N.Σ. Xρουστσόφ: Για την προσωπολατρία και τις
N.Σ. Xρουστσόφ: Για την προσωπολατρία και τις συνέπειές της
Τιμή: 11 ευρώ, 151 σελίδες, Mεταμεσονύκτιες Εκδόσεις
Στην αυτοβιογραφία του με τίτλο «Συναρπαστικά χρόνια. Μια ζωή στον 20ο αιώνα», ο Άγγλος μαρξιστής ιστορικός Ε.Χομπσμπάουμ υποστηρίζει οτι υπήρχαν δύο «Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο».
Το πρώτο δεκαήμερο ήταν οι μέρες του Οκτώβρη του 1917, η πρώτη εγκαθίδρυση στην ιστορία ενός εργατικού κράτους που ξετίναξε το ζυγό της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης. Το δεύτερο δεκαήμερο ήταν οι μέρες του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ απο τις 14 ως τις 25 Φλεβάρη του 1956, όπου ο νέος ηγέτης του ΚΚΣΕ Ν.Χρουτσόφ εκφώνησε την περίφημη ομιλία του η οποία αποκήρυσσε την προσωπολατρία της σταλινικής περιόδου και έχυσε φως σε κάποια σημεία της ιστορίας που είχαν αποσιωποιηθεί τις προηγούμενες δεκαετίες.
Όταν πέθανε ο Στάλιν το 1953, οι επικήδειοι λόγοι που εκφώνησαν οι ηγέτες των Κ.Κ αναφέρονταν «στη μεγαλοφυία και τη θέληση του Στάλιν, του αρχιτέκτονα της ελεύθερης ανθρωπότητας». Τρία μόνο χρόνια αργότερα, ο διάδοχος του Στάλιν, ο Χρουστσόφ δήλωνε οτι «Ο Στάλιν δολοφόνησε πολλούς χιλιάδες τίμων κομμουνιστών». Η έκδοση για την «προσωπολατρία και τις συνέπειες της» είναι ο λόγος που εκφώνησε σε κλειστή συνεδρίαση ο Χρουστσόφ στις 24 Φλεβάρη του 1956.
Ο Χρουστσόφ ξεκινά την ομιλία του αναφερόμενος στη «Διαθήκη» του Λένιν, όπου ο Λένιν πρότεινε την αντικατάσταση του Στάλιν απο την θέση του Γενικού Γραμματέα του Κόμματος, πρόταση που όμως δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Έπειτα αναφέρεται στο γεγονός οτι ο Στάλιν εισήγαγε την έννοια «εχθρός του λαού» η οποία κατάργησε οποιαδήποτε δυνατότητα ιδεολογικής διαπάλης ή ακόμα και διατύπωσης διαφορετικής γνώμης για το οποιοδήποτε ζήτημα έχοντας μόνη απόδειξη ενοχής την «ομολογία» του ίδιου του κατηγορούμενου μετά απο τα βασανιστήρια.
Αναφέρονται δεκάδες παραδείγματα στελεχών τα οποία εκτελέστηκαν στην περίοδο των εκκαθαρίσεων της δεκαετίας του ’30 αλλά και αργότερα. Φυσικά μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα ήταν όχι μόνο αδύνατο αλλά και ανώφελο να γίνει οποιαδήποτε συζήτηση, γι’ αυτό και όπως αναφέρεται, μεταξύ του 18ου και 19ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ μεσολάβησαν περισσότερα από δεκατρία χρόνια, ενώ οι μπολσεβίκοι έκαναν συνέδριο τακτικά κάθε χρόνο, ακόμα και την περίοδο του εμφυλίου πολέμου.
Άλλωστε, υπήρχε και η εμπειρία του 17ου Συνεδρίου του 1934, όπου στην αμέσως επόμενη περίοδο εκτελέστηκαν το 70% των συνέδρων του. Ο Χρουστσόφ όμως αναφέρεται και στην περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και καταρρίπτει τους μύθους για τους δήθεν ελιγμούς του Στάλιν με το σύμφωνο Μολότοφ – Ριμπεντροπ, καθώς αποδεικνύει οτι η ναζιστική εισβολή βρήκε τη Ρωσία παντελώς απροετοίμαστη, ενώ και οι στρατιωτικές του πρωτοβουλίες, είχαν σαν αποτέλεσμα να χαθεί χρόνος και εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές.
Η προσωπολατρία της σταλινικής περιόδου έχει αποδοθεί απο συγγραφείς φιλικά προσκείμενους στον σταλινισμό, ως ένα ρεύμα απο τα κάτω, το οποίο υπερέβαλε απλώς στην πίστη και την εκδήλωση του θαυμασμού του για τον ηγέτη του, ενώ υπήρχαν μάλιστα και αποσπάσματα απο λόγους του Στάλιν, όπου και ο ίδιος αποκηρύσσει την προσωπολατρία. Στην πραγματικότητα βέβαια ήταν ο ίδιος ο Στάλιν και η γραφειοκρατία την οποία υπηρετούσε εκείνοι οι οποίοι την προωθούσαν.
Ενδεικτικό, ο Χρουστσόφ αναφέρει την ιδιόχειρη προσθήκη του Στάλιν στην βιογραφία του ίδιου του Στάλιν που γράφτηκε κατά παραγγελία του: «Εκπληρώνοντας με μεγάλη τέχνη τα καθήκοντα του αρχηγού του κόμματος και του λαού, έχοντας την πλήρη υποστήριξη ολόκληρου του σοβιετικού λαού, ο Στάλιν, παρόλα αυτά, δεν επέτρεψε να σκιάσει την δραστηριότητα του καμιά αλαζονεία, έπαρση και αυτοθαυμασμός» (σελ.76).
Άλλωστε, αυτό το κλίμα της προσωπολατρίας διατηρούνταν και απο άλλα ανώτερα στελέχη της γραφειοκρατίας. Ο Χρουστσόφ αναφέρει χαρακτηριστικά: «Θυμάμαι πώς πληροφορηθήκαμε στην Ουκρανία την σύλληψη του Κοσιόρ. Ο ραδιοσταθμός του Κίεβου συνήθως άρχιζε το πρόγραμμα του ως εξής: Σας μιλά ο ραδιοσταθμός Κοσιόρ. Κάποια μέρα οι ραδιοφωνικές εκπομπές άρχισαν δίχως την αναφορά του ονόματος του Κοσιόρ. Και όλοι κατάλαβαν ότι κάτι συνέβη στον Κοσιόρ, ότι πιθανόν είχε συλληφθεί».
Αυτές οι αποκαλύψεις ήταν ένα σοκ για τα μέλη των Κ.Κ σε ολόκληρο τον κόσμο, παρουσίαζαν όμως τα παραπάνω φαινόμενα ως αποτέλεσμα του βίαιου χαρακτήρα του Στάλιν. Στην πραγματικότητα, το εργατικό κράτος του ’17 είχε ανατραπεί απο τη σταλινική αντεπανάσταση στα τέλη της δεκαετίας του ’20 εγκαθιδρύοντας ένα καθεστώς γραφειοκρατικού κρατικού καπιταλισμού. Συγκεκριμένα, η ΕΣΣΔ του Στάλιν, η οποία είχε ήδη ξεμπερδέψει με την Αριστερή Αντιπολίτευση του Τρότσκι απο το 1927, μπήκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 σ’ ένα αγώνα δρόμου «για να φτάσει και να ξεπεράσει τις χώρες της Δύσης», προωθώντας τη συσσώρευση με ταχύτερους ρυθμούς, με εντυπωσιακά στην αρχή αποτελέσματα.
Η πρώτη φάση της σταλινικής εκβιομηχάνισης προχώρησε με τη χρησιμοποίηση βίαιου καταναγκασμού στους αγρότες να «κολλεκτιβοποιήσουν» την εργασία τους ή να δουλέψουν στα εργοστάσια των πόλεων. Η κατανάλωση της εργατικής τάξης έπεσε στα πιο χαμηλά επίπεδα και η τεράστια υπεραξία που περίσσευε χρησιμοποιήθηκε για πολεμικούς εξοπλισμούς, το στήσιμο του μηχανισμού καταστολής και την ενίσχυση οικονομικού ελέγχου της γραφειοκρατίας απο τα πάνω.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τα οικονομικά προβλήματα είχαν χειροτερέψει με την αγροτική παραγωγή να είναι βαλτωμένη και το ρυθμό ανάπτυξης στη βιομηχανία να πέφτει. Τα προβλήματα αυτά, σε συνδυασμό με τις απεργίες και τις διαδηλώσεις που ακολούθησαν το θάνατο του Στάλιν, με αποκορύφωμα την εξέγερση στην Αν.Γερμανία τον Ιούνιο του 1953, έθεταν την ανάγκη στην γραφειοκρατική άρχουσα τάξη να προχωρήσει σε αλλαγές.
Στόχος του Χρουστσόφ και των «μεταρρυθμιστών» ήταν να προχωρήσουν σε αλλαγές στον μηχανισμό εξουσίας που δεν ταίριαζε πλέον με τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης που οι ίδιοι εκπροσωπούσαν, γι’ αυτό και επιτέθηκαν στην προσωπολατρία για τον Στάλιν και τις μεθόδους του. Ο Χρουστσόφ στον λόγο του υπονοεί μια σειρά ανοιγμάτων στην εργατική τάξη, υποσχόμενος τη μείωση του γραφειοκρατικού ελέγχου, την αύξηση της παραγωγής καταναλωτικών αγαθών, την μείωση της καταστολής και τις παραχωρήσεις στις καταπιεσμένες μη ρωσικές εθνότητες της ΕΣΣΔ.
Τα όρια αυτής της «φιλελευθεροποίησης» βέβαια, φάνηκαν λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβρη του 1956, όταν εκατοντάδες χιλιάδες Ούγγροι εργάτες ξεκίνησαν απεργία η οποία κλιμακώθηκε χτίζοντας εργατικά συμβούλια. Αντιμέτωπος με μια γνήσια εργατική επανάσταση ο Χρουστσόφ έστειλε 3.000 τανκ και 200.000 στρατιώτες που την κατέπνιξαν. Ο Χρουστσόφ εκδιώχθηκε με την σειρά του απο την ηγεσία του κόμματος και του κράτους το 1964, και η μακρόσυρτη κρίση του ανατολικού μπλοκ οδήγησε στην περεστρόικα και την κατάρρευση το 1989.