Άρθρο
Charles Tilly: Kοινωνικά κινήματα 1768-2004

Εξώφυλλο του βιβλίου

Charles Tilly: Kοινωνικά κινήματα 1768-2004

Τιμή: 20 ευρώ, 406 σελίδες, Εκδόσεις Σαββάλας

Σκεφτείτε ένα οποιοδήποτε γνωστό κοινωνικό κίνημα: για παράδειγμα το αντιπολεμικό κίνημα. Το κίνημα περιλαμβάνει τη διατύπωση συλλογικών διεκδικήσεων, όπως π.χ. η αντίθεση στον πόλεμο στο Ιράκ, η υποστήριξη στην ιρακινή αντίσταση, η αντίθεση στην ελληνική συμμετοχή, η αντίθεση στην αύξηση των εξοπλισμών την υιοθέτηση μιας σειράς μορφών πολιτικής δράσης, όπως η δημιουργία οργανώσεων (π.χ. η Συμμαχία Σταματήστε τον πόλεμο), η διοργάνωση εκδηλώσεων, συζητήσεων, συλλαλητηρίων και πορειών, η έκδοση αφισών και προκηρύξεων κλπα και τέλος μια σειρά επιδείξεων, όπως  κονκάρδες, πλακάτ, πανώ, συνθήματα, συλλογή υπογραφών κλπ. Όλα αυτά είναι πολύ οικεία και λίγο πολύ δεδομένα. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι τα πράγματα, και αυτό το βιβλίο εξετάζει την καταγωγή και την εξέλιξη των κοινωνικών κινημάτων. Ο συγγραφέας είναι από τους πιο γνωστούς μελετητές διεθνώς της ιστορικής κοινωνιολογίας, που θεωρεί ότι για να καταλάβουμε τα κοινωνικά φαινόμενα είναι απαραίτητη η ιστορική σκοπιά. 

Ο Τίλλυ δείχνει ότι τα κοινωνικά κινήματα ως συνδυασμός πολιτικού προγράμματος, πολιτικής οργάνωσης και επίδειξης γεννήθηκαν στα τέλη του 18ου αιώνα. Το κίνημα για την επέκταση του εκλογικού δικαιώματος στη Βρετανία, το κίνημα για την ανεξαρτησία στην Αμερική, και το κίνημα για την κατάργηση της δουλείας στις δύο αυτές χώρες δημιούργησαν για πρώτη φορά το συνδυασμό προγράμματος, οργάνωσης και επίδειξης που μας είναι γνωστός, και που σύντομα υιοθετήθηκε από άλλα κοινωνικά κινήματα (εργατικό κίνημα, γυναικείο κίνημα κλπ) και γενικεύτηκε παγκόσμια. Διεκδικήσεις, δράση και επίδειξη υπήρχαν φυσικά σε όλες τις ταξικές κοινωνίες από πολύ παλιά. Συνήθως όμως ήταν ενστικτώδεις αντιδράσεις στις πράξεις του κράτους ή της άρχουσας τάξης και δεν είχαν σταθερότητα, ούτε οργανωτική δομή. Πολλές φορές έφταναν μέχρι τη σύγκρουση ή την εξέγερση, αλλά δεν είχαν τη δυνατότητα της συνεχής παρουσίας και οργάνωσης. Αυτό όμως άλλαξε από τον 18ο αιώνα και εξής. Τα κοινωνικά κινήματα δεν ήταν απλά αντιδράσεις, αλλά έπαιρναν την πρωτοβουλία διεκδικώντας αλλαγές στη βάση ενός προγράμματος αιτημάτων. 

Τα κοινωνικά κινήματα διεκδίκησαν, και σε σημαντικό βαθμό επέβαλλαν, όχι μόνο το δικαίωμα να εκφράζονται δημόσια και να αμφισβητούν τις επιλογές της κυβέρνησης ή των ισχυρών, αλλά και την υποχρέωση των κυβερνήσεων να ακούν και να αντιμετωπίζουν αυτά τα αιτήματα. Το πρόγραμμα και οι αλλαγές δεν μπορούσαν να πραγματοποιηθούν με βάση την αυθόρμητη αντίδρασηα απαιτούσαν οργάνωση και σταθερή συμμετοχή από μεγάλες μάζες ανθρώπων, που για πρώτη φορά έμπαιναν με τέτοιο τρόπο στην ιστορία.  

Ένα σημαντικό μέρος του βιβλίου αφιερώνεται στο παρόν και το μέλλον των κοινωνικών κινημάτων. Ο Τίλλυ εξετάζει σε τι βαθμό οι αλλαγές στα μέσα επικοινωνίας (ίντερνετ, κινητά κλπ) αλλά και η διεθνοποίηση των κινημάτων, με διαδηλώσεις όπως αυτή της Γένοβας, έχουν αλλάξει τη μορφή, τις διεκδικήσεις και το είδος του κόσμου που συμμετέχει στα κοινωνικά κινήματα. Η απάντηση που δίνει είναι στη σωστή κατεύθυνση, καθώς βρίσκει ότι οι αλλαγές στα μέσα επικοινωνίας συνήθως απλά επιτείνουν τις επαφές ανάμεσα στις οργανώσεις και τις ομάδες που ήδη είχαν σχέσεις, ενώ η διεθνοποίηση των κινημάτων εξακολουθεί να στηρίζεται σε τεράστιο βαθμό στη δυναμικότητα και την οργάνωση των κινημάτων σε εθνικό επίπεδο.  

Ίσως το πιο απογοητευτικό μέρος του βιβλίου είναι η απουσία συζήτησης για τα επιτεύγματα και τη στρατηγική των κοινωνικών κινημάτων. Ο αναγνώστης που περιμένει να μάθει τι πέτυχαν οι αγώνες των κοινωνικών κινημάτων ή με ποια στρατηγική θα πρέπει να προχωρήσουν, θα βρει εξαιρετικά λίγα πράγματα σ’ αυτό το βιβλίο. Παρόλα αυτά, η παρουσίαση της καταγωγής και εξέλιξης των κοινωνικών κινημάτων είναι χρήσιμη και αξίζει να διαβαστεί.