Εξώφυλλο του βιβλίου
Mίκλος Kουν: Mπουχάριν - Aπό την ηγεσία των μπολσεβίκων στο εκτελεστικό απόσπασμα
Τιμή: 21 ευρώ, 420 σελίδες, Εκδόσεις Θεμέλιο
Το βιβλίο του Μίκλος Κουν αν και κυκλοφόρησε πρόσφατα μεταφρασμένο από τα ουγγρικά, είναι γραμμένο πριν από 20 χρόνια. Η έκδοση όμως είναι σημαντική μιας και αποτελεί τη μοναδική βιογραφία του ρώσου επαναστάτη Νικολάι Μπουχάριν στα ελληνικά. Ο συγγραφέας εκτός από ιστορικός του επαναστατικού κινήματος στη Ρωσία είναι και εγγονός του ηγέτη της ουγγρικής επανάστασης Μπέλα Κουν.
Το σημαντικότερο έργο του Μπουχάριν είναι το “Ιμπεριαλισμός και Παγκόσμια Οικονομία” με πρόλογο του Λένιν και κυκλοφορεί στα ελληνικά από το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο. Δυστυχώς, ο Θανάσης Βακαλιός που μετέφρασε το βιβλίο ξεχνάει να το αναφέρει στην εισαγωγή όπου καταγράφει και την ελληνική βιβλιογραφία.
Ο Μπουχάριν γεννήμενος το 1888 συμμετείχε ενεργά στη Pώσικη Eπανάσταση του 1905 μόλις στα 17 του χρόνια. Το 1906 εντάχθηκε στο μπολσεβίκικο κόμμα και παρά τη νεαρή του ηλικία αναδείχθηκε σε θεωρητικό του κόμματος. Η επανάσταση του 1905 τον καθόρισε τόσο ώστε να αποφασίσει ότι θα αφιερωθεί στην επαναστατική πολιτική. “Μπήκα στο Πανεπιστήμιο κυρίως για να οργανώσω” δηλώνει σε κάποιο βιογραφικό του που αναφέρει ο συγγραφέας. Η πορεία του είναι τόσο σημαντική ώστε να είναι ένα από τα λίγα στελέχη που ανέφερε ο Λένιν στην πολιτική του διαθήκη, κάνοντας λόγο για το “αγαπημένο παιδί του κόμματος” και έναν από τους “πιο αξιόλογους θεωρητικούς”.
Το πρόβλημα με τη ζωή του Μπουχάριν είναι να ερμηνεύσει κανείς πώς από τις κορυφές του μαρξισμού με ένα έργο όπως ο “Ιμπεριαλισμός” έφτασε να γίνει ιδεολογικός παρατρεχάμενος του Στάλιν στα μέσα της δεκαετίας του '20 και από εκεί να καταλήξει στο εκτελεστικό απόσπασμα από τον ίδιο το Στάλιν. Το βιβλίο του Κουν είναι χρήσιμο για όλη αυτήν την πορεία, όπου φαίνονται πολλά περισσότερα ζιγκ ζαγκ του Μπουχάριν.
Το βασικό άσχημο χαρακτηριστικό του Μπουχάριν που αναδεικνύεται στο βιβλίο είναι ότι από τη μια μεριά εμπιστευόταν με μεγάλη ευκολία τα θεωρητικά σχήματα και τις ιδεολογικές αφαιρέσεις και από την άλλη ήταν υπερβολικά διστακτικός στο να πάρει πρακτικές πρωτοβουλίες. Ο Λένιν στη διαθήκη του δίπλα στα καλά λόγια είχε συμπληρώσει και ότι “υπάρχει κάτι σχολαστικό πάνω του. Ποτέ δε μελέτησε τη διαλεκτική και μάλλον ποτέ δεν την κατάλαβε πλήρως”. Ορισμένες στιγμές αυτού του σχολαστικισμού ήταν η απόλυτη άρνηση των εθνικών κινημάτων στα γραπτά του πριν την επανάσταση, ή ότι βρέθηκε στην πλευρά των “αριστερών κομμουνιστών” το 1918, οι οποίοι ζητούσαν να μην υπογραφεί συνθήκη ειρήνης με τη Γερμανία.
Πιο σημαντικές όμως ήταν οι τοποθετήσεις τον καιρό που η επανάσταση προσπαθούσε να βρει λύση ενάντια στην απομόνωσή της. Ο Μπουχάριν θεωρητικοποίησε την τακτική του Πολεμικού Κομμουνισμού λέγοντας πως είναι ένα βήμα προς τον πραγματικό κομμουνισμό. Στην πραγματικότητα ήταν μια λύση ανάγκης για μια χώρα σε κατάσταση πολιορκίας. Με την ίδια θεωρητική ευκολία αργότερα έγινε ο βασικός υπερασπιστής της ακριβώς ανάποδης γραμμής, της Νέας Οικονομικής Πολιτικής με την οποία γίνονταν ανοίγματα στον καπιταλισμό για λόγους επιβίωσης της επανάστασης. Ο Μπουχάριν σε αυτό το συμβιβασμό έβλεπε τον ερχομό του “σοσιαλισμού με ρυθμό σαλιγκαριού”.
Αυτή η θεωρητική δικαιολόγηση των πάντων έγινε εργαλείο στα χέρια του Στάλιν, ο οποίος δεν είχε καν την ικανότητα να διατυπώσει δική του θεωρία. Χρησιμοποίησε τον Μπουχάριν ενάντια στον Τρότσκι και όλη την αριστερή αντιπολίτευση και μετά τον πέταξε στο καλάθι των αχρήστων. Ο Μπουχάριν φαίνεται να είχε καταλάβει ότι ο Στάλιν δεν ενδιαφερόταν για τις ιδέες αλλά για την αναρρίχησή του στην εξουσία. Σύμφωνα με τις σημειώσεις του Κάμενεφ, το 1928, ο Μπουχάριν του έλεγε “Ο Στάλιν ενδιαφέρεται μόνο για τη διατήρηση της εξουσίας του. Αν τον αφήσουμε μπορεί να κρατήσει το κλειδί της ηγεσίας, και αν τη διατηρήσει, θα μας αποτελειώσει όλους”. Παρόλα αυτά δεν έκανε επί της ουσίας τίποτα. Ο Μίκλος Κουν συγκρίνει σωστά την επιλογή του Τρότσκι να δώσει τη μάχη με κάθε μέσο και να οργανώνει την αντιπολίτευση ακόμη και από την εξορία με τη στάση του Μπουχάριν που όσο προχωρούσαν τα χρόνια τόσο πιο δουλοπρεπής γινόταν παρά τις προσβολές που δεχόταν.
Το πρώτο μέρος του βιβλίου είναι αρκετά πλούσιο σε εικόνες από την επαναστατική δράση του Μπουχάριν μαζί με μια ολόκληρη γενιά νέων μπολσεβίκων κόντρα στην απολυταρχία του Τσάρου, ώστε δεν ξεχνάς ότι ο Μπουχάριν ήταν επαναστάτης ακόμη και όταν παρακάτω διαβάζεις τις ασυγχώρητες υποκλίσεις του στον Στάλιν. Κατάληξη αυτής της πορείας ήταν η δίκη Μπουχάριν το 1938, μια σκηνοθετημένη παρωδία στην οποία του φορτώθηκαν όλων των ειδών οι κατηγορίες περί εσχάτης προδοσίας και τελικά τουφεκίστηκε από τη σταλινική δικτατορία. Η τραγωδία είναι εντονότερη με τη σκέψη ότι ο ίδιος ο Μπουχάριν είχε γίνει άθελά του ιδεολογικός τροφοδότης της δικτατορίας που τον εκτελούσε.
Το βιβλίο στηρίζεται κυρίως σε γεγονότα, σε απομνημονεύματα και σε προσωπικές συνεντεύξεις, στοιχεία που είναι αρκετά πρωτότυπα. Ομως η έλλειψη αναφορών σε πολιτικά και ιδεολογικά κείμενα όπως και σε οποιαδήποτε άλλη δευτερογενή βιβλιογραφία βγάζει εκτός βιβλίου την ουσία των αντιπαραθέσεων Τρότσκι – Στάλιν – Μπουχάριν και τη διαδικασία που οδήγησε στη σταλινική αντεπανάσταση, πέρα από τα προσωπικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Αυτό δεν κάνει το βιβλίο λιγότερο χρήσιμο, αλλά αν κανείς θέλει να προχωρήσει παραπέρα χρειάζεται τον 3ο τόμο της βιογραφίας του Τόνι Κλιφ για το Λένιν και το βιβλίο “Κομιντέρν” του Ντάνκαν Χάλας.