοι χρησιμοποιούνται σαν ένα εργαλείο εκφοβισμού για τον έλεγχο της σεξουαλικότητας και των επιλογών όλων των ανθρώπων. Παραμένουν, έτσι, οι προλετάριοι του έρωτα και του σεξ στην κοινωνία, που θα πρέπει να μην «προκαλούν» με τις διεκδικήσεις τους. Κάθε διαφορετική προτίμηση για την ερωτική και προσωπική ζωή σπρώχνεται στο περιθώριο. Επιπλέον, μέσα στην εργασιακή και κοινωνική ανασφάλεια που προκαλούν οι επιθέσεις του νεοφιλελευθερισμού, η ετεροφυλόφιλη πυρηνική οικογένεια προβάλλεται σαν «το κύτταρο του έθνους» και σαν η μόνη «φυσική» επιλογή για την προσωπική ευτυχία όλων μας. Συνεχίζουν, έτσι, την προσπάθεια να μας διαιρέσουν και να μας αποδυναμώσουν.
Όμως, η οικογένεια και η ιδεολογία της βρίσκονται σήμερα σε κρίση, και μέσα από τις κατακτήσεις μας και μέσα από τις αλλαγές που συμβαίνουν αντικειμενικά μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία. Έχουμε περισσότερες μονογονεϊκές οικογένειες, έχουμε ζευγάρια που δεν παντρεύονται ή δεν κάνουν παιδιά. Έχουμε πολλά διαζύγια. Η κρίση και η αμφισβήτηση των οικογενειακών θεσμών και αξιών είναι μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά μέσα στους εργαζόμενους και τη νεολαία.
Είναι εφικτό να χτίσουμε ξανά σήμερα ένα πολιτικό κίνημα για την απελευθέρωση αξιοποιώντας τις κατακτήσεις του κινήματος του ’68 αλλά και τις δυνατότητες που γεννάει η κρίση της κυρίαρχης σεξιστικής ιδεολογίας Γιατί αυτή η κρίση έχει ανοίξει τη συζήτηση όχι μόνο ανάμεσα στους ομοφυλόφιλους αλλά μέσα σε όλο τον κόσμο που τη βιώνει καθημερινά. Και ταυτόχρονα είναι κοινό συμφέρον όλων των εργαζόμενων, των γυναικών, των ομοφυλόφιλων να παλέψουμε ενάντια στις ιδεολογικές και τις νεοφιλελεύθερες επιθέσεις στα δικαιώματά μας.
Είναι αναγκαίο να δυναμώσουμε ξανά σήμερα ένα πολιτικό κίνημα των αμφι-ομοφυλόφιλων και τρανσέξουαλ σε σύγκρουση με κάθε εργασιακή, κοινωνική και νομική ανισότητα, υπερασπιζόμενοι τον έλεγχο στο σώμα μας και τις σεξουαλικές μας επιθυμίες καθώς και τις κατακτήσεις του κοινωνικού κράτους ενάντια στις οικογενειακές εξαρτήσεις. Να αντισταθούμε στην απομόνωση και την αποδυνάμωση μας επιδιώκοντας την κοινή δράση και συμμαχία με γυναικείες οργανώσεις, με συλλόγους εργαζομένων και φοιτητών, με την αντικαπιταλιστική αριστερά που με συνέπεια και τόλμη συγκρούεται με την επίσημη ηθικολογία καθώς και συντηρητικές απόψεις και νοοτροπίες.
Τέλος, και εξίσου σημαντικό, να βαθύνουμε και την συζήτηση για το πώς μπορούμε να φτάσουμε σε μια κοινωνία πραγματικής απελευθέρωσης για όλους, όπου η προσωπική μας ζωή θα απαλλαγεί από την καταπίεση των οικογενειακών θεσμών και αξιών ώστε να αποστιγματιστεί οποιαδήποτε σεξουαλική προτίμηση. Μια κοινωνία που θα έχει στο κέντρο όχι το κέρδος των λίγων, αλλά τις ανάγκες και την ελεύθερη έκφραση των επιθυμιών του καθένα μας. Μια τέτοια κοινωνία είναι ο σοσιαλισμός.
◗ Γρηγόρης Βαλλιανάτος:
Τριάντα χρόνια από τη μεταπολίτευση στην Ελλάδα αξίζει να δούμε τι καταφέραμε όλοι μαζί. Η οικογένεια δεν είναι πλέον ο πατέρας, η μητέρα και τα παιδιά μόνο. Είναι οι μονογονεϊκές οικογένειες, οι άνθρωποι που ζουν μαζί χωρίς να παντρεύονται, είναι άνθρωποι που κάνουνε παιδιά χωρίς να παντρεύονται. Όλα αυτά νομίζω πως δεν είναι στις συζητήσεις, στις προτεραιότητες του προοδευτικού χώρου.
Το σχολείο δεν έχει αλλάξει όχι σε αυτά τα 30 χρόνια αλλά ούτε και στα τελευταία 150 σε αυτή τη χώρα. Εξακολουθεί να ξεκινάει με μια προσευχή η οποία διαλύει την διαφορά μεταξύ ενός θρησκευτικού κράτους και ενός κοσμικού κράτους σ’ αυτή τη χώρα. Έτσι το σχολείο εξακολουθεί να μην συζητάει θέματα σεξουαλικότητας. Δυστυχώς η σεξουαλική ενημέρωση στα παιδιά σήμερα προέρχεται από την πορνογραφία, το internet, από διάφορες ανοησίες και αυτό δημιουργεί πάρα πολλά προβλήματα στην ανάπτυξή τους γενικότερα και σε μια δέσμη θεμάτων που έχουν να κάνουν με τον ρατσισμό, με τα αφροδίσια νοσήματα, με την έκτρωση, με το Aids, έχουν να κάνουν με ένα σωρό πράγματα που δεν είναι δυνατόν αργότερα να αντιμετωπιστούν.
Στις φιλικές σχέσεις επικρατεί ένα ανόητο lifestyle των περιοδικών, αλλά ακόμα και σε κάποια έξυπνα περιοδικά ή τα πιο ψαγμένα, σπανιότατα θα συζητήσουν για τις λεσβίες, σπανιότατα θα συζητήσουν για transsexual. Η διόρθωση φύλου, εκτός από ένα drag show για να γελάμε δεν απασχολεί κανέναν. Στην Ελλάδα είναι άγνωστο να πει κανείς πως μια γυναίκα θέλει να αλλάξει φύλο και να γίνει άντρας, αυτά θεωρούνται θέματα επιστημονικής φαντασίας.
Στο χώρο της εργασίας, ένα αστείο συμπλήρωμα στον πολιτισμό μας είναι η οδηγία της Ε.Ε., που υποτίθεται ότι προβλέπει την απάλειψη των διακρίσεων με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Είναι νόμος του Ελληνικού κράτους. Δεν υπάρχει καμία απολύτως καταγγελία στα δύο χρόνια που ισχύει. Κανείς δεν βρίσκει το θάρρος να πει πως με έδιωξαν γιατί είμαι λεσβία ή ομοφυλόφιλος, παρόλο που θεωρητικά το βάρος της απόδειξης είναι στον εργοδότη. Ούτε καν οι δικηγόροι δεν εγκρίνουν μια υπερασπιστική γραμμή που να λέει «ναι είμαι ομοφυλόφιλος, με έδιωξαν γι’ αυτό», αλλά ας τα ξεχάσουμε αυτά, να βρούμε κάτι πιο σοβαρό μπας και ο δικαστής ευαισθητοποιηθεί.
Σχετικά με τα ΜΜΕ, εκεί κανείς δεν κάνει την δουλειά του. Ούτε οι δημοσιογράφοι ξέρουν τι σημαίνει δεοντολογία, ούτε το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης επεμβαίνει, ούτε υπάρχει διαμαρτυρία από τους διάφορους χώρους. Νομίζω πως ο τρόπος που συμπεριφέρεται κάποιος σε λεσβίες, ομοφυλόφιλους, αμφι και τρανς είναι στα όρια της προσβολής και της γελοιότητας. Οι αναφορές είναι σαν να μιλάμε περισσότερο για ατυχήματα της φύσης, του θεού, των άστρων.
◗ Νίκος Χατζητρύφων:
Θεωρώ ότι ένα ζήτημα είναι γιατί κυρίαρχα τμήματα της δεξιάς αλλά και της αριστεράς είτε δεν αποδέχονται τους στόχους της ομοφυλοφιλικής κοινότητας όπως αυτή εκφράζεται, είτε τους αντιμάχονται.
Είμαι της άποψης ότι βασικές παράμετροι γι’ αυτό είναι οι εξής: Οι δυνάμεις της παράδοσης, θα έλεγα, οι υπέρμαχοι του κεφαλαίου, ιδιωτικού ή κρατικού, καταλαβαίνουν ότι ο συμβολικός χαρακτήρας του αιτήματός μας για πολιτικό γάμο αποτελεί απειλή ενάντια σε εκείνα τα σύμβολα του παρελθόντος που τους εξασφαλίζουν την διαιώνιση της εξουσίας τους. Από την άλλη πλευρά και ορισμένες αριστερές πολιτικές δυνάμεις, το ΚΚΕ, ο Συνασπισμός, αντιλαμβάνονται τα αιτήματα των ομοφυλόφιλων και ιδιαίτερα το αίτημα για πολιτικό γάμο, το οποίο αποτελεί κομμάτι των αιτημάτων για κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη, ως ένα απλό πολιτιστικό αίτημα, ασύνδετο –σε τελευταία ανάλυση- με τις οικονομικές κινητήριες δυνάμεις της κοινωνίας, για να θυμηθούμε τον Μάρξ.
Αναλύσεις ωστόσο δείχνουν πως υφίσταται σεξουαλικός καταμερισμός της εργασίας μεταξύ των γυναικών και των ανδρών και ότι οι ομοφυλόφιλοι χαλούν εν μέρει χαρακτηριστικά που επιτρέπουν αυτήν την κατηγοριοποίηση. Ενώ μια σειρά οικονομικών προνομίων που έχουν το δικαίωμα να καρπούνται οι ετεροφυλόφιλοι δεν προσφέρονται στους ομοφυλόφιλους. Το επίδομα γάμου, τα μόρια για τις μεταθέσεις των υπαλλήλων, η εύρεση δουλειάς, η εργασιακή εξέλιξη και άλλα. Είναι μεγάλος ο κατάλογος.
Κομμάτι της αριστεράς θεωρεί ότι δεν στρατεύουν τέτοια αιτήματα την ομοφυλοφιλική κοινότητα στην κριτική κατά του κράτους ως γενικού κεφαλαιοκράτη, κατά της βασικής κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης της κοινωνίας, ότι αποπροσανατολίζουν από τα καθημερινά προβλήματα, εμμέσως περιθωριοποιούν και τορπιλίζουν και αφήνουν τις λαϊκές τάξεις στις τύχες τους αστήριχτες.
Ένα δεύτερο ζήτημα, που τίθεται είναι το ζήτημα του πολιτικού γάμου ως αιχμή αυτή την στιγμή, από την πληθώρα των κοινωνικών ζητημάτων. Πώς η ομοφυλοφιλική κοινότητα θα οργανώσει καλύτερα την προώθηση των δικών της ενδιαφερόντων. Βρισκόμαστε σε μια αντιπαράθεση και είναι αναγκαίο να δούμε τι πρέπει να κάνει ένας στρατηγός για να κερδίσει την μάχη, τι πρέπει να κάνει η ομοφυλοφιλική κοινότητα και οι εκφραστές της για να προωθήσουν τα αιτήματά της.
Πρώτη προϋπόθεση της νίκης είναι ομονοήσουμε. Από την στιγμή που θα αρχίσει η μάχη δεν επιτρέπεται να ταλαντεύεται κανείς. Να συστρατεύσουμε όλες τις δυνάμεις τις οποίες και αφορά το θέμα της ομοφυλοφιλίας. Μεγάλες και μικρές. Στην Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα, στην επαρχία. Παντού. Γυναικών και αντρών, τρανσέξουαλ και αμφισεξουαλικών. Σωματεία εργαζομένων, απλές κινήσεις πολιτών, σωματεία, απλές προσωπικότητες. Να εξασφαλίσουμε συμμαχίες με αντιρατσιστικές ομάδες, γυναικείες οργανώσεις, ανθρώπους της διανόησης στα πανεπιστήμια. Το διεθνή παράγοντα. Να αιφνιδιάσουμε τον αντίπαλο.