Η Δήμητρα Κυρίλλου δίνει όλη την εικόνα της συνενοχής της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ  στα εγκλήματα στη Μέση Ανατολή

Τις μέρες του Ιούλη, ενώ υπογραφόταν το 3ο μνημόνιο, ισραηλινά μαχητικά ελικόπτερα πετούσαν πάνω από τη Λάρισα, στο πλαίσιο της κοινής άσκησης «Έρευνας διάσωσης πεδίου μάχης». Είχε προηγηθεί τον Απρίλη η διεξαγωγή της διεθνούς άσκησης «ΗΝΙΟΧΟΣ» με τη συμμετοχή μονάδων του στρατού ξηράς Ελλάδας-Ισραήλ-ΗΠΑ. Δεν πρόκειται για τα μοναδικά «κρούσματα» σύμπλευσης Ελλάδας – Ισραήλ επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ. Από την επόμενη της εκλογής της η κυβέρνηση Τσίπρα έκανε σαφές ότι όχι μόνο δεν σκόπευε να ακυρώσει την αντιδραστική πορεία της εξωτερικής πολιτικής που είχε χαράξει ο Σαμαράς με τον άξονα «Ελλάδα – Κύπρος – Ισραήλ», αλλά να την εντείνει: Δηλώσεις πίστης και συνεργασίας , πανηγυρική κυβερνητική παρουσία στη «γιορτή» της Ισραηλινής πρεσβείας για την επέτειο των 67 χρόνων από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ1, ανταλλαγές πολιτικών, επιχειρηματικών και διπλωματικών παραγόντων, προκλητική φιλο-ισραηλινή στάση στις ψηφοφορίες στην Ε.Ε. και τον ΟΗΕ2.

Η συμφωνία που υπέγραψε τον Ιούλιο ο Π.Καμμένος με τον υπουργό άμυνας του Ισραήλ Μοσέ Γιαλόν σφραγίζει μια συμμαχία που περιλαμβάνει τα πάντα: Στρατιωτική συνεργασία και παραχωρήσεις που καμιά χώρα στον πλανήτη -πλην των ΗΠΑ- δεν έχει υπογράψει με το Ισραήλ,αλληλο-υποστήριξη στα θέματα των ΑΟΖ, συνεργασία σε θέματα στρατιωτικής τεχνολογίας, ενέργειας, υδρογραφίας και ασφαλώς στα ζητήματα «ασφαλείας» στην Ανατολική Μεσόγειο.

Οι πράξεις αυτές της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ είναι μια μεγάλη προσβολή στον κόσμο που τον ανέδειξε στην κυβέρνηση, ο οποίος είναι συντριπτικά υπέρ της Παλαιστίνης και το έχει αποδείξει πολλές φορές τα τελευταία χρόνια, με την έμπρακτη συμπαράσταση στους αγώνες των Παλαιστίνιων, στις πρωτοβουλίες για σπάσιμο του αποκλεισμού της Γάζας, στην καμπάνια για μποϊκοτάζ των Ισραηλινών προϊόντων και με τη γενικότερη συμμετοχή στο αντιπολεμικό κίνημα που αναπτύχθηκε από την περίοδο 11 Σεπτέμβρη 2001 και μετά.

Η κατηφόρα Τσίπρα συνεχίστηκε με την παρουσία του τον Αύγουστο στη φιέστα που οργάνωσε το καθεστώς Σίσι για τα εγκαίνια της νέας διώρυγας του Σουέζ. Στην πραγματικότητα «ευλόγησε» τον εξωραϊσμό μιας δικτατορίας (γιατί αυτό αφορούσε η γιορτή εγκαινίων) που εδώ και δυο χρόνια φυλακίζει, καταδικάζει και «εξαφανίζει» χιλιάδες αντιφρονούντες και προσπαθεί να τσακίσει τα κινήματα της Αραβικής Άνοιξης και να πισωγυρίσει την Αίγυπτο στην εποχή του Μουμπάρακ. Η συμμαχία είχε στηθεί τον Μάιο στη Λευκωσία με μεσολαβητή την Κυπριακή Δημοκρατία και σφραγίστηκε με τη διαβόητη θερμή χειραψία Τσίπρα – Αναστασιάδη – Σίσι.

Επί κυβέρνησης με κορμό ένα αριστερό κόμμα, ο άξονας Ελλάδα – Κύπρος – Ισραήλ έχει μετατραπεί μαζί με την Αίγυπτο στο πιο αντιδραστικό κουαρτέτο της περιοχής. Γιατί;

Τα βασικά επιχειρήματα που προβάλλουν οι χειροκροτητές της συμμαχίας (δεξιός και ακροδεξιός τύπος και ολόκληρος ο πολιτικός κόσμος του Ισραήλ)3 είναι, πρώτον η κατοχύρωση και εκμετάλλευση των ΑΟΖ, των θαλάσσιων οικοπέδων που περιβάλλουν τις χώρες αυτές με στόχο την εκμετάλλευση κοιτασμάτων και δεύτερον η συμβολή της συμμαχίας στη γεωπολιτική σταθερότητα της περιοχής. Και τα δυο επιχειρήματα είναι σάπια.

Σε σχέση με τα κοιτάσματα φυσικού αερίου των ΑΟΖ, όπως έχει αναλυθεί σε προηγούμενα άρθρα αυτού του περιοδικού4, οι προσδοκίες που είχαν καλλιεργηθεί είναι αναντίστοιχες με τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις για την οικονομική βιωσιμότητα των έργων που απαιτούνται. Πόσο μάλλον που η τιμή του πετρελαίου πέφτει και λόγω ανάπτυξης της παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου προβλέπεται παγκόσμια επάρκεια τουλάχιστον μέχρι το 20255. Οι πιο σημαντικοί δεσμοί του κουαρτέτου είναι γεωπολιτικοί.

Το σφαγείο της Μέσης Ανατολής

Οι χώρες της Μέσης Ανατολής γεύονται τους δηλητηριώδεις καρπούς των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων των ΗΠΑ και των συμμάχων τους σε συνδυασμό με την υποχώρηση της Αραβικής άνοιξης, των κινημάτων που ξέσπασαν ενάντια στα διεφθαρμένα καθεστώτα και τους ιμπεριαλιστές φίλους τους. Αυτό που επήλθε τελικά δεν είναι η πολυπόθητη για τον ιμπεριαλισμό σταθεροποίηση, αλλά το χάος.

Στο Αφγανιστάν, 16 χρόνια μετά τον πόλεμο του Μπους, η κατάσταση είναι ανεξέλεγκτη. Στο Ιράκ η φιλοδυτική σιίτικη κυβέρνηση προσπαθεί χωρίς επιτυχία να σταματήσει το ISIS και να ελέγξει τους Κούρδους. Η Συρία είναι μια κατεστραμμένη χώρα. Το δείχνουν οι χιλιάδες πρόσφυγες που περνάνε καθημερινά τη Μεσόγειο προς την Ευρώπη. ISIS, μέτωπο Αλ Νούσρα και Άσαντ πολεμούν μεταξύ τους για τον έλεγχο της χώρας και όλοι μαζί κατά των ανταρτών που απέμειναν από την εξέγερση του 2011 και ασφαλώς κατά των Κούρδων. Τους τελευταίους βομβαρδίζει και η Τουρκία, προσπαθώντας να αντιστρέψει την υποβάθμιση του ρόλου της. Στην Αίγυπτο ο δικτάτορας Σίσι κόπτεται ότι σταθεροποίησε την κατάσταση, όμως το παρακλάδι του ISIS έχει μετατρέψει το Βόρειο Σινά σε ορμητήριο κατά του καθεστώτος. Στη Λιβύη μετά την πτώση του Καντάφι και την ωμή επέμβαση της Δύσης δεν μπορεί να στεριώσει καμιά διάδοχη κατάσταση.

Οι ΗΠΑ πασχίζουν να κλείσουν τις πληγές από τους πολέμους των νεοσυντηρητικών του Μπους, που απέτυχαν πλήρως να επιβάλουν καθεστώτα σταθερά και φυλοδυτικά. Αντίθετα, δημιούργησαν τεράστια πολιτικά κενά και άνοιξαν το δρόμο για τον σεχταρισμό, τις εμφύλιες και θρησκευτικές διαμάχες και τελικά για το Ισλαμικό Κράτος.6

Η θεωρία του ιμπεριαλισμού που διατύπωσαν ο Λένιν κι ο Μπουχάριν παραμένει επίκαιρη και ερμηνεύει την αιματοβαμμένη ιστορία της Μέσης Ανατολής. Σήμερα η κορυφαία ιμπεριαλιστική δύναμη, οι ΗΠΑ, υποχωρούν ηττημένες, δεν μπορούν να αναλάβουν το ρίσκο καμιάς χερσαίας επίθεσης εκεί. Τα ανοίγματά τους προς τη Νοτιανατολική Ασία είναι επιτακτικά για την ηγεμονία τους στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα. Έχουν επομένως ανάγκη από τοπικά στηρίγματα, ισχυρές περιφερειακές δυνάμεις που να μπορούν να ασκούν επιτήρηση και έλεγχο.

Στη Μέση Ανατολή τέσσερις χώρες βρίσκονται πιο κοντά στο να μπορέσουν να παίξουν αυτό τον ρόλο: Η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία, το Ιράν και το Ισραήλ. Δεν πρόκειται για μαριονέτες στο κουκλοθέατρο του Ομπάμα, όπως πολύ συχνά τις παρουσιάζει η κυρίαρχη άποψη. «Πόλεμος δι’αντιπροσώπων» – proxies είναι μια συνηθισμένη έκφραση που αποκρύπτει τις εσωτερικές εντάσεις και αντιφάσεις των χωρών της περιοχής. Δεν είναι πιόνια αλλά υποϊμπεριαλισμοί, κοινωνικοοικονομικοί σχηματισμοί με δικά τους γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα και ατζέντα, που πολλές φορές στο παρελθόν οδήγησαν σε σύγκρουση με τις ίδιες τις ΗΠΑ. Ο Ομπάμα έχει να συνεργαστεί ταυτόχρονα με τέσσερις τοπικούς «χωροφύλακες» με μεταξύ τους μεγάλες αντιπαλότητες. Η πρόσφατη διεθνής συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν τις έβγαλε στην επιφάνεια με χοντροκομμένο τρόπο.

Από τη μια μεριά έξι μεγάλες δυνάμεις (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία) διαβουλεύτηκαν και κατέληξαν στη Βιέννη στην άρση των αποκλεισμών κατά της ισλαμικής δημοκρατίας του Ιράν. Με μια σειρά αμοιβαίες υποχωρήσεις, το Ιράν επανέρχεται στην παγκόσμια αγορά από την οποία είχε εξοστρακιστεί για πάνω από 25 χρόνια. Από την άλλη, η αυτονόητη επιτυχία του διεθνούς ιμπεριαλισμού συνάντησε ποικίλες αντιδράσεις από εταίρους που βλέπουν τον εαυτό τους σε μειονεκτική θέση λόγω της συμφωνίας. Η εισβολή της Σαουδικής Αραβίας, ενός από τους τέσσερεις «χωροφύλακες» στην Υεμένη την περασμένη άνοιξη ήταν μια λυσσασμένη προσπάθεια «προβοκαρίσματος» της όλης διαδικασίας. Η επίθεση της Τουρκίας στους Κούρδους εντάσσεται τόσο στη γενικότερη αποτυχία του Ερντογάν να πατρονάρει τη Συριακή επανάσταση και το Κουρδικό ζήτημα όσο και στο γενικότερο πλαίσιο αλλαγής συσχετισμών σε βάρος της. Ο τρίτος παραγκωνισμένος των εξελίξεων είναι το Ισραήλ.

Το Ισραήλ

Όταν αναφέρεται κανείς στο Ισραήλ, οφείλει να έχει καθαρό ότι δεν πρόκειται για ένα κράτος σαν όλα τα άλλα. Πριν ακόμα από την επίσημη ίδρυσή του το 1948, οι Σιωνιστές ηγέτες είχαν ορίσει αυστηρά την ύπαρξή του σαν ένα Εβραϊκό κράτος -τοποτηρητή των συμφερόντων της Δύσης (αρχικά της Βρετανίας και μετά των ΗΠΑ) πάνω στα εδάφη της ιστορικής Παλαιστίνης7. Η δημιουργία του στηρίχτηκε στη γενονοκτονία των Παλαιστίνιων και στον συνεχή πόλεμο ενάντια στα Αραβικά κράτη. Το Ισραήλ κατέκτησε τη θέση του μαντρόσκυλου έμπρακτα τόσο λόγω συγκυριών όσο και λόγω του καθορισμένου αδίστακτου τρόπου λειτουργίας της στρατιωτικής μηχανής του που μπορεί να καταστέλλει τους εχθρούς του (και τους εχθρούς των φίλων του) χωρίς να σκέφτεται κανένα πολιτικό κόστος8. Με το αζημίωτο ασφαλώς. Από το 1948 μέχρι σήμερα απορροφά σταθερά περισσότερο από το 50% της εξωτερικής στρατιωτικής βοήθειας των ΗΠΑ, ποσά της τάξης των 2-3 δις δολαρίων το χρόνο, ανεξάρτητα από οικονομικές κρίσεις και διακυμάνσεις.

Απολαμβάνει ειδικά προνόμια: Για παράδειγμα μπορεί να ξοδεύει τις επιχορηγήσεις του όχι μόνο για αγορές από την αμερικάνικη βιομηχανία όπλων (όπως συνηθίζεται σε τέτοιου τύπου συμφωνίες) αλλά και για να απορροφά προϊόντα από τη δική του αμυντική βιομηχανία. Από το 2008, οι ΗΠΑ νομικά μπορούν να κάνουν πωλήσεις όπλων σε αραβική χώρα, μόνο με την προϋπόθεση ότι δεν θίγεται από αυτές το Ισραήλ!9

Με τις πλάτες των ΗΠΑ το Ισραήλ έχει ανεβεί στη 10η θέση της κατάταξης των εξαγωγέων αμυντικών ειδών και μάλιστα με αιχμή την υψηλής τεχνολογίας πολεμική βιομηχανία. Ουσιαστικά κατάφερε να μετασχηματιστεί μέσω των επιδοτήσεων που εισέπραττε αφειδώς σε μια πλούσια βιομηχανική, πλήρως στρατιωτικοποιημένη κοινωνία. Η Παλαιστινιακή εργατική τάξη είναι αυστηρά αποκλεισμένη από τους τομείς υψηλής ειδίκευσης αλλά και από τις θέσεις ανειδίκευτης εργασίας (γεωργία, κατασκευή), όπου προτιμούνται πλέον Αφρικανοί μετανάστες. Το Ισραήλ σήμερα συνδυάζει την πιο προηγμένη τεχνολογία για να εφαρμόζει τις πολιτικές του απαρτχάιντ και να συνεχίζει τους εποικισμούς στη Δυτική Όχθη, με την υφαρπαγή ακόμη περισσότερης Παλαιστινιακής γης.

Κι όμως όλη αυτή η στρατιωτική υπεροπλία στάθηκε ως τώρα ανίκανη να συντρίψει την Παλαιστινιακή αντίσταση. Η περσινή επιδρομή του Νετανιάχου στη λωρίδα της Γάζας αντί για επίδειξη ισχύος αποδείχτηκε μια τρύπα στο νερό. Η διοίκηση Ομπάμα δεν έκρυψε τη δυσφορία της. Η τακτική της ισοπέδωσης είχε πέραση επί εποχής Μπους και Σαρόν, όταν ΗΠΑ και Ισραήλ εξολόθρευαν τους αντιπάλους τους στο όνομα του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας»10. Όμως αυτή η συγκυρία έχει παρέλθει. Σήμερα οι ΗΠΑ χρειάζονται ευρεία συναίνεση για να σώσουν τη χαμένη αίγλη τους στη Μέση Ανατολή, κι αυτό σημαίνει διατήρηση των παραδοσιακών συμμάχων και ταυτόχρονα αναζήτηση νέων όπως το Ιράν ή ακόμη και ο Άσαντ. Οι κραυγές του Νετανιάχου και του ακροδεξιού φονταμενταλιστικού συρφετού με τον οποίο σχημάτισε κυβέρνηση ενάντια στην επίτευξη της συμφωνίας ΗΠΑ - Ιράν έπεσαν στο κενό. Ποτέ άλλοτε το Ισραήλ δεν ήταν τόσο παραγκωνισμένο. Από αυτή την κατάσταση ελπίζει να βγει με τη συνεργασία με την Κύπρο και την Ελλάδα. Ουσιαστικά το Ισραήλ λέει ότι αυτό παραμένει ο πραγματικός εγγυητής της ιμπεριαλιστικής κυριαρχιάς στη Μέση Ανατολή και μπορεί να διατηρεί αυτό το ρόλο με ισχυρά μετόπισθεν στην Κύπρο και την Ελλάδα.

Η Ελλάδα

Οι σχέσεις του Ελληνικού καπιταλισμού με τη Μέση Ανατολή δεν είναι πρόσφατες. Από τη δεκαετία του ’50 εφοπλιστές και βιομήχανοι ανέλαβαν κεντρικό ρόλο στις οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής. Ελληνικά τάνκερ μετέφεραν το πετρέλαιο, τεχνικές εταιρίες σχεδίασαν και κατασκεύασαν από πλατφόρμες πετρελαίου μέχρι οικιστικά συγκροτήματα και βασιλικά ανάκτορα. Χιλιάδες Έλληνες -κυρίως τεχνικοί- αναζήτησαν την τύχη τους -δουλεύοντας για τους «πετρελαιάδες». Αναφέρεται ότι το πρώτο υπερ-δεξαμενόπλοιο που καθελκύστηκε από τη διώρυγα το Σουέζ ανήκε στον μεγιστάνα Αριστοτέλη Ωνάση. Αντίστοιχα, οι Ελληνικές κυβερνήσεις φρόντιζαν να διατηρούν στενές σχέσεις με τα Αραβικά καθεστώτα, από τους Σαουδάραβες πρίγκηπες μέχρι τον Σαντάμ Χουσείν και τον Νάσερ.

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου το 1990 και η κατάρρευση της ΕΣΣΔ άλλαξαν τον στρατηγικό προσανατολισμό του Ελληνικού καπιταλισμού. Το ενδιαφέρον στράφηκε προς τη δυείσδυση της Δύσης στις πρώην χώρες του Ανατολικού μπλοκ. Η ελληνική αστική τάξη διεκδίκησε για την Ελλάδα τη θέση του ορμητήριου και για τον εαυτό της τον ρόλο του διαμεσολαβητή (ένα πόστο που στο παρελθόν κατείχε η Τουρκία). Πρόκειται για λειτουργία οικονομική, αλλά επίσης διπλωματική, πολιτική και στρατιωτική. Οι έλληνες καπιταλιστές εξαργύρωσαν τις πολύτιμες προσβάσεις των κυβερνήσεων στις Βαλκανικές χώρες, κάνοντας εξαγορές και επενδύσεις στις οικονομίες που κατέρρεαν. Η Ελλάδα ασφαλώς συμμετείχε σε όλους τους βρώμικους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, στο εμπάργκο και τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ κατά της Σερβίας, συνομιλώντας ταυτόχρονα με το καθεστώς Μιλόσεβιτς. 

Το ίδιο και στους πολέμους των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Οι Ελληνικές κυβερνήσεις έστειλαν επανειλημμένα φρεγάτες στον Περσικό κόλπο και παραχώρησαν τη βάση της Σούδας για τις πολεμικές επιχειρήσεις των Μπους, ενώ το ελληνικό κεφάλαιο έκλεινε χρυσές δουλειές με τους εισβολείς. Όσες φιλειρηνικές κορώνες κι αν έβγαλαν κατά καιρούς, υπήρξαν κομμάτι της καταστροφής. Κέρδισαν εμπορικά και αναβαθμίστηκαν διπλωματικά. Σε αυτή τη στρατηγική στροφή εντάσσεται η προσέγγιση με το Ισραήλ, που επίσημα εγκαινιάστηκε το 1990 με κυβέρνηση Κων.Μητσοτάκη και έγινε στενότερη από το 2010 με κυβέρνηση Γ.Παπανδρέου.

Σήμερα ο ελληνικός καπιταλισμός θέλει να παραμείνει κέντρο των εξελίξεων πάση θυσία, να ειναι κομμάτι του ιμπεριαλιστικού ελέγχου στη Μέση Ανατολή. Κι αυτό τον βάζει σε παρτίδες με τα πιο αντιδραστικά καθεστώτα της περιοχής. Με αυτούς που δολοφονούν για να τσακίσουν την Παλαιστινιακή αντίσταση και καταστέλλουν την Αραβική άνοιξη. Η ελληνική κυβέρνηση είναι συνένοχη. Η «ιστορική φιλία» μιας προηγούμενης περιόδου με το λαό της Παλαιστίνης μετατράπηκε σε άξονα πίεσης πάνω στη Χαμάς και την Παλαιστινιακή Αρχή προς όφελος του Ισραήλ. Του Ισραήλ που βρέθηκε στριμωγμένο όταν ξέσπασαν οι Αραβικές επαναστάσεις και τώρα «ανασαίνει» αγκαλιά με τούς χασάπηδες των εξεγερμένων.

Αυτός είναι ο πόλος στον οποίο επέλεξε να μπει η ελληνική κυβέρνηση κι ας μιλάνε υποκριτικά Καμμένος και Κοτζιάς για διεθνή σταθερότητα και ασφάλεια. Προβάλλουν επιλεκτικά τις επιθετικές εγκληματικές ενέργειες της Τουρκίας του Ερντογάν, αλλά ο ρόλος της Ελλάδας δεν είναι καλύτερος, απλά βρίσκεται σε διαφορετικό αντιδραστικό στρατόπεδο. Απόψεις που παρουσιάζουν τη συμμαχία Ελλάδας – Ισραήλ σαν κομμάτι υποτέλειας που επιβλήθηκε από τη Γερμανία και την Ε.Ε. μέσω των μνημονίων χάνουν απ’τα μάτια τους την όλη πορεία, τις στρατηγικές επιλογές και κινήσεις του ελληνικού αστισμού.

Το σκληρό ερώτημα είναι, τι δουλειά έχει η αριστερά με αυτές τις επιλογές. Η απάντηση είναι ότι δεν θάπρεπε να έχει καμία. Άλλη μια απογοήτευση από την κυβέρνηση Τσίπρα που θα τη βρούμε μπροστά μας και θα την παλαίψουμε, όποια κυβέρνηση κι αν αναδείξουν οι κάλπες του Σεπτέμβρη.

Σημειώσεις

1. Πρόκειται για την επέτειο της «Νάκμπα», της εκδίωξης των Παλαιστίνιων από τον τόπο τους. Ο Γ.Δραγασάκης στη δεξίωση που παρέθεσε η πρεσβεία του Ισραήλ στο Μέγαρο Μουσικής εξήγγειλε την εμβάθυνση των Ελληνοϊσραηλινών σχέσεων

2. Χαρακτηριστική η αποχή της από την ψηφοφορία για από το αίτημα 16 Υπ.Εξωτερικών της ΕΕ για σήμανση των ισραηλινών προϊόντων που προέρχονται από τους εποικισμούς στα παλαιστινιακά εδάφη!

3. http://cohen.gr/new/articles/greece-cyprus-israel-relations/3815-2015-06-04-07-54-00#_edn4 , αρθρογραφία στην Jerusalem Post.

4. Σωτήρης Κοντογιάννης, «Οι ανταγωνισμοί πίσω από τις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες» , ΣΑΚ Τεύχος 108, «Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες», ΣΑΚ Τεύχος 98.

5. FIONA MAHARG-BRAVO / REUTERS, «Διχάζει η τιμή του πετρελαίου», Καθημερινή, 03.06.2015

6. Δήμητρα Κυρίλλου «Μέση Ανατολή, αντίσταση στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις», Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο 2015, σελ. 49-66

7. Οπ.π., σελ. 70-80

8. Ενδεικτικά, 1967: Πόλεμος των 6 ημερών, 1973: Πόλεμος Γιομ Κιπούρ, 1982 και 2006 εισβολή στο Λίβανο, 2008, 2010, 2014 βομβαρδισμοί Γάζας, κ.ο.κ.

9. Anne Alexander, «Israel, the state built for murder», Socialist Worker No 38710.

10. Μερικοί σχολιαστές έφτασαν μέχρι και το σημείο να θεωρούν ότι το Ισραήλ και το Εβραϊκό λόμπι είναι η κορφή της πυραμίδας, ότι από κει υπαγορεύεται η πολιτική των ΗΠΑ, όμως αυτό δεν ευσταθεί.