Άρθρο
Βιβλιοκριτική: Howard Zinn: Iστορία του λαού των Hνωμένων Πολιτειών

Εξώφυλλο του βιβλίου

Howard Zinn: Iστορία του λαού των Hνωμένων Πολιτειών 

Tιμή: 43 ευρώ, 779 σελίδες, Eκδόσεις Aιώρα

«Αν θέλουμε η δημοκρατία να αποκτήσει κάποιο νόημα, αν θέλουμε να ξεπεράσουμε τα όρια του καπιταλισμού και του εθνικισμού, τότε κάτι τέτοιο δεν θα ξεκινήσει από την κορυφή – αν κρίνουμε από την ιστορία του κόσμου. Θα ξεκινήσει μέσα από κινήματα, μέσα από την εκπαίδευση, την οργάνωση, τις αναταραχές, τις απεργίες, τα μποϊκοτάζ, τις διαδηλώσεις και την απειλή για απώλεια της σταθερότητας που έχουν ανάγκη οι κατέχοντες την εξουσία».

Έχοντας την παραπάνω φράση σαν κριτήριο, ο Χάουαρντ Ζιν μας προσφέρει ένα μνημειώδες πανόραμα της «άλλης» ιστορίας των ΗΠΑ – από το 1492 μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα. Το βιβλίο των εκδόσεων Αιώρα, που μόλις κυκλοφόρησε, είναι η ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής από τα κάτω – η ιστορία των ινδιάνων και των μαύρων, των εργατών και των αγροτών, των φτωχών των πόλεων και των φυλακισμένων, των γυναικών και των μεταναστών, των φαντάρων και των αντιπολεμικών ακτιβιστών. Είναι η θαμμένη αφήγηση των εγκλημάτων της αμερικάνικης άρχουσας τάξης από τα πρώτα της κιόλας βήματα, αλλά και της αντίστασης των απεργιών και των καταλήψεων στα εργοστάσια και τα ορυχεία, των εξεγέρσεων στα γκέτο και στα μέτωπα του πολέμου. Οι ήρωες και οι ηρωίδες του βιβλίου, είναι αγωνιστές σαν τον Τζο Χιλ και την Ελίζαμπεθ Γκάρλι Φλιν, είναι οι συνδικαλιστές των IWW στις αρχές του 20ου αιώνα, είναι τα μέλη του «σοβιέτ» στο εξεγερμένο Σιατλ του 1919, οι οδηγοί φορτηγών και οι καταληψίες εργάτες της Τζένεραλ Μότορς τη δεκαετία του ’30, οι αντιπολεμικοί διαδηλωτές βετεράνοι του Βιετνάμ και οι μαύροι εργάτες των εργοστασίων του Ντητρόιτ το 1968.

Τα πρώτα πέντε κεφάλαια του βιβλίου αναφέρονται στην περίοδο μέχρι και την Αμερικάνικη Επανάσταση του 1776-79. Ο Ζιν είναι αποκαλυπτικός για την γενοκτονία των γηγενών πληθυσμών από τον Κολόμβο, τον Κορτές, τον Πιζάρο, τους πρώτους αποίκους στη Βόρεια Αμερική. Την σφαγή των «ινδιάνων» ακολούθησε το δουλεμπόριο των Mαύρων από την Αφρική, αλλά και η μεταφορά φτωχών Bρετανών για να δουλέψουν στα αγροκτήματα των πλούσιων αποικιοκρατών σε συνθήκες που μάλλον έμοιαζαν περισσότερο με τη δουλοπαροικία του Μεσαίωνα. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο συγγραφέας – σε αντίθεση με την κατεστημένη άποψη – αναλύει όλες τις μεθόδους με τις οποίες ο ρατσισμός δημιουργήθηκε τεχνητά από τα πάνω για να εξυπηρετήσει τα οικονομικά συμφέροντα. Υποστηρίζει ότι ο ρατσισμός δεν είναι έμφυτος και απαριθμεί πολλά παραδείγματα αλληλεγγύης και συντροφικότητας ανάμεσα στους μαύρους δούλους και τους λευκούς κολλήγους. Στη συνέχεια, ο Ζιν αναφέρει τις αιτίες του Αμερικάνικου Πολέμου της Ανεξαρτησίας και δίνει ιδιαίτερο βάρος στις άγνωστες πλευρές του, όπως στο κίνημα του «εξισωτισμού» (της οικονομικής ισότητας) και τις λαϊκές εξεγέρσεις που απειλούσαν όχι μόνο τους Βρετανούς αποικιοκράτες, αλλά και τους νέους «Πατέρες του Έθνους». Καταλήγει ότι η Ανεξαρτησία έφερε στην κορυφή μια νέα άρχουσα τάξη και μια κυβέρνηση «που όπως όλες οι κυβερνήσεις εκπροσωπούσε τα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα».

 Το βιβλίο καταρρίπτει ένα πολύ διαδεδομένο μύθο: ότι η Αμερική είναι μια κοινωνία «διαφορετική» από τις άλλες καπιταλιστικές χώρες, και στην κορυφή και στην βάση της. Ο Ζιν εξηγεί ότι οι αμερικάνοι καπιταλιστές  και το κράτος τους από πολύ νωρίς χρησιμοποίησαν κάθε φρικαλέο εργαλείο εκμετάλλευσης και καταπίεσης για να κτίσουν τις τεράστιες περιουσίες τους και έτσι ερμηνεύει και τους πολέμους τους οποίους ξεκίνησαν ή συμμετείχαν. Στον 19ο αιώνα η εξολόθρευση του γηγενούς πληθυσμού, η κατάκτηση των μεξικάνικων εδαφών, της Κούβας, των Φιλιππίνων. Τον 20ο αιώνα, οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι, ο ελληνικός εμφύλιος, η Κορέα, το Βιετνάμ, η Μέση Ανατολή.

Όμως, η μεγαλύτερη δύναμη του βιβλίου είναι η λεπτομερής καταγραφή των αντιστάσεων από τα κάτω – η σύγκρουση της τεράστιας εργατικής τάξης των ΗΠΑ με τα αφεντικά και το κράτος τους. Δεν θα αρκούσαν πολλές σελίδες, ακόμα και μόνο για να αναφέρουμε ονομαστικά τα παραδείγματα που παραθέτει ο Ζιν – από την εργατική έκρηξη του 1877, το Χέιμάρκετ και τους 8 του Σικάγο, «το ψωμί και τα τριαντάφυλλα» που διεκδικούσαν οι εργάτριες ιματισμού στο Λόρενς, την εξέγερση των ανθρακωρύχων του Κολοράντο που είχαν στην ηγεσία τους τον ελληνοαμερικάνο Λούη Τίκκα, τις «άγριες» απεργίες που οργάνωναν οι Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου (IWW), τις μεγάλες αντιπολεμικές διαδηλώσεις που κάλεσε το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Γιουτζίν Ντεμπς στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τις καταλήψεις που σάρωσαν τα εργοστάσια το 1936-38, το Επαναστατικό Συνδικαλιστικό Κίνημα (DRUM) των μαύρων εργατών του Ντητρόιτ το 1968-69.

Αξίζει όμως να παραθέσουμε ένα απόσπασμα του βιβλίου που αναφέρεται στην «Πετρούπολη των ΗΠΑ», στην εργατική εξέγερση στο Σιατλ το 1919, όπου για λίγες μέρες οι εργάτες πήραν το έλεγχο της πόλης στα χέρια τους.

«Στις 10 το πρωί της 6ης Φεβρουρίου η απεργία άρχισε… Η πόλη παρέλυσε. Στα οχήματα που κινούνταν, αναρτήθηκαν πανό που έγραφαν ‘Με την άδεια της Συντονιστικής Επιτροπής της απεργίας’. Σε τριάντα πέντε γειτονιές λειτουργούσαν σταθμοί διανομής γάλακτος σε βρέφη και παιδιά. Καθημερινά παρασκευάζονταν 30.000 γεύματα για τους απεργούς σε μεγάλες κουζίνες και μεταφέρονταν σε αίθουσες σε διάφορα σημεία της πόλης. Συγκροτήθηκε μια φρουρά από εργάτες, βετεράνους του πολέμου, με σκοπό την τήρηση της τάξης…»

Ο Ζιν εξηγεί γιατί τα γεγονότα του Σιατλ τρομοκράτησαν την άρχουσα τάξη. Σύμφωνα με τον δήμαρχο της πόλης: «Η δήθεν απεργία συμπαράστασης στους εργάτες των ναυπηγείων ήταν μια απόπειρα επανάστασης… Μια γενική απεργία αποτελεί όπλο της επανάστασης, γιατί για να πετύχει χρειάζεται να παραλύσουν τα πάντα, με άλλα λόγια η κυβέρνηση καταργείται και αυτός είναι ο σκοπός μιας επανάστασης». Ο συγγραφέας συμπληρώνει ότι ο δεύτερος λόγος που τρομοκρατήθηκαν οι αρχές ήταν ότι η εξέγερση στο Σιατλ έγινε ταυτόχρονα με μια σειρά εργατικών επαναστάσεων που σάρωναν όλο τον κόσμο μετά την Ρωσία του 1917.

Υπάρχουν κάποια σημεία που θα μπορούσε κανείς να ασκήσει κριτική στο βιβλίο του Ζιν. Το κυριότερο, είναι αυτό που χαρακτηρίζει τους περισσότερους ιστορικούς που γράφουν «ιστορία από τα κάτω»: ενώ επικεντρώνουν και αναδεικνύουν – σωστά – την δράση των απλών ανθρώπων και τονίζουν ότι «οι άνθρωποι φτιάχνουν οι ίδιοι την ιστορία τους», υποτιμούν το γεγονός ότι αυτό γίνεται «μέσα σε συνθήκες που δεν έχουν επιλέξει οι ίδιοι οι άνθρωποι» (Μαρξ). Έτσι, όμως, η διαλεκτική της ταξικής πάλης ανάγεται μόνο στην δράση του κόσμου από τα κάτω κάθε δεδομένη στιγμή, χωρίς να παίρνονται υπόψη παράγοντες, όπως για παράδειγμα μέσα σε ποιο συνολικό ιστορικό κοινωνικό τοπίο, με ποιες ιδέες, ποια πολιτική και ποια οργάνωση γίνονται οι συγκρούσεις κάθε φορά. Για παράδειγμα,  ο Ζιν υποβαθμίζει την Αμερικάνικη Επανάσταση του 1776 ενάντια στους Bρετανούς αποικιοκράτες, επειδή στην ηγεσία της βρίσκονταν οι ντόπιοι μεσοαστοί και γαιοκτήμονες – η μελλοντική άρχουσα τάξη- και όχι οι φτωχοί αγρότες, οι μαύροι ή οι γηγενείς Aμερικάνοι. Με αυτό τον τρόπο, όμως, είναι σαν να ταυτίζει τον Τζέφερσον με τον Μπους, βάζοντας στο ίδιο επίπεδο τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας (μια αστική επανάσταση) με τα εγκλήματα των ΗΠΑ στη Χιροσίμα, το Βιετνάμ ή το Ιράκ (ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις).

Η «Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών» γράφτηκε το 1980, αλλά συμπληρωμένη στη σημερινή της έκδοση φτάνει μέχρι την πρώτη μεγάλη αντικαπιταλιστική διαδήλωση στο Σιατλ το Νοέμβρη του 1999. Ο Ζιν εντοπίζει αμέσως «την αξιοπρόσεκτη συμμαχία του Σιατλ – εργάτες χαλυβουργείων συναθροίζονταν με περιβαλλοντολόγους και μηχανοτεχνίτες ενώνονταν με υπέρμαχους του δικαιώματος στη ζωή, ενώ αγρότες συμμετείχαν σε μια τεράστια εργατική πορεία». Όχι μόνο διαπιστώνει την αλλαγή, αλλά και παίρνει θέση: «Άραγε θα μπορέσουν να ενωθούν τα διάφορα νήματα διαμαρτυρίας που ξετυλίγονται στην πολιτική, στους εργασιακούς χώρους και στον πολιτισμό έτσι ώστε να υλοποιήσουν την ελπίδα για παροχή ίσων δικαιωμάτων στη ζωή, την ελευθερία και την επιδίωξη της ευτυχίας; Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει. Το μόνο που μπορεί να κάνει κάποιος είναι να δράσει προς αυτή την κατεύθυνση, γνωρίζοντας ότι η απραξία κάνει τις προβλέψεις δυσοίωνες».

Ο Χάουαρντ Ζιν είναι ο συγγραφέας του θεατρικού έργου «Ο Μαρξ στο Σόχο» που έγινε επιτυχία με τον Άγγελο Αντωνόπουλο και παίζεται ασταμάτητα εδώ και τρία χρόνια. Η ζωντάνια της γραφής του σε συναρπάζει, αλλά πιο συναρπαστική είναι η εμπειρία να μαθαίνει κανείς για την ιστορία της τάξης μας στο κέντρο του παγκόσμιου καπιταλισμού. Αν μπορέσετε να ξεπεράσετε το εμπόδιο της υψηλής τιμής  του βιβλίου, μη χάσετε την ευκαιρία να το διαβάσετε αυτό το καλοκαίρι.