Άρθρο
ΚΙΝΑ στην αιχμή της κρίσης

Συγκέντρωση απεργών σε εργοστάσιο στην Κίνα

 

 

Ο Σωτήρης Κοντογιάννης εξηγεί το πέρασμα της Κίνας από “ατμομηχανή ανάπτυξης” σε εστία πανικού

 

 

Πριν από ένα ακριβώς χρόνο το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ανακήρυξε την Κίνα τη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη. Οι ΗΠΑ κατείχαν αυτόν τον τίτλο από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Τώρα εξοβελίστηκαν στη δεύτερη θέση.

Οι υπολογισμοί του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, είναι αλήθεια, στηρίχτηκαν σε αυτό που οικονομολόγοι ονομάζουν "στάθμιση με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης". Τυπικά, χωρίς τη στάθμιση αυτή, η κινεζική οικονομία εξακολουθεί να είναι σχεδόν 30% μικρότερη από την αμερικανική. Και δεν είναι μόνο αυτό: πολλοί οικονομολόγοι αμφισβητούν ανοιχτά την εγκυρότητα των στατιστικών δεδομένων που έρχονται από το Πεκίνο.1

Είτε έχει κατακτήσει την κορυφή είτε όχι, όμως, η Κίνα "μετράει" για την παγκόσμια οικονομία. "Η Κίνα θα είναι σημαντική στην απόδοση της παγκόσμιας οικονομίας αυτή τη χρονιά", έγραφε πριν από ένα χρόνο η βρετανική εφημερίδα The Guardian.

"Με βάσει κάποιους υπολογισμούς είναι σήμερα η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Και είναι πλέον ένας καθαρός εξαγωγέας κεφαλαίων... Η Κίνα σύντομα θα βρεθεί στο κλαμπ των εθνών που διαθέτουν δικό τους αποθεματικό νόμισμα... Μια σημαντική επιβράδυνση στην 

Κίνα θα επηρεάσει τον πλανήτη, με δυο τρόπους. Πρώτον, θα αδυνατίσει τις εξαγωγές προς την Κίνα... Δεύτερον, 

η Κίνα θα εξάγει αποπληθωρισμό στον υπόλοιπο πλανήτη. Οι τιμές των προϊόντων που φεύγουν από την Κίνα έχουν ήδη αρχίσει να πέφτουν και αυτή η τάση θα συνεχιστεί".

Αυτός ο εξαγόμενος αποπληθωρισμός, κατέληγε το άρθρο, ενδέχεται να σταθεί εμπόδιο στις φιλοδοξίες των κεντρικών τραπεζών να ανεβάσουν τα επιτόκια τους -κάτι που είναι απαραίτητο αν θέλουν να ελέγξουν τις νέες επικίνδυνες χρηματοπιστωτικές φούσκες που έχει ήδη αρχίσει να δημιουργεί η πολιτική του φτηνού χρήματος.

Η κινεζική οικονομία δεν επιβραδύνθηκε απλά "σημαντικά" μέσα στους μήνες που ακολούθησαν: τη "Μαύρη Παρασκευή" 19 Ιούνη ξέσπασε κραχ στο χρηματιστήριο της Σανγκάης. Στις 12 Ιούνη ο γενικός δείκτης είχε χτυπήσει τις 5166 μονάδες, το καλύτερό του ρεκόρ όλων των εποχών. Η κάθοδος άρχισε την επομένη, με μια ήπια "διόρθωση" 100 μονάδων στην αρχή. Στις 17 ήρθε μια μικρή ανάκαμψη. Και ύστερα άρχισε η ελεύθερη πτώση. Στις 19 Ιούνη ο γενικός δείκτης είχε πέσει στις 4500 μονάδες. Την 1 Ιούλη στις 4000. Στις 7 Ιούλη στις 3500. 

Στις 25 Αυγούστου κάτω στις 3000. 

Όλες οι προσπάθειες των αρχών -της κεντρικής τράπεζας, των χρηματιστών, της κυβέρνησης, της αστυνομία (που άρχισε να κυνηγάει τους "κερδοσκόπους" που είχαν προκαλέσει, υποτίθεται, εσκεμμένα τον πανικό) αποδείχτηκαν ανίκανες να σταματήσουν τον κατήφορο. Συνολικά μέσα σε αυτούς τους δυο μήνες τέσσερα δισεκατομμύρια δολάρια χάθηκαν από το χρηματιστήριο της Σανγκάης.

Στα οικονομικά επιτελεία της Δύσης χτύπησε το καμπανάκι του κινδύνου. Στη συνεδρίαση της 16 Σεπτέμβρη το διοικητικό συμβούλιο της FED, της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, αποφάσισε να "αναβάλει" την αύξηση των επιτοκίων που είχε προαναγγείλει.2 Η επίσημη ανακοίνωση ανέφερε, ανάμεσα στους άλλους παράγοντες και την κατάσταση στην Κίνα σαν έναν από τους βασικούς λόγους που έκαναν αυτή την αναβολή επιβεβλημένη.

Το εργοστάσιο του πλανήτη

Η Κίνα έγινε μέσα στην περίοδο της μακράς ύφεσης που διανύουμε η ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας. Μέσα στην οκταετία 2007-2015 η βιομηχανική της παραγωγή σχεδόν διπλασιάστηκε. Για να έχει κανείς ένα μέτρο σύγκρισης, την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ η βιομηχανική παραγωγή συρρικνώθηκε κατά 1.2%, στην Ευρωπαϊκή Ένωση των "28" κατά 9.3% και στην Ιαπωνία κατά 17.1%.3

Η Κίνα είναι σήμερα αδιαμφισβήτητα το "εργοστάσιο του πλανήτη". Αυτή η ραγδαία ανάπτυξη στηρίζεται όχι μόνο σε εισαγωγές πρώτων υλών από τις αναπτυσσόμενες χώρες αλλά και σε εισαγωγές τεχνολογίας, μηχανών, εξαρτημάτων και εργαλείων από τις αναπτυγμένες. Για κάθε εκατό δολάρια που δαπανώνται σήμερα για επενδύσεις στον πλανήτη, τα 33 πηγαίνουν στην Κίνα. Η Ιαπωνία εξήγαγε το 2013 προϊόντα και υπηρεσίες αξίας 133 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Κίνα.4 Η Γερμανία 75 δις (2014).5 Οι ΗΠΑ 74 δις.6 Η Κίνα είναι σήμερα ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Ιαπωνίας, ο δεύτερος σημαντικότερος των ΗΠΑ και ο τρίτος σημαντικότερος της Γερμανίας. Και για τις τρεις, η επιβράδυνση στην Κίνα, θα έχει σημαντικές επιπτώσεις.

Η παγκόσμια ύφεση που ακολούθησε την κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς τον Σεπτέμβρη του 2008 δεν άφησε την Κίνα ανεπηρέαστη. Από το 14% το τρίτο τρίμηνο του 2008 ο ρυθμός ανάπτυξης έπεσε στο 6.1% το δεύτερο τρίμηνο του 2009 -το χειρότερο αποτέλεσμα των τελευταίων 25 χρόνων. Η καθίζηση, όμως ήταν σύντομη: στις αρχές του 2010 ο ρυθμός ανάπτυξης είχε φτάσει και πάλι στο 12% -για λίγο όμως μόνο. Ύστερα άρχισε ένας σταδιακός κατήφορος.7 Στο τρίτο τρίμηνο της φετινής χρονιάς προσγειώθηκε στο 6.9% -μερικά δέκατα της μονάδας μόνο πάνω από την επίδοση του "μαύρου" 2009. Οι δονήσεις από αυτό τον σεισμό θα ταρακουνήσουν, δίχως αμφιβολία, μέσα στους επόμενους μήνες τον πλανήτη ολόκληρο και θα κάνουν την πολυπόθητη ανάκαμψη για μια ακόμα φορά άπιαστο όνειρο για τις άρχουσες τάξεις της Δύσης. Ο κίνδυνος μιας νέας, πυροδοτημένης από την Κίνα, μεγάλης βουτιάς στην παγκόσμια οικονομία έχει μπει πλέον για τα καλά στην ατζέντα.8

Πως φτάσαμε εδώ; Και τι μπορεί να γίνει; Μπορεί η κινεζική ηγεσία να ανακόψει αυτή την πορεία; Και αν ναι πως; Ή μήπως είναι πλέον η Κίνα καταδικασμένη -όπως προβλέπουν κάποιοι οικονομολόγοι; Για να απαντήσουμε, όμως αυτά τα ερωτήματα πρέπει να δούμε πρώτα τι ήταν αυτό που οδήγησε στην άνοδο -στην εντυπωσιακή άνοδο- μέσα στις προηγούμενες δεκαετίες. Και εδώ οι απόψεις ποικίλουν.

Κάποιοι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η Κίνα έχει (ή έχει ακόμα) κάποια σχέση με τον Κομμουνισμό. Αυτή η άποψη δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα. Η επανάσταση του 1949 έφερε, είναι αλήθεια, το Κομμουνιστικό Κόμμα του Μάο Τσε Τουνγκ στην εξουσία. Αλλά δεν έφερε την εργατική τάξη στην εξουσία. Στα χρόνια που ακολούθησαν η νέα κινεζική ηγεσία κατάφερε να οικοδομήσει έναν ισχυρό κρατικό καπιταλισμό, ικανό να ανταγωνιστεί αποτελεσματικά τις ισχυρότερες βιομηχανικές χώρες του πλανήτη. Αυτό το "οικονομικό θαύμα" χτίστηκε στις πλάτες των εργατών, των αγροτών και των φτωχών. Και για να χτιστεί δεν χρειάστηκε μόνο ιδρώτας αλλά και αίμα.

Κρατικός καπιταλισμός...

Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας ήταν από την αρχή -και εξακολουθεί να είναι μέχρι σήμερα- μια από τις πιο αυταρχικές και καταπιεστικές κοινωνίες του κόσμου. Το επαναστατικό κύμα που σάρωσε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 τον σταλινικό "υπαρκτό σοσιαλισμό" ξεκίνησε τον Ιούνη του 1989 από την Πλατεία Τιενανμέν του Πεκίνου. Σε αντίθεση με την Ανατολική Ευρώπη και τη Ρωσία, όμως, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας κατάφερε να παραμείνει στην εξουσία -πνίγοντας την εξέγερση κυριολεκτικά στο αίμα.

Η εξουσία στην Κίνα βρίσκεται σήμερα στα χέρια της επταμελούς "Μόνιμης Επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος". Τυπικά η επιτροπή αυτή (όπως και ο γενικός γραμματέας που είναι σήμερα και πρόεδρος της χώρας) εκλέγονται μέσα από τις διαδικασίες του κόμματος -το συνέδριο, την κεντρική επιτροπή, το πολιτικό γραφείο και ούτω καθ' εξής. Στην πράξη οι διαδρομές προς τα ανώτατα κλιμάκια της δεν είναι και πολύ διαφορετικές από ότι είναι στις "κανονικές καπιταλιστικές" χώρες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ίδιος ο Σι Τζινπίνγκ, ο σημερινός πρόεδρος της χώρας. Όπως γράφει η βρετανική εφημερίδα The Guardian:9

"Οι αναλυτές λένε ότι η επιτυχία του Σι οφείλεται, εν μέρει τουλάχιστον, στη μεταξένια γενεαλογία του. Ο Σι είναι ένα 'πριγκιπόπουλο', ένα παιδί της της ελίτ του Κομμουνιστικού Κόμματος... γιος ενός επιφανούς μαχητή της περιβόητης Μεγάλης Πορείας (του Μάο). Ο πατέρας του, ο Σι Τζιονξούν είχε ανακηρυχθεί αντιπρόεδρος το 1959 εξασφαλίζοντας έτσι ένα σπίτι για την οικογένειά του στο Ζιονγνανχάι, το οικοδομικό συγκρότημα της ηγεσίας στο Πεκίνο... Το 1978, μετά το θάνατο του Μάο, ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ τον διόρισε κυβερνήτη στη νότια επαρχία της Καντόνας, όπου επίβλεψε τη δημιουργία της πρώτης ειδικής οικονομικής ζώνης της χώρας... "

Ο Σι Τζινπίνγκ έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος το 1974. Αμέσως μετά άρχισε να ανεβαίνει τα σκαλοπάτια της ιεραρχία ένα-ένα, περνώντας από τη μια θέση στη επόμενη κάθε δυο ή τρία χρόνια. Από τη στιγμή που εκλέχτηκε γενικός γραμματέας έχει ξεκινήσει μια μεγάλη εκστρατεία "ενάντια στη διαφθορά".

"Ενώ η καμπάνια δεν έχει με κανένα τρόπο εξαλείψει τη διαφορά στην Κίνα έχει οδηγήσει στην εκκαθάριση 11 υπουργών και επαρχιακών κυβερνητών... Οι επικριτές του λένε ότι ο Σι χρησιμοποίησε την καμπάνια για να εξοντώσει τους ανταγωνιστές του... Τον Σεπτέμβρη (του 2013) ένα δικαστήριο στην επαρχία Σανγκντονγκ καταδίκασε τον Μπο Ξιλάι (ένα πρώην μέλος του πολιτικού γραφείου ) σε ισόβια φυλάκιση για δωροδοκία, υπεξαίρεση και κατάχρηση εξουσίας...".10

Αυτή η πρακτική των διώξεων των πολιτικών αντιπάλων δεν είναι κάτι νέο: ο πατέρας του Σι είχε έρθει σε ρήξη με τον Μάο το 1962.

"Λίγα χρόνια αργότερα η οικογένειά του καταδικάστηκε σε χειρωνακτική εργασία στο Λιανγτζιάχε, μια παραγκούπολη στη βόρεια επαρχία Σαανξί. Ο Σι πέρασε επτά χρόνια εκεί... ζώντας σε ένα σπίτι-σπηλιά, τρώγοντας μόνο χυλό από ρύζι και κουβαλώντας νερό από τη γειτονική πηγή..."

Παρά τη σφαγή της εξέγερσης της Πλατείας Τιενανμέν και τη διάσωση του "κομμουνισμού" η σημερινή Κίνα έχει μερικές χτυπητές ομοιότητες με τη σημερινή Ρωσία. Η πιο χτυπητή είναι οι "ολιγάρχες" -οικονομικοί αυτοκράτορες που κινούνται στο τρίγωνο ανάμεσα στην ελεύθερη αγορά, το κράτος και τη μαφία. Φέτος, γράφει η εφημερίδα Financial Times η Κίνα κατέκτησε μια ακόμα πρωτιά: έγινε η χώρα με τους περισσότερους δισεκατομμυριούχους στον κόσμο (το "χρυσό μετάλλιο" το είχαν μέχρι τώρα οι ΗΠΑ). "Η Κίνα δημιούργησε 242 νέους δισεκατομμυριούχους (σε δολάρια) μέσα στο 2015 φέρνοντας με αυτό τον τρόπο τον συνολικό αριθμό στους 596 έναντι 537 στις ΗΠΑ...". Και αυτό το νούμερο δεν περιλαμβάνει τους δισεκατομμυριούχους των δυο ημιαυτόνομων περιοχών, του Χονγκ Γκονγκ (ήταν μέχρι το 1997 βρετανική κτήση) και του Μακάο, του διαβόητου για την πολυτέλεια του (και συνάμα κακόφημο) "Λας Βέγκας" της Κίνας που ανήκε μέχρι το 1999 στην Πορτογαλία.

... και ελεύθερη αγορά

Η στροφή της Κίνας προς την "ελεύθερη αγορά" ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1970, μετά το θάνατο του Μάο και την τελική επικράτηση του Ντενγκ Σιαοπίνγκ στη διαβόητη κούρσα της διαδοχής. Σήμερα η πλειοψηφία των οικονομικών σχολιαστών στη Δύση συνδέει άμεσα τη ραγδαία άνθηση της Κίνας με αυτή τη φιλελευθεροποίηση, με τη στροφή από τον "κομμουνισμό του Μάο" στον "καπιταλισμό του Ντενγκ", τη στροφή από τη "διευθυνόμενη από το κόμμα οικονομία" στην "ελεύθερη αγορά". Αυτή η εικόνα όμως είναι παραπλανητική. Όπως γράφει ο μαρξιστής οικονομολόγος Michael Roberts,

"Ο 'Σοσιαλισμός με κινεζικά χαρακτηριστικά' της Κίνας είναι ένα παράξενο τέρας. Δεν είναι σοσιαλισμός με κανένα μαρξιστικό ορισμό... Τα τελευταία 30 χρόνια έχουμε μια σημαντική αύξηση των ιδιωτικών επιχειρήσεων, εγχώριων και ξένων... Ο κύριος όγκος των επενδύσεων, όμως, όπως και ο κύριος όγκος της απασχόλησης προέρχεται από επιχειρήσεις που ανήκουν στο κράτος ή σε οργανισμούς που βρίσκονται κάτω από τη διεύθυνση και τον έλεγχο του Κομμουνιστικού κόμματος. Το μεγαλύτερο κομμάτι της κινεζικής βιομηχανίας, που 'χτυπάει' τώρα τις αγορές του πλανήτη, δεν ανήκει σε ξένες πολυεθνικές αλλά σε Κινεζικές κρατικές επιχειρήσεις. Οι μεγαλύτερες τράπεζες είναι κρατικές και η πολιτική δανεισμού και καταθέσεων διευθύνεται από την κυβέρνηση. Δεν υπάρχει ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων από και προς την Κίνα... Η ισοτιμία του νομίσματος μανιπουλάρεται με βάση προκαθορισμένους στόχους..." 11

Μια μερίδα οικονομολόγων, κύρια της κεϋνσιανής παράδοσης, θεωρεί ότι ήταν ακριβώς αυτός ο έλεγχος του κράτους πάνω στην οικονομία που έδωσε τη δυνατότητα στην Κίνα να αναπτυχθεί με τέτοιους θεαματικούς ρυθμούς. Και αυτή η άποψη, όμως, είναι προβληματική: η Κίνα δεν χρωστάει τις επιτυχίες της στην ορθή εφαρμογή του ενός ή του άλλου αναπτυξιακού δόγματος. Την χρωστάει πρώτα και κύρια στην αμείλικτη εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Την χρωστάει στα εκατομμύρια των εργατών και των εργατριών που για μερικά δολάρια δουλεύουν 16 ή ακόμα και 18 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα. Την χρωστάει στους αγρότες που καλλιεργούν τη γη, συχνά κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, με πρωτόγονα μέσα για ένα κομμάτι ψωμί. Την χρωστάει στις εκατοντάδες χιλιάδες των νέων (κύρια) επιστημόνων -του πνευματικού προλεταριάτου της χώρας που της δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθεί τις τεχνολογικές εξελίξεις. Την χρωστάει στους δασκάλους και τις δασκάλες, τους καθηγητές και τις καθηγήτριες που μορφώνουν -και αυτοί για ένα κομμάτι ψωμί- αυτή την εργατική τάξη.

Το οικονομικό θαύμα της Κίνας έχει χτιστεί, όπως όλα τα θαύματα του καπιταλισμού, πάνω σε δυο απλές αρχές: την εκμετάλλευση και την καταπίεση. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι εργάτες δεν έχουν κερδίσει τίποτα από την οικονομική ανάπτυξη: Το 1990 υπήρχαν, σύμφωνα με την εκτίμηση της παγκόσμιας τράπεζας 750 εκατομμύρια "απόλυτα φτωχοί" (δηλαδή άτομα με εισόδημα μικρότερο των δυο δολαρίων την ημέρα) στην Κίνα. Το 2010 είχαν περιοριστεί στα 100 εκατομμύρια.12 Ποτέ στην ιστορία και σε καμιά χώρα δεν έχει συντελεστεί μια τέτοιας κλίμακας καταπολέμηση της φτώχειας.

Η εκμετάλλευση, όμως, της εργατικής τάξης έχει μεγαλώσει αντί να μικρύνει μέσα σε αυτά τα 20 χρόνια. Όπως γράφει η Τζέιν Χάρτνι στο περιοδικό Socialist Review "από το 2000 ως το 2013 η ετήσια ανάπτυξη των επενδύσεων στην Κίνα ήταν κατά μέσο όρο 12.2%, ενώ η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης μόνο 7.3%" .13 Με άλλα λόγια η εργατική τάξη πήρε μόνο ένα μικρό μερίδιο από την αύξηση του προϊόντος -το μεγαλύτερο έγινε και πάλι κέρδος και κεφάλαιο.

Για να διατηρήσει αυτά τα φρικιαστικά επίπεδα εκμετάλλευσης η άρχουσα τάξη της Κίνας έχει επιστρατεύσει τις πιο βρόμικες πρακτικές του "κανονικού καπιταλισμού". Πρώτα και κύρια τις ρατσιστικές πρακτικές του απάρτχαιντ. Στην περίπτωση της Κίνας το σύστημα ονομάζεται Χούκου.

Το Χούκου, που μπήκε για πρώτη φορά σε εφαρμογή το 1958, είχε σαν στόχο να εμποδίσει τους κατοίκους των αγροτικών περιοχών από το να μεταναστεύουν στις πόλεις. Το Χούκου χωρίζει τους πολίτες της Κίνας σε δυο κατηγορίες, ανάλογα με τον τόπο προέλευσης (αγροτικός ή αστικός). Μέχρι το 2003 οι "παράνομοι μετανάστες" που συλλαμβάνονταν στις πόλεις μπορούσαν να απελαθούν. Μετά το 2003 οι συλλήψεις και οι απελάσεις σταμάτησαν αλλά οι μετανάστες από τα χωριά στις πόλεις εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται σαν πολίτες δεύτερης κατηγορίας: δεν έχουν δικαίωμα πρόσβασης στης δημόσιες υπηρεσίες -την υγεία, την παιδεία, τη στέγαση ή την κοινωνική πρόνοια. Στην πράξη ένα τεράστιο κομμάτι της εργατικής τάξης είναι αποκλεισμένο, μέσα από το σύστημα αυτό, από κάθε κοινωνική παροχή. Η κυβέρνηση υποσχέθηκε πέρσι να αναθεωρήσει το νόμο: οι αλλαγές, όμως, περιορίζονται μόνο στις μικρές πόλεις. Εκατομμύρια εργάτες συνεχίζουν να αντιμετωπίζονται σαν εσωτερικοί "λαθρομετανάστες".14

Και δεν είναι μόνο ο ρατσισμός του Χούκου. Σύμφωνα με την έκθεση του παρατηρητηρίου προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Human Wights Watch του 2014,

"Η ταχεία κοινωνικό - οικονομική αλλαγή στην Κίνα έχει συνοδευτεί από τη χαλάρωση κάποιων από τους περιορισμούς των βασικών δικαιωμάτων, αλλά η κυβέρνηση εξακολουθεί να είναι ένα αυταρχικό μονοκομματικό κράτος. Θέτει αυθαίρετους περιορισμούς στην έκφραση, τη συνάθροιση, τη συγκέντρωση και τη θρησκεία. Απαγορεύει τα ανεξάρτητα εργατικά συνδικάτα και τις οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και διατηρεί τον κομματικό έλεγχο πάνω στη δικαιοσύνη.

Η κυβέρνηση λογοκρίνει τον τύπο, το ίντερνετ, τις εκδόσεις, την ακαδημαϊκή έρευνα και δικαιολογεί τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σαν απαραίτητες για τη διατήρηση της "κοινωνικής σταθερότητας". Εξαναγκάζει πληθυσμούς σε ακούσια μετακίνηση σε μαζική κλίμακα και επιβάλλει εξαιρετικά καταπιεστικές πολιτικές στις περιοχές των εθνικών μειονοτήτων στο Θιβέτ, το Τζινγιάνγκ και την Έσω Μογγολία...

Η Κίνα εξακολουθεί να είναι πρώτη στον κατάλογο των χωρών ως προς τις εκτελέσεις. Ο ακριβής αριθμός παραμένει κρατικό μυστικό αλλά οι ειδικοί εκτιμούν ότι έχει προοδευτικά περιοριστεί από τις 10.000 το χρόνο μια δεκαετία πριν σε κάτω από 4.000 στα πρόσφατα χρόνια.".15

Κρίση

Η κρίση χτύπησε την Κίνα το 2008-2009 ακριβώς όπως χτύπησε και τις άλλες μεγάλες οικονομίες του πλανήτη. Αυτό που έφταιξε δεν ήταν ούτε η πολύ ούτε η λίγη αγορά, ούτε ο πολύς ούτε ο λίγος "κομμουνισμός": η ύφεση που χτύπησε τις αγορές της Δύσης μετά την κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς έπληξε κατακόρυφα τις εξαγωγές της -πάνω στις οποίες είχε στηρίξει όλα τα προηγούμενα χρόνια το αναπτυξιακό της πρόγραμμα. Το 2007 οι εξαγωγές αντιπροσώπευαν το 35% της παραγωγής της Κίνας. Το 2009 το ποσοστό αυτό είχε πέσει στο 24%.16

Η πρώτη αντίδραση της κυβέρνησης ήταν ένα τεράστιο πακέτο στήριξης της οικονομίας αξίας 570 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Και στη συνέχεια προσπάθησε να αντικαταστήσει τη ζήτηση από το εξωτερικό με ένα φιλόδοξο πρόγραμμα επενδύσεων -σε υποδομές, εργοστάσια, συγκοινωνίες, κερδοσκοπία στη γη, παρανοϊκά φαραωνικά έργα και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Το πρόγραμμα αυτό στηρίχτηκε με χαμηλά επιτόκια και εύκολα δάνεια από τις τράπεζες. Το 2013 οι επενδύσεις "έφαγαν" το 48% του ΑΕΠ της Κίνας, ένα ποσοστό από κάθε άποψη, εξωφρενικό. Για να έχει και πάλι κανείς ένα μέτρο σύγκρισης, την ίδια χρονιά οι επενδύσεις έφτασαν στο 19% του ΑΕΠ στις ΗΠΑ και τη Γερμανία, στο 21% στην Ιαπωνία και στο 17% στη Βρετανία.17

Η Κίνα γλύτωσε την ύφεση, οι ρυθμοί ανάπτυξης επανήλθαν σε διψήφια ποσοστά το 2010. Η επιτυχία αυτή όμως δεν ήταν δωρεάν: το αποτέλεσμα του φτηνού χρήματος ήταν η δημιουργία μιας τεράστιας χρηματοπιστωτικής φούσκας, που κρέμεται τώρα απειλητικά πάνω όχι μόνο από την ίδια την Κίνα αλλά και από την παγκόσμια οικονομία. Οι 242 νέοι δισεκατομμυριούχοι που πρόσθεσε φέτος στις λίστες της η Κίνα δεν έκαναν τις περιουσίες τους "με σκληρή δουλειά": τις έκαναν μέσα από την κερδοσκοπία. Μέχρι να σκάσει τον Ιούνη, το χρηματιστήριο της Σανγκάης ήταν το "όνειρο" των επενδυτών σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης: στους δεκαοχτώ μήνες που μεσολάβησαν ανάμεσα στον Γενάρη του 2014 και τον Ιούνη του 2015 ο γενικός δείκτης είχε σχεδόν τριπλασιαστεί. Τώρα η ηγεσία της Κίνας ψάχνει μάταια τρόπους να περιορίσει αυτή τη φούσκα. Αλλά, όπως ξέρει ακόμα και ένα μικρό παιδί, μέχρι τώρα δεν έχει εφεύρει κανείς στον κόσμο κάποια μέθοδο για την αφαίρεση αέρα από σαπουνόφουσκες. Χωρίς να τις σκάσει εννοείται...

Η κρίση, όμως, δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα της κινεζικής ηγεσίας. Όπως γράφει και πάλι η Τζέην Χάρντι

"Η ραγδαία ανάπτυξη έχει γλυτώσει εκατομμύρια ανθρώπους από τις πιο ακραίες μορφές της φτώχειας αλλά η αχαλίνωτη διαφθορά, η αυξανόμενη ανισότητα, οι αρπαγές της γης (οι κινεζικές αρχές ισοπεδώνουν ολόκληρα χωριά για να χτίσουν στη θέση τους πολιτείες με τεράστιους ουρανιοξύστες) και η προκλητική κατανάλωση από αυτούς που έχουν πλουτίσει έχουν οδηγήσει σε τεράστια δυσαρέκεια και εκρήξεις οργής...”.

Το 2010 ξέσπασε ένα απεργιακό κύμα στις πολυεθνικές επιχειρήσεις της Νότιας Κίνας όπου οι εργάτες κατάφεραν να κερδίσουν αυξήσεις στους μισθούς τους. Το 2011 η πηγή της αναταραχής ήταν οι μετανάστες εργάτες. Ογκώδεις ταραχές εξέφρασαν τη συσσωρευμένη αγανάκτηση αυτής της ομάδας των υπερεκμεταλλευόμενων εργατών Στην Καντόνα, στη νότια ενδοχώρα της Κίνας που είναι υπεύθυνη χονδρικά για το ένα τρίτο των εξαγωγών ξέσπασαν βίαιες ταραχές. Μάχες ξέσπασαν και σε πολλά άλλα μέρη, όπως στο Ζενγκτσένκ όπου οι ταραχές συνεχίστηκαν για τρεις μέρες και συνοδεύτηκαν από μάχες στους δρόμους με την αστυνομία. 10.000 άνθρωποι επιτέθηκαν στα κτίρια της αστυνομίας και αναποδογύρισαν και πυρπόλησαν αστυνομικά θωρακισμένα οχήματα. Χρειάστηκε η επέμβαση 6.000 αστυνομικών για να τεθεί η πόλη και πάλι υπό έλεγχο.18

"Οι απεργίες και οι εργατικές διαμαρτυρίες αυξήθηκαν σημαντικά το τρίτο τρίμηνο της φετινής χρονιάς", σημειώνε στις 6 Οκτώβρη το "Εργατικό Δελτίο της Κίνας" (China Labour Bulletin).

"Ο απεργιακός μας χάρτης κατέγραψε 593 τέτοια επεισόδια μέσα στο τρίμηνο. Από αυτά τα 219 αφορούσαν τη βιομηχανία.

Η βιομηχανική δραστηριότητα συρρικνώθηκε για δεύτερο συνεχόμενο μήνα μέσα στον Σεπτέμβρη σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του δείκτη "διευθυντών προμηθειών". Αυτή η συρρίκνωση καθρεφτίστηκε ξεκάθαρα με μεγαλύτερη αναταραχή στους χώρους δουλειάς, με σχεδόν τρεις απεργίες και διαμαρτυρίες (κατά μέσο όρο), κύρια γύρω από τις καθυστερήσεις στην καταβολή των μισθών, κάθε μέρα τον Σεπτέμβρη.

Πολλές από αυτές τις διαμάχες στον κατασκευαστικό τομέα είχαν πυροδοτηθεί από μεταφορές των εργοστασίων σε άλλες περιοχές, κλεισίματα και ξεπουλήματα. Στις αρχές Αυγούστου, για παράδειγμα, 2000 εργάτες διαδήλωναν για επτά ημέρες έξω από τα κεντρικά γραφεία μια χαρτοβιομηχανίας στο Γιονγκζου της επαρχίας Χουνάν, διαμαρτυρόμενοι για την άρνηση της διοίκησης να ανακοινώσει κάποια σχέδια αποζημίωσης για τους εργαζόμενους εν όψει του επερχόμενου κλεισίματος του εργοστασίου...

Στις 23 Σεπτέμβρη στο Χενάν η αστυνομία χρησιμοποίησε βία για να διαλύσει μια ομάδα 100 περίπου ανθρακωρύχων που είχαν κλείσι το δρόμο διαμαρτυρόμενοι για την καθυστέρηση στην καταβολή των μισθών τους".19

Η αστυνομία, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των εργατών, δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει τα όπλα της για να τρομοκρατήσει τους εργάτες.

Η Κίνα μπορεί και να μην είναι τελικά η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη. Η εργατική τάξη της όμως, είναι σίγουρα η μεγαλύτερη στον κόσμο. Οι μετανάστες μόνο (οι αγρότες που έχουν σε πείσμα του Χούκου εγκαταλείψει τα χωριά τους για μια δουλειά στην πόλη) ξεπερνάνε τα 260 εκατομμύρια. Συνολικά το 50% από τα 1400 εκατομμύρια των κατοίκων της Κίνας ζει πλέον στα αστικά κέντρα. Η πλειοψηφία από αυτούς είναι εργάτες.

Οι οικονομικές συνέπειες της νέας ύφεσης της Κίνας είναι μάλλον το μικρότερο "κακό" για το οποίο θα πρέπει να ανησυχούν οι άρχουσες τάξεις του κόσμου.

Σημειώσεις

1. Is China's economy really the largest in the world?, Ben Carter, BBC News 16.12.2014

2. AFP, Veronica Smith 8.10.2015, Fed delayed rate hike on China, http://news.yahoo.com/fed-worries-china-slowdown-strong-dollar-minutes-182338335.html

3. Michael Roberts, China: three models of development. Το διάγραμμα που παραθέτει το άρθρο έχει υπολογιστεί με βάση τα επίσημα στοιχεία από τις αναφερόμενες χώρες και περιοχές.

4. OEC, Japan, http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/jpn/

5. Statistisches Bundesamt, Ranking of Germany's trading partners in foreign trade, 18.9.2015

6. United States Census, Top Tradding Partners, August 2015

7. http://www.tradingeconomics.com/china/gdp-growth-annual

8. Το σχόλιο του Μάρτιν Γουλφ, του κεντρικού οικονομικού αναλυτή της εφημερίδας Financial Times στο φύλο της 15 Σεπτέμβρη είναι αποκαλυπτικό: Είναι μια παγκόσμια οικονομική ύφεση πιθανή; Και αν ναι, ποιος ενδέχεται να την πυροδοτήσει; Την απάντηση τη δίνει ο Γοθίλεμ Μπούιτερ, ο ανώτατος οικονομολόγος του ομίλου της Citi Bank: "Ναι" και "η Κίνα"...

9. The Guardian 1.12.2013, Xi Jinping: Chinese ruler who's a riddle to the world

10. στο ίδιο

11. Michael Roberts, στο ίδιο. Ο Ρόμπερτς παρουσιάζει στο κείμενο αυτό τις αντιλήψεις των δυο βασικών αστικών οικονομικών σχολών (νεοφιλελεύθεροι και κεϋνσιανοί) για την Κίνα. Και οι δυο σχολές ισχυρίζονται ότι το μυστικό της ανάπτυξης της Κίνας ήταν η εφαρμογή των δικών τους δογμάτων. Για τους νεοφιλελεύθερους το μυστικό ήταν η εγκατάλειψη της πολιτικής της οικοδόμησης βαριάς βιομηχανίας από τον Ντενγκ και η στροφή προς τους τομείς όπου η Κίνα είχε "συγκριτικό πλεονέκτημα" -τις επιχειρήσεις εντάσεως εργασίας (μια και τα μεροκάματα είναι πολύ χαμηλά). Για τους κεϋνσιανούς το μυστικό ήταν η κρατική παρέμβαση: η επιμονή στις επενδύσεις, σε πείσμα των "σημάτων της αγοράς". Ο Ρόμπερτς αμφισβητεί και τις δυο αφηγήσεις και δίνει μια μαρξιστική ερμηνεία, τόσο για τη ραγδαία άνοδο όσο και για τη σημερινή καθίζηση.

12. Wold Bank, Poverty and Equity, http://povertydata.worldbank.org/poverty/country/CHN

13. Jane Hardy, Instability and crisis in China, Socialist Review 399, February 2015

14. http://www.eastasiaforum.org/2015/01/13/chinas-hukou-reform-a-small-step-in-the-right-direction/

15. Human Rights Watch, https://www.hrw.org/world-report/2014/country-chapters/china-and-tibet

16. World Bank, Exports of goods and services, http://data.worldbank.org/indicator/NE.EXP.GNFS.ZS?page=1

17. Wold Bank, Gross capital formation, http://data.worldbank.org/indicator/NE.GDI.TOTL.ZS

18. Jane Hardy, στο ίδιο

19. China Labour Bulletin, http://www.clb.org.hk/en/content/worker-unrest-china%E2%80%99s-factories-reaches-new-heights-third-quarter