Η ρατσιστική πολιτική της ΕΕ ευθύνεται για τις τραγωδίες των προσφύγων και πρέπει να μπει στο στόχαστρο της Αριστεράς υποστηρίζει ο Θανάσης Καμπαγιάννης.
Από τις αρχές του 2015, ένα μεγάλο προσφυγικό κύμα έχει αρχίσει να κινείται προς την Ευρώπη. Πρόκειται για συνέχεια του προσφυγικού ρεύματος που έχουμε δει τα τελευταία χρόνια (ιδίως το 2013-2014) με τη διαφορά ότι πλέον οι αριθμοί είναι κατά πολύ μεγαλύτεροι και η Ελλάδα παίρνει το κεφάλι (από την Ιταλία) ως η βασική πύλη εισόδου προσφύγων και μεταναστών προς την επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο άρθρο αυτό θα επιχειρήσουμε να περιγράψουμε τις βασικές παραμέτρους των νέων προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, να εξηγήσουμε τι συνέβη το καλοκαίρι του 2015 με το άτυπο άνοιγμα των συνόρων της ΕΕ και να εξετάσουμε τη νέα επιχείρηση θωράκισης της “Ευρώπης Φρούριο” που είναι σε πλήρη εξέλιξη.
Οι δρόμοι της προσφυγιάς
Η μετακίνηση πληθυσμών της οποίας είμαστε μάρτυρες είναι περισσότερο από ποτέ αποτέλεσμα των ιμπεριαλιστικών πολέμων και επεμβάσεων των κρατών της Δύσης τα προηγούμενα χρόνια. Χιλιάδες άνθρωποι εγκαταλείπουν τις εμπόλεμες ζώνες του πλανήτη, με πιο καυτές τη Μέση Ανατολή (Συρία-Ιράκ), την κεντρική Ασία (Αφγανιστάν) και την υποσαχάρια Αφρική (Ερυθραία, Σομαλία, κλπ). Είναι γνωστό ότι, σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες, οι άνθρωποι που μετακινούνται εξαναγκασμένοι από την πολιτική κατάσταση που επικρατεί στη χώρα τους (πόλεμος, δικτατορία, διώξεις, κλπ) έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν άσυλο και να λάβουν το νομικό καθεστώς του πρόσφυγα. Το κύμα των ανθρώπων που έρχονται σήμερα στην Ευρώπη είναι περισσότερο από κάθε άλλη φορά προσφυγικό: δεν έχει να κάνει πρωταρχικά με την επιλογή μετακίνησης για εύρεση εργασίας, δηλαδή για οικονομικούς-βιοποριστικούς λόγους (για την οποία χρησιμοποιείται ο όρος μετανάστευση), αλλά με την αναγκαστική φυγή από τα πεδία των μαχών. Γι' αυτό το λόγο εξάλλου, βλέπουμε ολόκληρες οικογένειες (ανάμεσά τους γυναίκες και παιδιά) στα προσφυγικά καραβάνια.
Τρεις είναι οι βασικές οδοί της προσφυγιάς και της μετανάστευσης από τις εμπόλεμες αυτές ζώνες προς τις χώρες της Ευρώπης και όλες περνάνε από τη Μεσόγειο: η “δυτική μεσογειακή” οδός από την Ιβηρική Χερσόνησο, η “κεντρική μεσογειακή” οδός από την Ιταλία και η “ανατολική μεσογειακή” οδός από την Ελλάδα. Εξαιτίας της μη ύπαρξης νόμιμης οδού προς τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι δρόμοι της προσφυγιάς και της μετανάστευσης ελέγχονται από τα ιδιωτικά κυκλώματα των διακινητών, που κατόπιν πληρωμής εξασφαλίζουν τη μετακίνηση προς τις χώρες της Ευρώπης.
Η βασική τάση των τελευταίων χρόνων ήταν η μείωση της εισόδου μέσω Ισπανίας, η εκρηκτική αύξηση της εισόδου μέσω Ιταλίας τα χρόνια 2013-4 (που σχετίζεται φυσικά και με την ανατροπή του καθεστώτος Καντάφι στη Λιβύη που έπαιζε το ρόλο του συνοριοφύλακα της ΕΕ) και τέλος (το 2015) η ανάδειξη της ανατολικής μεσογειακής οδού, μέσω Ελλάδας, σε βασική πύλη εισόδου. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, το πρώτο εννιάμηνο του 2015 έχουν εισέλθει στην ελληνική επικράτεια (σχεδόν όλοι από τα νησιά) 422.000 άνθρωποι χωρίς να έχουν τα απαιτούμενα νόμιμα έγγραφα. Από αυτούς, οι 277.000 ήταν Σύριοι, οι 76.000 Αφγανοί και οι 21.000 Ιρακινοί.
Αν κάτι προκύπτει από αυτά τα νούμερα είναι το μέγεθος της ανθρωπιστικής κρίσης που εξελίσσεται αυτή τη στιγμή στη Μέση Ανατολή και ευρύτερα στο κομμάτι εκείνο του πλανήτη που εκτείνεται από τα παράλια της Νοτιοανατολικής Μεσογείου μέχρι το Αφγανιστάν.
Στη Συρία, η επανάσταση ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς του Άσαντ έχει εξελιχθεί σε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, στον οποίο ο θρησκευτικός σεχταρισμός υποδαυλίζεται από τις εξωτερικές επεμβάσεις μεγάλων και μικρών δυνάμεων της περιοχής. Ο εμφύλιος στη Συρία έρχεται μια δεκαετία μετά την ιμπεριαλιστική επέμβαση των Αμερικάνων στο Ιράκ που είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση του κεντρικού κράτους (του μπααθικού καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεϊν) που κρατούσε ενωμένη τη χώρα. Στην πραγματικότητα, η γεωγραφική περιοχή ανάμεσα στη Δαμασκό και τη Βαγδάτη είναι σήμερα σε μεγάλο βαθμό εκτός του ελέγχου κεντρικών κρατικών δομών, την ίδια στιγμή που στην περιοχή ξεδιπλώνονται οι αντιπαραθέσεις των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων (ΗΠΑ-Ρωσίας που αμφότερες βομβαρδίζουν αυτή τη στιγμή τη Συρία) και των τοπικών κρατών (Σαουδική Αραβία και Τουρκία από τη μια πλευρά εναντίον Ιράν και των συμμάχων του από την άλλη). Πικρός καρπός όλων αυτών είναι η ανάδυση του “Ισλαμικού Κράτους”, μιας αντιδραστικής σεχταριστικής δύναμης σε σουνίτικες περιοχές ανάμεσα στη Συρία και το Ιράκ.
Πιο πέρα, στο Αφγανιστάν, η αποχώρηση του αμερικάνικου στρατού (ως αποτέλεσμα του επαναπροσανατολισμού της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ προς τη στρατιωτική περικύκλωση της Κίνας) σημαίνει ότι το ντόπιο καθεστώς δεν ελέγχει πλέον αποτελεσματικά ούτε καν την πρωτεύουσα Καμπούλ, στην οποία αυξάνονται οι επιθέσεις των ανταρτών. Αυτή είναι η κατάσταση που επικρατεί στις χώρες από τις οποίες έρχονται οι πρόσφυγες που ξεβράζονται στα νησιά της Ελλάδας.
Η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί αδιάκοπα να απωθήσει το προσφυγικό/μεταναστευτικό ρεύμα με μια πολιτική θωράκισης των συνόρων της, παρανομοποίησης των ανθρώπων που εισέρχονται στο έδαφός της και απελάσεων. Είναι μια πολιτική που έχει πάρει στη δημόσια συζήτηση – και σωστά – το κωδικό όνομα “Ευρώπη Φρούριο”. Ωστόσο, η πολιτική αυτή αποδείχτηκε κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους αναποτελεσματική και βάρβαρη, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα την υποκρισία μιας Ένωσης που υποτίθεται βασίζεται σε ανθρωπιστικές αξίες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει να αντιμετωπίσει μια αντίφαση: από τη μια επαίρεται ότι είναι μια Ένωση που εξασφαλίζει όχι μόνον μια κοινή αγορά για τα κράτη και τους από πάνω, αλλά και την ελεύθερη μετακίνηση όλων των πολιτών των κρατών μελών της από τα κάτω. Η ελευθερία μετακίνησης είναι αποτυπωμένη στη συνθήκη της Σένγκεν και αποτελεί μία από τις τέσσερις βασικές ελευθερίες της ΕΕ (ελεύθερη μετακίνηση αγαθών, κεφαλαίων, υπηρεσιών, ανθρώπων). Από την άλλη όμως, το δικαίωμα αυτό δεν το έχουν οι πολίτες χωρών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικά για τους αιτούντες άσυλο, η ΕΕ έχει θεσμοθετήσει τον κανόνα της εξέτασης και απόδοσής του από την πρώτη χώρα εισόδου (αναφερόμαστε στη συνθήκη του Δουβλίνου και τις εκάστοτε επικαιροποιήσεις της). Πρόκειται ουσιαστικά για τη μετατροπή των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου σε ένα “μαξιλαράκι” για το φιλτράρισμα των προσφύγων που καταφεύγουν στη βόρεια Ευρώπη.
Η “καταγγελία του Δουβλίνου 2” έχει γίνει η αγαπημένη καραμέλα όλων των Ελλήνων πολιτικών ως δήθεν η λυδία λίθος της επίλυσης του μεταναστευτικού. Η αλήθεια όμως είναι ότι η εφαρμογή της συνθήκης του Δουβλίνου (που συνίστατο στην αναγκαστική επιστροφή – από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες προς στην Ελλάδα – προσφύγων που είχαν αιτηθεί άσυλο στη χώρα μας) είχε σταματήσει ήδη από το 2011 λόγω της κατ' ουσία άρνησης του ελληνικού κράτους να χορηγήσει άσυλο. Ήταν ωστόσο στην Ιταλία που εκδηλώθηκε πρώτα η αντίφαση της “ελεύθερης μετακίνησης” (Σένγκεν) και της “εξέτασης ασύλου στη χώρα εισόδου” (Δουβλίνο).
Η Ιταλία δέχτηκε κατά τη διάρκεια του 2013 ένα μεγάλο προσφυγικό κύμα, κυρίως από την υποσαχάρια Αφρική αλλά και από τη Μέση Ανατολή. Ήταν η περίοδος που μπήκε στο λεξιλόγιό μας η Λαμπεντούζα (ένα νησί ανάμεσα σε Λιβύη-Τυνησία και Σικελία) ως προσφυγικό πέρασμα, “ανοιχτό” στρατόπεδο συγκέντρωσης, αλλά και σημείο μαζικών πνιγμών προσφύγων και μεταναστών: 350 άνθρωποι πνίγηκαν σε ένα μόνο ναυάγιο τον Οκτώβρη του 2013. Το ιταλικό κράτος δέχτηκε πυρά τόσο για τους πνιγμούς και τη μεταχείριση των προσφύγων όσο και για το γεγονός ότι όλο και περισσότερο έκανε τα στραβά μάτια στη διέλευσή τους από τα ιταλο-γαλλικά και ιταλο-αυστριακά σύνορα. Οι εκκλήσεις Ρέντσι προς την ΕΕ για “αλληλεγγύη” δεν είχαν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ήδη παλιότερα (το 2011), το πέρασμα μεταναστών και προσφύγων απο τα ιταλο-γαλλικά σύνορα είχε προκαλέσει ακόμα και το προσωρινό κλείσιμο των συνόρων (με πρωτοβουλία της γαλλικής κυβέρνησης), δηλαδή την προσωρινή αναστολή της συνθήκης Σένγκεν και της ελεύθερης μετακίνησης εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στη διάρκεια αυτής της κρίσης γεννήθηκε τον Οκτώβρη του 2013 η επιχείρηση Mare Nostrum, κατά την οποία ιταλικά σκάφη εντόπιζαν και διέσωζαν καραβιές ανθρώπων, φτάνοντας μέχρι και τις ακτές της Λιβύης. Επρόκειτο ουσιαστικά για ένα ελεγχόμενο άνοιγμα των συνόρων (υπολογίζεται ότι περίπου 150.000 άνθρωποι μπήκαν έτσι στην Ιταλία και την Ευρώπη) σε μια κατεξοχήν “μονομερή ενέργεια” του ιταλικού κράτους απέναντι στην ΕΕ. Τελικά η Mare Nostrum εγκαταλείφθηκε και αντικαταστάθηκε από μια – πολύ μικρότερη – ευρωπαϊκή επιχείρηση (συνεργασία FRONTEX - ιταλικού κράτους) με το όνομα Triton. Η έναρξη της επιχείρησης Triton (στα τέλη του 2014) σήμανε τη δραματική αύξηση των πνιγμών στην κεντρική μεσογειακή οδό: από την αρχή του 2015 περίπου 2.700 άνθρωποι έχουν πνιγεί επιχειρώντας να περάσουν μέσω Ιταλίας στην Ευρώπη. Όπως αναμενόταν, το προσφυγικό κύμα δεν σταμάτησε: απλά το πέρασμα έγινε πιο αιματοβαμμένο και ακόμα πιο ελεγχόμενο από τους διακινητές. Στις αρχές του 2015 η ένταση του προσφυγικού κύματος αρχίζει να γίνεται πιο αισθητή στην ανατολική μεσογειακή οδό, δηλαδή στην Ελλάδα.
Το σπάσιμο των συνόρων της Ευρώπης-Φρούριο
Υπάρχουν αναλυτές που, μετά τα γεγονότα του καλοκαιριού του 2015, προσπαθούν να αποδώσουν το προσφυγικό κύμα και τη στάση της Μέρκελ σε μια δήθεν στρατηγική επιλογή της γερμανικής κυρίαρχης τάξης για εισαγωγή φτηνών εργατικών χεριών. Πέραν της αβασιμότητας αυτής της θεωρίας στο οικονομικό πεδίο, δεν υπάρχει καμία ένδειξη που να υποδηλώνει κάποια διάθεση χαλάρωσης της πολιτικής της “Ευρώπης Φρούριο” από την ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2015 (εκτός αν κάποιος στα σοβαρά πιστεύει ότι η σημερινή ΕΕ δρα αντίθετα προς τη θέληση και το συμφέρον του γερμανικού κράτους). Η Συνάντηση των Υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ στις 18 Μάη 2015 είχε σαν βασικό θέμα τον τερατώδη σχεδιασμό για άμεση έναρξη πολεμικών επιχειρήσεων της EU Navfor Med (της ναυτικής δύναμης της ΕΕ) στη Λιβύη, με σκοπό την καταστροφή των μέσων που χρησιμοποιούν οι πρόσφυγες για να ταξιδέψουν, δηλαδή των βαρκών! Ακόμα και όταν το προσφυγικό κύμα είχε πλέον γίνει ασταμάτητο, η ΕΕ συζητούσε – χωρίς αποτέλεσμα – σχέδια επί χάρτου με σκοπό την αναλογική κατανομή 40.000 προσφύγων για ολόκληρο το 2015, τη στιγμή που ο αριθμός αυτός αναλογούσε στον αριθμό των προσφύγων που έμπαιναν στην Ευρώπη μέσα σε λίγες μόνον μέρες...
Στο φαντασιακό της ελληνικής δεξιάς και ακροδεξιάς, η αύξηση του αριθμού των προσφύγων έχει να κάνει με την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση. Φυσικά αυτός ο ισχυρισμός δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Ο ΣΥΡΙΖΑ σεβάστηκε τη “συνέχεια του κράτους” όχι μόνο στις μνημονιακές δεσμεύσεις της χώρας, αλλά και στη μεταναστευτική πολιτική: η παρανομοποίηση των προσφύγων και μεταναστών από την πρώτη στιγμή που πατάνε το πόδι τους στην Ελλάδα συνέχισε να είναι η επίσημη κρατική πολιτική. Αλλα ο αυξανόμενος αριθμός των προσφύγων ανάγκασε την ελληνική κυβέρνηση να κάνει – στην αρχή σιωπηρά – αυτό που έκανε και η Ιταλία: να “διοχετεύσει” τους πρόσφυγες προς τα βόρεια σύνορα με τη Δημοκρατία της Μακεδονίας, με αποτέλεσμα ο αριθμός όσων έμπαιναν καθημερινά στην ελληνική επικράτεια να αντιστοιχεί πλέον με τον αριθμό όσων έβγαιναν από αυτήν. Μάλιστα για το ελληνικό κράτος, η διοχέτευση των προσφύγων στα Βαλκάνια είχε το επιπλέον πλεονέκτημα ότι, αντί αυτοί να συνεχίσουν (μεσω Πάτρας και Ηγουμενίτσας) προς μια χώρα της ΕΕ και της συνθήκης Σένγκεν (την Ιταλία), έβγαιναν από τα σύνορα της Ευρώπης. Μόλις η βαλκανική οδός προς τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης περπατήθηκε και αποδείχτηκε ασφαλέστερη από τις υπόλοιπες, χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες έσπευσαν να την αξιοποιήσουν.
Τελικά, τα σύνορα της Ευρώπης Φρούριο τα έσπασαν οι ίδιοι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, με τη μαζικότητά τους και με το αίμα τους. Η μαζικότητα δεν είχε να κάνει μόνο με το μεγάλο αριθμό των προσφύγων, αλλά και με τη συλλογική τους κίνηση. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρόσφυγες μπήκαν στην Ευρώπη με πορείες και συνθήματα: οι εικόνες σε κάθε σημείο που επιχειρήθηκε να εμποδιστεί η διέλευσή τους, από την Ειδομένη στα σύνορα Ελλάδας-Δημοκρατίας Μακεδονίας μέχρι την Ουγγαρία και την Αυστρία, ήταν αντίστοιχες με εικόνες μαζικών διαδηλώσεων που σπάγανε στην πράξη τις απαγορεύσεις και την καταστολή. Μαζί με τη μαζικότητα, χρειάστηκε να ρεύσει άφθονο το αίμα. Ιδιαίτερα στην πύλη εισόδου, στο πέρασμα για την Ελλάδα, οι πρόσφυγες ήρθαν αντιμέτωποι με τη ρατσιστική κληρονομιά των κυβερνήσεων Παπανδρέου-Σαμαρά, τον φράχτη στον Έβρο, που αναγκάζει χιλιάδες ανθρώπους να ανέβουν σε φουσκωτές βάρκες και να διακινδυνεύσουν τις ζωές τους, αλλά και τις ζωές των παιδιών τους. Αυτόν τον “φόρο αίματος” (όπως σωστά τον έχει ορίσει σε ομιλίες του ο Γιώργος Τσιάκαλος) τον πλήρωσαν και με το παραπάνω οι πρόσφυγες, αποδεικνύοντας ότι τα κλειστά σύνορα, ακόμα και αν παίρνουν τη μορφή των θαλάσσιων τειχών, δεν μπορούν να σταματήσουν τη μετακίνηση ενός πληθυσμού, όταν αυτός τρέχει να γλιτώσει από τον πόλεμο και τη φτώχεια. Η εικόνα του μικρού Αϊλάν, του προσφυγόπαιδου από το Κουρδιστάν, άψυχου στην ακροθαλασσιά των παραλίων της Τουρκίας, έγινε το σύμβολο της βαρβαρότητας της Ευρώπης Φρούριο και ανάγκασε ακόμα και τους πρωτεργάτες της (τους ηγέτες της ΕΕ) να εκφράσουν υποκριτικά τον αποτροπιασμό τους.
Ήταν σε εκείνο πλέον το σημείο που οι ηγέτες της ΕΕ, οι επικεφαλής της γερμανικής κυβέρνησης, αναγκάστηκαν να παραδεχθούν (στα τέλη πλέον του Αυγούστου!) ότι οι αιτήσεις ασύλου στη Γερμανία θα ξεπεράσουν τις 800.000 το 2015, καθώς και ότι η Γερμανία θα εξετάσει αιτήσεις ασύλου, ανεξάρτητα από τη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την οποία είχαν εισέλθει. Στην ουσία αυτό που έκανε η Μέρκελ με τη δήλωσή της αυτή ήταν να επιβεβαιώσει την προσωρινή αναστολή της συνθήκης του Δουβλίνου, η οποία είχε ήδη σμπαραλιαστεί στην πράξη από την κίνηση των προσφύγων. Επρόκειτο για ομολογία ήττας της Ευρώπης Φρούριο, που όμως τυπικά ευθυγράμμιζε την ηγεσία της ΕΕ με το πρωτοφανές κίνημα αλληλεγγύης στους πρόσφυγες που είχε αρχίσει να εκφράζεται σε όλες τις χώρες, με εντυπωσιακές διαδηλώσεις υποδοχής αλλά και με πράξεις πολιτικής ανυπακοής όπως ήταν η διευκόλυνση της μετακίνησης των προσφύγων μέσω ΙΧ χιλιάδων αυστριακών και γερμανών πολιτών (έστω κι αν οι ενέργειες αυτές επισύρουν σοβαρές ποινικές κυρώσεις τις οποίες οι πολίτες αψήφησαν).
Χρειάζεται να είμαστε καθαροί ότι οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των πολιτικών ηγετών της ΕΕ (είτε διακρατικές πχ ανάμεσα στη Μέρκελ και τον Όρμπαν είτε εσωτερικές πχ στο γερμανικό πολιτικό σύστημα) σχετικά με την υποδοχή των προσφύγων δεν έχουν να κάνουν με κάποιο αντικειμενικό όριο που θέτει ο αριθμός τους: οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν τεράστιους πόρους και θα μπορούσαν να υποδεχθούν πολλαπλάσιους πρόσφυγες από αυτούς που έχουν ήδη φτάσει στην επικράτειά της. Αν μιλάμε για τους πρόσφυγες της Συρίας, σχεδον ο μισός πληθυσμός της χώρας (11 από τα 22 εκατομμύρια) έχει ξεσπιτωθεί, με 7 εκατομμύρια να είναι εσωτερικοί μετανάστες και 4 εκατομμύρια να έχουν διαφύγει σε άλλες χώρες. Από τα 4 εκατομμύρια, τα 2 εκατομμύρια βρίσκονται στην Τουρκία και οι υπόλοιποι βρίσκονται σε γειτονικές χώρες όπως η Ιορδανία και ο Λίβανος. Όταν οι χώρες αυτές μπορούν να υποδέχονται τέτοιους αριθμούς, δικαίως διεθνείς οργανισμοί εγκαλούν την Ευρωπαϊκή Ένωση για την απροθυμία της να αναλάβει τις ευθύνες που αναλογούν στον συσσωρευμένο πλούτο των χωρών της.
Η βαλκανική οδός παραμένει αυτή τη στιγμή με όλα της τα εμπόδια “ανοιχτή” (όσο ανοιχτός είναι στον στίβο ένας διάδρομος με εμπόδια): αν πληρώσει κανείς τους διακινητές για να μπει σε φουσκωτό και να περάσει στη Λέσβο, αν αποφύγει τους Τούρκους και Έλληνες λιμενικούς, αν περάσει στη στεριά και φτάσει στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας, αν περάσει τα σύνορα και διαβεί τις χώρες των Βαλκανίων, αν “ξεφύγει” τον φράχτη που στήνει ο Όρμπαν στα σύνορα Ουγγαρίας-Σερβίας (αυτό προς το παρόν γίνεται ακολουθώντας την οδό Κροατία-Σλοβενία-Αυστρία), αν στο μεταξύ δεν τον έχουν ληστέψει ή πυροβολήσει ομάδες φασιστών (ιδιώτες ή του κράτους), τότε μπορεί να μπει στη Γερμανία και να κάνει αίτηση για άσυλο. Για τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η εικόνα αυτή των συνόρων είναι “υπερβολικά ανοιχτή”. Γι' αυτό και όλοι οι σχεδιασμοί, μετά το σύντομο καλοκαίρι της αλληλεγγύης και της μαζικής μετακίνησης, είναι η επαναθωράκιση και η στεγανοποίηση των συνόρων της Ευρώπης.
Η αντεπίθεση της Ευρώπης Φρούριο
Την ίδια στιγμή που η Μέρκελ και ο Ολάντ προσπαθούν να εμφανιστούν σαν ηγέτες που αντιστέκονται στη ρατσιστική κινδυνολογία της ακροδεξιάς και ηγετών σαν τον Ούγγρο πρωθυπουργό Όρμπαν, η Ευρωπαϊκή Ένωση εκπονεί σχέδια που αποκλειστικό σκοπό έχουν τον περιορισμό της εισόδου και της ελεύθερης μετακίνησης των προσφύγων και των μεταναστών. Οι δράσεις της ΕΕ εκτείνονται σε όλο το μήκος της πορείας των προσφύγων, από το σημείο εκκίνησης και το πέρασμα Τουρκίας-Ελλάδας μέχρι τον “βαλκανικό διάδρομο” και το τέλος του ταξιδιού στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Συγκεκριμένα:
α. η ΕΕ αποφάσισε τη συνεργασία της με την Τουρκία, υποσχόμενη στην κυβέρνηση Ερντογάν 3 δισεκατομμύρια ευρώ με αντάλλαγμα τη συγκράτηση των προσφύγων στην τουρκική επικράτεια. Η διαπραγμάτευση σχετίζεται άμεσα με το καθεστώς μετακίνησης των ίδιων των Τούρκων πολιτών (visa) στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την δεδομένη στόχευση της Τουρκίας να γίνει μέλος της ΕΕ.
β. Κομμάτι της συνεργασίας ΕΕ-Τουρκίας είναι η συνεργασία του τουρκικού και ελληνικού λιμενικού για κοινή περιπολία των θαλάσσιων συνόρων (και, αυτό που δεν ομολογείται, για απώθηση των πλεούμενων πριν φτάσουν στα ελληνικά νησιά). Η ελληνική κυβέρνηση αντιδρά σε κοινές περιπολίες γιατί θεωρεί ότι ανακύπτουν εθνικά ζητήματα και επιδίωξη του τουρκικού κράτους για “συγκυριαρχία” στο Αιγαίο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, σε κάθε περίπτωση, θέλει να βάλει χέρι στον έλεγχο των θαλάσσιων συνόρων με βραχίονα τη FRONTEX και εξαρτά τη χρηματοδότηση της Ελλάδας με αντάλλαγμα τον συνοριακό έλεγχο.
γ. Το ελληνικό κράτος αναλαμβάνει την ταυτοποίηση των ανθρώπων που φτάνουν στην επικράτειά του, με τη δημιουργία πέντε hot-spots στα νησιά Λέσβο, Κω, Χίο, Λέρο και Σάμο. Τα hot-spots είναι ουσιαστικά σημεία διαλογής: γρήγορο ξεδιάλεγμα προσφύγων και μεταναστών (με την εξωφρενική τοποθέτηση ότι πχ οι Αφγανοί δεν είναι πρόσφυγες), αποστολή ταυτοποιημένων προσφύγων σε χώρες της ΕΕ με βάση πληθυσμιακές αναλογίες (“quotas”), απέλαση όσων θεωρήθηκαν ότι δεν πληρούν τα κριτήρια του πρόσφυγα (ιδίως Αφγανούς, Πακιστανούς, κλπ). Η ελληνική κυβέρνηση ανέλαβε ακόμα την υποχρέωση δημιουργίας “χώρων υποδοχής” για 50.000 άτομα. Σύμφωνα με τις δηλώσεις Τσίπρα μετά τη σύνοδο της ΕΕ για τον “βαλκανικό διάδρομο” στις 25/10/2015, θα φτιαχτούν δύο χώροι υποδοχής σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη με 10.000 θέσεις έκαστος και οι υπόλοιποι πρόσφυγες θα στεγαστούν σε χώρους εντός του αστικού ιστού με επιδότηση ενοικίου.
δ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση γνωρίζει καλά ότι οι μηχανισμοί αυτοί, σε Ελλάδα και Τουρκία, δεν θα είναι αρκετοί για να σταματήσουν το ρεύμα των προσφύγων και των μεταναστών. Γι' αυτό επιδιώκει τον έλεγχο των συνόρων Ελλάδας-Δημοκρατίας Μακεδονίας και από τις δύο πλευρές: από την πλευρά της Ελλάδας με την πίεση για ανάπτυξη Ομάδας Ταχείας Επέμβασης των Συνόρων (“RABIT”) την οποία προς το παρόν το ελληνικό κράτος αρνείται και από την πλευρά της Δημοκρατίας της Μακεδονίας με το ξεδιάλεγμα στα σύνορα όσων εκτιμά το κράτος ότι συγκεντρώνουν τα χαρακτηριστικά του πρόσφυγα. Με λίγα λόγια, στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι να κλείσει η στρόφιγγα στην Ειδομένη που αποτελεί αυτή τη στιγμή το πέρασμα προς το “βαλκανικό διάδρομο” και τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης.
ε. Σιωπηρή συμφωνία Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί η διατήρηση του φράχτη στον Έβρο, όσο και αν τόσο η Μέρκελ όσο και ο Τσίπρας (ο καθένας για τους δικούς του λόγους) καταγγέλλουν τον Όρμπαν για τον φράχτη στα σύνορα Ουγγαρίας-Σερβίας. Η διατήρηση του φράχτη στον Έβρο, η ανυπαρξία δηλαδή ασφαλούς χερσαίας διέλευσης προς την επικράτεια της ΕΕ και η συνεπαγόμενη διέλευση των προσφύγων με βάρκες από τα θαλάσσια σύνορα, είναι συνειδητή πολιτική επιλογή. Για να το πούμε ωμά: οι πνιγμοί όχι μόνο δεν είναι “δυστυχήματα” (για τα οποία οι ευρωπαϊκοί θεσμοί εκφράζουν δήθεν τη λύπη τους...) αλλά είναι κομμάτι της θωράκισης των ευρωπαϊκών συνόρων και της επιχείρησης απώθησης των ανθρώπων που θέλουν να τα διαβούν. Ήδη, μόνο το 2015, 300 άνθρωποι έχουν επιβεβαιωμένα πνιγεί επιχειρώντας να περάσουν το Αιγαίο.
στ. Η στεγανοποίηση των συνόρων της ΕΕ συνδυάζεται με αυστηροποίηση των όρων διαβίωσης των προσφύγων και των μεταναστών στο εσωτερικό των χωρών υποδοχής: έτσι το γερμανικό κράτος σχεδιάζει τη μείωση των επιδομάτων, τον πολλαπλασιασμό των απελάσεων (ιδίως όσων προέρχονται από τις χώρες των Βαλκανίων), κλπ.
Αξίζει εδώ να ειπωθεί ότι σύμφωνα με τα ΜΜΕ (ελληνικά αλλά και γερμανικά), Ευρωπαίοι και Γερμανοί αξιωματούχοι εξαρτούν όλο και περισσότερο το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων ελληνικής κυβέρνησης και Τρόικας με τη στάση που θα επιδείξει η Ελλάδα στο προσφυγικό. Δηλαδή, όσο πιο ενεργητικό φανεί το ελληνικό κράτος στην ανάσχεση των προσφύγων και των μεταναστών, τόσο πιο “ευέλικτη” θα είναι η αντιμετώπιση του ζητήματος του ελληνικού χρέους και της υλοποίησης της συμφωνίας του Ιούλη. Αν και η περιγραφή αυτή απεικονίζει σωστά την πίεση που δέχεται παρασκηνιακά η ελληνική κυβέρνηση, δεν θα ήταν σωστό να τη δούμε μονομερώς. Ήδη από την πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ο Υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς είχε προτείνει την αξιοποίηση της “γεωπολιτικής” για την ισχυροποίηση της διαπραγματευτικής θέσης της χώρας: οι δηλώσεις περί “πλημμύρας τζιχαντιστών στην Ευρώπη αν καταρρεύσει η Ελλάδα” ήταν κομμάτι αυτής της στρατηγικής. Η κυβέρνηση Τσίπρα έχει λοιπόν επίσημα εντάξει την αντιμετώπιση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών στις διαπραγματευτικές ανάγκες του ελληνικού κράτους και του ελληνικού κεφαλαίου.
Για το λόγο αυτό, είναι ανάγκη το κίνημα αλληλεγγύης στους πρόσφυγες και τους μετανάστες που είδαμε να αναδύεται ορμητικό αυτό το καλοκαίρι, αλλά και ευρύτερα το αντιρατσιστικό και το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα και διεθνώς, να χαράξουν τη δική τους ανεξάρτητη στρατηγική. Βασικοί πυλώνες αυτής της στρατηγικής πρέπει να είναι: η υπεράσπιση του δικαιώματος ελεύθερης μετακίνησης όλων των εργατών με τον τρόπο που οι καπιταλιστές έχουν εξασφαλίσει για τα κεφάλαιά τους, η υπέρβαση του τεχνητού διαχωρισμού προσφύγων και μεταναστών ειδικά σε μια περίοδο που η ΕΕ προσπαθεί να τον αξιοποιήσει για να αποκλείσει χιλιάδες ανθρώπους, η έμπρακτη αλληλεγγύη στους πρόσφυγες και τους μετανάστες που φτάνουν στις πόλεις και τις γειτονιές μας, η απαίτηση προς το κράτος για χτίσιμο δομών υποδοχής, σίτισης και στέγασης. Και φυσικά, η εξασφάλιση μιας ασφαλούς χερσαίας διέλευσης προς την Ευρώπη που σήμερα συγκεκριμενοποιείται στο αίτημα για το άνοιγμα των συνόρων και το γκρέμισμα του φράχτη στον Έβρο. Οι πρωτοβουλίες που αποφασίστηκαν στη Διεθνή Συνάντηση ενάντια στο Ρατσισμό και τον Φασισμό που έγινε με πρωτοβουλία της ΚΕΕΡΦΑ στην Αθήνα το διήμερο 10-11 Οκτώβρη κινούνται αποφασιστικά σ' αυτή την κατεύθυνση.