Η επανέκδοση του - από καιρό - εξαντλημένου βιβλίου του Ένγκελς "Σοσιαλισμός, Ουτοπικός και Επιστημονικός" από τις εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, συμπίπτει χρονικά με την διοργάνωση του 4ου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ στην Αθήνα. Πρόκειται για κάτι παραπάνω από απλή χρονική σύμπτωση, που λέει πολλά τόσο για το νέο αντικαπιταλιστικό κίνημα όσο και το ίδιο το βιβλίο του Ένγκελς.

Εκατομμύρια εργαζόμενοι και νεολαίοι συμμετέχουν σήμερα στο νέο γύρο σύγκρουσης με τον παγκόσμιο καπιταλισμό, και μάλιστα πετυχαίνοντας φανταστικές νίκες. Οι φοιτητικές καταλήψεις και οι εργατικές απεργίες στην Γαλλία, τα μαζικά αντιπολεμικά συλλαλητήρια ενάντια στον πόλεμο του Ιράκ, δημιουργούν μια καινούργια πολιτικοποίηση και, όπως κάθε μαζικό κίνημα στο παρελθόν, γεννούν πλήθος ερωτηματικά. Πώς θα είναι ο "άλλος κόσμος" για τον οποίο παλεύουμε; Τι είναι ο "σοσιαλισμός του 21ου αιώνα", που διακήρυξε ο Ούγκο Τσάβεζ, πρόεδρος της Βενεζουέλας, στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ του Καράκας; Και το σημαντικότερο: πώς θα φτάσουμε σ1 αυτόν;

Η επικαιρότητα του βιβλίου του Ένγκελς βρίσκεται, κατά πρώτον, στο ότι ο ίδιος έγραψε αυτά τα κείμενα σε μια ανάλογη περίσταση, όταν ένα νέο κίνημα και μια καινούργια πολιτικοποίηση αναζητούσαν απαντήσεις σε παρόμοια ερωτήματα στα τέλη του 19ου αιώνα. Μετά τα χρόνια της υποχώρησης που ακολούθησαν το επαναστατικό κύμα του 1 848, το κίνημα της εργατικής τάξης επέστρεφε δριμύτερο, όπως το έδειξε χαρακτηριστικά η Παρισινή Κομμούνα του 1871, η πρώτη εργατική κυβέρνηση στην ιστορία. Μαζικά σοσιαλιστικά κόμματα είχαν αρχίσει να χτίζονται σε όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, βγάζοντας τις σοσιαλιστικές ιδέες από το σεκταριστικό περιθώριο. Η συζήτηση για τον σοσιαλισμό συνάρπαζε μια καινούργια γενιά, και όπως συμβαίνει συνήθως, μια σειρά από μπερδεμένες ιδέες κυκλοφορούσαν και αναπαράγονταν μέσα ο' αυτήν.

Ο Ένγκελς αναλαμβάνει, με το βιβλίο αυτό, να μεταφέρει στην καινούργια γενιά τα πολιτικά συμπεράσματα που επεξεργάστηκε ο ίδιος μαζί με τον Μαρξ και όσους συμμετείχαν στο εργατικό κίνημα κατά την προηγούμενη του έκρηξη. Τα κείμενα του δημοσιεύτηκαν αρχικά στην γερμανική σοσιαλιστική εφημερίδα Vorwarts, ως κομμάτι μιας πολεμικής με τις ιδέες του Ευγένιου Ντύρινγκ και, στη συνέχεια, κάποια από αυτά δημοσιεύτηκαν ως ξεχωριστή παμφλέτα. Ο βασικός στόχος του Ένγκελς είναι, μέσα από μια αναδρομή στη σοσιαλιστική σκέψη, να αναδείξει εκείνο το μέρος της που ανήκει πια στην επιστήμη, δηλαδή την ερμηνεία της ιστορίας με βάση τον διαλεκτικό υλισμό, τη λειτουργία του καπιταλισμού, την εμφάνιση της εργατικής τάξης, την αναγκαιότητα της σύγκρουσης με το Κράτος.

Για να φτάσει εκεί, ο Ένγκελς θυμίζει τις ουτοπικές σοσιαλιστικές ιδέες του Φουριέ, του Σεν-Σιμόν και του Όουεν, εκείνων των σοσιαλιστών που ονειρεύονταν στα γραπτά τους μια καλύτερη κοινωνία, χωρίς όμως επιστημονική θεμελίωση. Έχει ενδιαφέρον με πόση ευαισθησία και σεβασμό προσεγγίζει ο Ένγκελς τους ουτοπιστές. Μακριά από το να ειρωνεύεται τα πρώτα αυτά "μπερδεμένα" σοσιαλιστικά πειράματα, επιτίθεται σε αυτούς που τα υποτιμούν: "ας τους αφήσουμε να εκθειάζουν την ανωτερότητα του δικού τους πνεύματος μπροστά σε τέτοιου είδους "παλαβομάρες". Εμείς προτιμάμε να χαιρόμαστε με τα σπέρματα αυτά από εμπνευσμένες σκέψεις, σκέψεις που προβάλλουν παντού μέσα από το φανταστικό τους κάλυμμα και που, γι1 αυτές, οι φιλισταίοι αυτού του είδους είναι τυφλοί".

Για τον Ένγκελς, το σφάλμα των ουτοπιστών ήταν ότι αναζητούσαν τη νέα κοινωνία στα κεφάλια των ανθρώπων και τη μεγαλοφυία κάποιων διανοούμενων, αντί για τον υλικό κόσμο, την οικονομία και την παραγωγή. Κι όμως, η ανάδυση του καπιταλισμού τον 18ο και 19ο αιώνα δημιουργούσε τόσο τις συνθήκες όσο και το υποκείμενο της ανατροπής του. Η αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή, -την συνεργασία χιλιάδων εργατών μέσα στα εργοστάσια-, και την ατομική ιδιοποίηση -την κλοπή του κέρδους από μια χούφτα καπιταλιστές-δημιουργεί περιοδικές κρίσεις, από τις οποίες ο καπιταλισμός δεν μπορεί να ξεφύγει. Τουναντίον, κάθε μέτρο που υποτίθεται αντιμετωπίζει την κρίση, όπως η εισαγωγή μηχανών, η μείωση του εργατικού δυναμικού, η κρατική παρέμβαση, κάνει την κρίση βαθύτερη.

Η ανάλυση του Ένγκελς είναι διεισδυτική, έχει πλούσιο φιλοσοφικό υπόβαθρο (όπως το δείχνει και η παρουσίαση της διαλεκτικής στο δεύτερο κεφάλαιο) και είναι και λογοτεχνικά όμορφη. Να πώς περιγράφει τον καπιταλιστικό "κύκλο" μέσα σε λίγες λέξεις: "Το εμπόριο σταματάει, οι αγορές είναι υπερπλήρεις, τα προϊόντα μένουν σε σωρούς απούλητα, το μετρητό χρήμα γίνεται άφαντο, τα εργοστάσια σταματούν, οι εργαζόμενες μάζες στερούνται τα μέσα διαβίωσης γιατί απλά παρήγαγαν πάρα πολλά... (ώσπου) η παραγωγή και η ανταλλαγή ξαναπαίρνουν σιγά-σιγά μπρος. Σταδιακά ο ρυθμός της κίνησης επιταχύνεται, το βήμα γίνεται τροχάδην, το βιομηχανικό τροχάδην μετατρέπεται σε καλπασμό και ο καλπασμός μεγαλώνει με τη σειρά του, ώσπου να γίνει αχαλίνωτο τρέξιμο, ένα πραγματικό βιομηχανικό, εμπορικό, πιστωτικό και κερδοσκοπικό steeple-chase, για να καταλήξει και πάλι με ένα από τα πιο επικίνδυνα άλματα... στο χαντάκι του κραχ".

Ο Ένγκελς βλέπει την εργατική τάξη όχι απλά ως μια τάξη βασανισμένη από την καπιταλιστική εκμετάλλευση.

Μπορεί να ήταν οι εικόνες της εξαθλίωσης των εργατικών κατοικιών του Μάντσεστερ που έκαναν τον Ένγκελς να απαρνηθεί την τάξη του και να γίνει σοσιαλιστής. Όμως, πέρα απ1 αυτό, ο Ένγκελς βλέπει στην εργατική τάξη εκείνη τη συλλογική δύναμη που μπορεί να λύσει τις οικονομικές αντιφάσεις που γεννά ο καπιταλισμός, και να απελευθερώσει ολόκληρη την ανθρωπότητα. Και το έργο αυτό ξεφεύγει από την σφαίρα της οικονομίας και μπαίνει στην πολιτική: χρειάζονται ξεκάθαρες σοσιαλιστικές ιδέες, χρειάζεται σύγκρουση με το Κράτος, χρειάζεται οργάνωση. Ο Ένγκελς επιτίθεται σε όσους ταυτίζουν τον σοσιαλισμό με την κρατικοποίηση των μέσων της παραγωγής και ξεχνούν την ανεξάρτητη οργάνωση της εργατικής τάξης και την επανάσταση, τη διάλυση του αστικού κράτους και τη δημιουργία ενός νέου.

Γι1 αυτά και μόνο, το βιβλίο του πρέπει να διαβαστεί απ1 όλους. Οι παλιότεροι θα βρουν πολλά από τα σοσιαλιστικά επιχειρήματα που χρησιμοποιούμε καθημερινά, συγκεντρωμένα όμως σε ένα συνεκτικό κείμενο που συγκρίνεται μόνο με το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Οι νεότεροι θα ανακαλύψουν την καλύτερη εισαγωγή σε μια ολόκληρη κοσμοθεωρία, που ερμηνεύει τον κόσμο, μπορεί όμως και να τον αλλάξει. Η επανέκδοση του Ένγκελς είναι για όσους θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο ευκαιρία γιορτής.

Τιμή: 10 ευρώ, 152 σελίδες, Εκδόσεις: Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο