Άρθρο
Ο πόλεμος στη Συρία

Αντιπολεμικό συλλαλητήριο στο Λονδίνο ενάντια

 

Ο Σωτήρης Κοντογιάννης γράφει για την απίστευτη υποκρισία των “ειρηνοποιών” που βομβαρδίζουν για να επιβάλουν “διπλωματική λύση”.

 

 

Το βράδυ της Παρασκευής 18 Δεκέμβρη το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ενέκρινε, ομόφωνα, έναν "οδικό χάρτη" για τον τερματισμό του "εμφυλίου" πολέμου, που μαίνεται εδώ και πέντε χρόνια, στη Συρία.

Η υποκρισία βγάζει μάτια: από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας τα τέσσερα, οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Γαλλία και η Βρετανία συμμετέχουν ήδη ενεργά στον πόλεμο βομβαρδίζοντας τις θέσεις αυτών που ο καθένας θεωρεί "τρομοκράτη". Η πέμπτη, η Κίνα, εμφανιζόταν μέχρι πριν από λίγο αντίθετη σε κάθε στρατιωτική εμπλοκή ξένων δυνάμεων στην Συρία. Τον περασμένο Νοέμβρη, όμως, άλλαξε στάση και υπερψήφισε την απόφαση του ΟΗΕ που χαρακτηρίζει το Ισλαμικό Κράτος "χωρίς προηγούμενο απειλή για την παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια" και καλεί σε "δράσεις για την εκρίζωση των καταφυγίων του στο Ιράκ και τη Συρία" -την απόφαση που επικαλούνται οι 14 χώρες που βομβαρδίζουν σήμερα τη Συρία. Η δικαιολογία ήταν η εκτέλεση ενός "Κινέζου πολίτη" από το Ισλαμικό Κράτος -μια προκλητική δικαιολογία για ένα κράτος που εκτελεί κάθε χρόνο χιλιάδες ανθρώπους -πολύ περισσότερους, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των οργανώσεων υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,1 από ότι όλες οι άλλες χώρες του πλανήτη αθροισμένες μαζί.

Το σχέδιο του ΟΗΕ προβλέπει άμεση εκεχειρία, συνομιλίες ανάμεσα στο καθεστώς και τις αντιμαχόμενες δυνάμεις με στόχο τον σχηματισμό μια μεταβατικής κυβέρνησης και διενέργεια εκλογών μέσα σε διάστημα δυο περίπου χρόνων.2 Φυσικά όλοι ξέρουν ότι τίποτα απ' όλα αυτά δεν πρόκειται να γίνει.

Αγκάθια

Δεν πρόκειται να συμβεί πρώτα απ' όλα γιατί, παρά τη φαινομενική συναίνεσή τους στην απόφαση, οι Μεγάλες Δυνάμεις εξακολουθούν να έχουν αγεφύρωτες διαφορές μεταξύ τους. Και όχι μόνο οι "μεγάλες". Όπως έγραφε η εφημερίδα Financial Times,

"Πριν από τη σύνοδο του Συμβουλίου Ασφαλείας το απόγευμα της Παρασκευής είχε προηγηθεί μια χωριστή συνάντηση το πρωί σε ένα ξενοδοχείο της Νέας Υόρκης 20 υπουργών εξωτερικών από χώρες που έχουν κάποιο συμφέρον στη Συριακή διαμάχη. Η απόφαση πέρασε τελικά με 15-0 (ψήφισαν ναι και τα 5 μόνιμα και τα 10 μη μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας) αλλά μόνο ύστερα από διαπραγματεύσεις γύρω από τις διατυπώσεις που συνεχίστηκαν μέχρι το τελευταίο λεπτό".

Δυο είναι τα βασικά "αγκάθια". Πρώτον, ποιες οργανώσεις θα κληθούν να πάρουν μέρος στο "διάλογο" και ενδεχομένως να συμμετάσχουν στη μεταβατική κυβέρνηση; Όλοι συμφωνούν ότι θα πρέπει να αποκλειστούν οι "τρομοκράτες". Αλλά ποιοι είναι "τρομοκράτες"; Η κάθε μια από τις δυνάμεις που συμμετείχαν στις επίσημες ή ανεπίσημες συναντήσεις της Νέας Υόρκης θέλει να προσκαλέσει τις οργανώσεις που συνεργάζονται μαζί της και να αποκλείσει όλες τις άλλες. Όπως γράφει και πάλι η Financial Times, "ο Νάσερ Τζουντάχ, ο υπουργός εξωτερικών της Ιορδανίας η οποία επεξεργάζεται τους καταλόγους των τρομοκρατικών οργανώσεων, είπε ότι μερικές χώρες παρέδωσαν 10, 15, 20 ονόματα".

Το δεύτερο, όμως, και ακόμα πιο σημαντικό "αγκάθι" είναι το μέλλον του καθεστώτος του Μπασάρ αλ-Άσαντ.

Η Ρωσία έχει μια μακροχρόνια συμμαχία με τη Συρία που έχει τις ρίζες της στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο Χάφεζ αλ-Άσαντ, ο τότε ηγέτης της Συρίας (και πατέρας του Μπασάρ), επέτρεψε στη Ρωσία (τότε ΕΣΣΔ) να χτίσει μια μεγάλη ναυτική βάση στην Ταρτούς. Σήμερα η βάση αυτή είναι το μοναδικό ορμητήριο που διαθέτει η Ρωσία στη Μεσόγειο. Με τη στρατιωτική της επέμβαση στον πόλεμο της Συρίας ο Βλαντιμίρ Πούτιν προσπαθεί, αφενός μεν να στηρίξει το καθεστώς του Άσαντ, αφετέρου να στείλει ένα μήνυμα προς όλες τις πλευρές ότι η Ρωσία δεν πρόκειται να απεμπολήσει χωρίς μάχη τις θέσεις της στην περιοχή.

Για τις ΗΠΑ και τους ευρωπαίους συμμάχους τους, αντίθετα, ο Άσαντ είναι κόκκινο πανί. Μια απόρρητη έκθεση του Γουίλιαμ Ρέμπρουκ, του τότε Αμερικανού πρέσβη στη Δαμασκό προς την κυβέρνηση του γραμμένη τον Δεκέμβρη του 2006 (έχει έρθει στην επιφάνεια χάρη στα wikileaks) αποκαλύπτει ότι οι ΗΠΑ προσπαθούσαν μόνιμα, συστηματικά και με κάθε μέσο να αποσταθεροποιήσουν το καθεστώς. Ακόμα και η απειλή του ισλαμικού εξτρεμισμού αντιμετωπιζόταν σαν "ευκαιρία" από την κυβέρνηση του Μπους (του νεότερου):

"Πιστεύουμε ότι οι αδυναμίες του Μπασάρ βρίσκονται στον τρόπο που αποφασίζει να αντιδράσει στα διαφαινόμενα ζητήματα, φανταστικά ή πραγματικά όπως η σύγκρουση ανάμεσα στα βήματα οικονομικής μεταρρύθμισης και περιχαράκωσης, διεφθαρμένες δυνάμεις, το Κουρδικό ζήτημα και οι εν' δυνάμει απειλή από την αυξανόμενη παρουσία ... ισλαμιστών εξτρεμιστών. Αυτό το σήμα περιγράφει εν' συντομία την εκτίμησή μας για αυτές τις αδυναμίες και προτείνει ενδεχόμενες δράσεις, δηλώσεις και σήματα που οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να στείλουν για να βελτιώσουν τις πιθανότητες εμφάνισης αυτών των ευκαιριών...".3

Η "ευκαιρία" που περίμεναν οι ΗΠΑ ήρθε το 2011 με την άγρια καταστολή της επανάστασης που ξέσπασε στη Συρία στον απόηχο της ανατροπής, στα πλαίσια της Αραβικής Άνοιξης, των καθεστώτων της Τυνησίας και της Αιγύπτου. Η Δύση, παρά τα μεγάλα λόγια, δεν έκανε την παραμικρή προσπάθεια να σώσει τον πληθυσμό (και πολύ περισσότερο την ίδια την επανάσταση) από τη μανία της καταστολής του Άσαντ. Έτρεξε, όμως, να βάλει το δικό της δάκτυλο στις εξελίξεις, στηρίζοντας με χρήματα, όπλα και πυρομαχικά τις ένοπλες ομάδες και οργανώσεις που συμβάδιζαν (ή νόμιζαν ότι συμβάδιζαν) με τα συμφέροντά της -ρίχνοντας με αυτόν τον τρόπο λάδι στη φωτιά του εμφυλίου πολέμου.

Διαιώνιση του πολέμου

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ΗΠΑ ή οι σύμμαχοί τους επιδιώκουν σήμερα πραγματικά μια "αλλαγή καθεστώτος" στη Δαμασκό. Για δυο κύρια λόγους:

Ο πρώτος είναι οι αποτυχίες στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Οι Ταλιμπάν εκδιώχθηκαν από την Καμπούλ και ο Σαντάμ Χουσείν κατέληξε στην αγχόνη αλλά αντί για "αλλαγή καθεστώτος" ήρθε η κατάρρευση του καθεστώτος, η διάλυση του κράτους και το χάος. Το "παιδί" αυτής της αποτυχίας είναι το Ισλαμικό Κράτος.

Ο δεύτερος είναι η έλλειψη οποιασδήποτε εναλλακτικής λύσης. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της CIA σήμερα δρουν σχεδόν 1500 διαφορετικές αντάρτικες ομάδες στη Συρία. Από αυτές μόνο δυο είναι μεγάλες: το Ισλαμικό Κράτος και η Τζαίς αλ-Φατέχ (Στρατός Κατάκτησης) -ένας συνασπισμός ισλαμιστικών οργανώσεων που δημιουργήθηκε τον περασμένο Μάρτη και περιλαμβάνει διάφορα παραρτήματα ή διασπάσεις της αλ-Κάιντα. Όπως γράφει ο Τζόσουα Λάντις, ο επικεφαλής του Τμήματος Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οκλαχόμα,

"Οι Ισλαμιστές έχουν μια πραγματική ιδεολογία να πουλήσουν. Είναι οι αντάρτες που έχουν πανεθνική εμβέλεια και αντιπροσώπευση σε όλες τις επαρχίες της Συρίας. Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν της πιο αδύναμες πολιτοφυλακές στη Συρία. Είναι οι μη-ιδελογικές παραστρατιωτικές οργανώσεις και είναι εξαιρετικά τοπικές. Στην πλειοψηφία τους αποτελούνται από τους ηγέτες των φατριών και των φυλών. Μπορεί να ελέγχουν ένα χωριό ή δυο. Μπορεί να διευθύνουν 1000 άνδρες, καμιά φορά δυο χιλιάδες αλλά ποτέ παραπάνω...

Ποιόν συμπαθεί η Αμερική σήμερα; Δεν της αρέσει κανένας από τους τρεις βασικούς πρωταγωνιστές που θα μπορούσαν ενδεχομένως να νικήσουν -ο Άσαντ, η Τζαϊς αλ Φατέχ και το Isis. Οι ΗΠΑ έχουν επιβάλλει βάναυσες κυρώσεις στον Άσαντ και το 65% των Σύρων που ελέγχει... Βομβαρδίζουν το Ισλαμικό Κράτος. Και αντιπαθούν την Τζαϊς αλ-Φατέχ που ελέγχει την επαρχία του Ιντλίμπ γιατί έχει την αλ-Κάιντα στον πυρήνα της... Συνεπώς η Αμερική δεν έχει απάντηση. Το αποτέλεσμα είναι ότι προσπαθεί να κρατήσει όλους αδύναμους... Οι ΗΠΑ αφήνουν τη Συρία να ψήνεται...".4

Τα πράγματα δεν είναι και πολύ διαφορετικά για τις υπόλοιπες μεγάλες ή περιφερειακές δυνάμεις που συμμετέχουν αυτή τη στιγμή άμεσα ή έμμεσα στον πόλεμο της Συρίας. Καμιά από αυτές δεν τρέφει την αυταπάτη ότι ο πόλεμος μπορεί να τερματιστεί αυτή τη στιγμή με τον τρόπο που η ίδια θα ήθελε. Η συνέχιση του πολέμου είναι για όλες τις πλευρές καλύτερη από μια "κακιά ειρήνη". Αυτός ο κυνισμός έχει μετατρέψει ήδη πολλές περιοχές της Συρίας σε σορό ερειπίων, έχει δολοφονήσει πάνω από 260 χιλιάδες αμάχους και έχει εξαναγκάσει τον μισό, τουλάχιστον, πληθυσμό της χώρας να εγκαταλείψει τα σπίτια του και τα χωριά του.

Σύμφωνα με το "Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων"5 τουλάχιστον 55 χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους μέσα στο 2015. "Στην πλειονότητά τους τα θύματα είναι αντιμαχόμενοι... 13.249 ήταν άμαχοι, ανάμεσά τους 2.574 παιδιά...". 6 Οι αριθμοί των νεκρών, όμως, λένε μόνο ένα κομμάτι της ιστορίας: εκατοντάδες χιλιάδες άμαχοι είναι σήμερα εγκλωβισμένοι σε συνοικίες και χωριά, αποκλεισμένοι ακόμα και από στοιχειώδη:

"Η Φουά και η Κεφράγια, κωμοπόλεις που ελέγχονται από το καθεστώς με Σιιτικό κύρια πληθυσμό, πολιορκούνται εδώ και μήνες από τους αντάρτες της αντιπολίτευσης στα βορειοδυτικά της χώρας. Το Ζαμπαντάνι ήταν κάποτε ένα από τα προπύργια της αντιπολίτευσης αλλά όπως και τη γειτονική του Μαντάγια έχει αποδεκατιστεί από την αμείλικτη πολιορκία του καθεστώτος του Άσαντ και των Λιβανέζων συμμάχων του... Οι εθελοντές της ανθρωπιστικής βοήθειας λένε ότι οι κάτοικοι δεν έχουν ούτε καύσιμα, ούτε τρόφιμα, ούτε φάρμακα, ούτε καθαρό νερό ή γάλα για τα νεογέννητα, συνθήκες που έχουν οδηγήσει στην εξάπλωση του υποσιτισμού, της ηπατίτιδας και των πνευμονολογικών ασθενειών καθώς οι κάτοικοι αναγκάζονται να καίνε πλαστικά για να ζεσταθούν το χειμώνα...". 7

Το Ισλαμικό Κράτος

Από τις 14 ξένες δυνάμεις που βομβαρδίζουν αυτή τη στιγμή τη Συρία οι 13 βομβαρδίζουν, υποτίθεται, το Ισλαμικό Κράτος και την αλ-Κάϊντα. Η 14η, το Ισραήλ, απλά αρνείται να δώσει οποιαδήποτε πληροφορία.8 Με τόσους -και τόσο ισχυρούς- αντιπάλους το Ισλαμικό Κράτος θα έπρεπε να έχει εξαφανιστεί εδώ και πολύ καιρό από τον χάρτη. Αντί για αυτό ελέγχει σήμερα ένα μεγάλο κομμάτι του δυτικού Ιράκ και ολόκληρη τη νοτιοανατολική Συρία.

Το Ισλαμικό Κράτος (όπως και το Μέτωπο αλ-Νούσρα και τα άλλα παραρτήματα της αλ Κάιντα στη Συρία) είναι μια αντιδραστική και βάρβαρη οργάνωση που στηρίζεται στον τρόμο και τη βία -για αυτό δεν υπάρχει αμφιβολία. Το Ισλαμικό Κράτος, όμως, είναι απλά ένα από τα προβλήματα της Συρίας. Αλλά δεν είναι "το" πρόβλημα. Ο στρατός του Άσαντ, κατ' αρχήν, είναι υπεύθυνος για πολύ περισσότερους θανάτους από όλες τις "τρομοκρατικές" οργανώσεις αθροισμένες μαζί.9 Το "αγαπημένο" όπλο του Συριακού Στρατού είναι οι "βόμβες-βαρέλια" -μεταλλικά δοχεία γεμάτα εκρηκτικά που σκάνε μέσα στις γειτονιές που ελέγχονται από τους αντιπάλους του, σκορπώντας την καταστροφή, τον τρόμο και τον θάνατο. Και το ίδιο ισχύει σήμερα για τις βόμβες των "ειρηνοποιών": παρά τη φιλολογία για τα πλήγματα "χειρουργικής ακρίβειας" τα θύματα τους δεν έχουν, κατά κανόνα, καμιά σχέση με τους πραγματικούς στόχους των επιθέσεων αυτών.10 Οι αμερικανικές, γαλλικές, βρετανικές βόμβες σκοτώνουν καθημερινά δεκάδες αμάχους -άνδρες και γυναίκες, νέους, ηλικιωμένους και παιδιά. Και το ίδιο ακριβώς ισχύει για τις ρωσικές βόμβες: σύμφωνα με το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων οι βόμβες του Πούτιν έχουν σκοτώσει πάνω από 2.300 μέχρι σήμερα στη Συρία. Από αυτούς το ένα τρίτο ήταν άμαχοι -ανάμεσά τους και 180 παιδιά.11

Η τυφλή αυτή βία ριζοσπαστικοποιεί τη μουσουλμανική νεολαία και εκτρέφει αντί να αποδυναμώνει το Ισλαμικό Κράτος. Για να το πούμε παραστατικά, για κάθε "τζιχαντιστή" που δολοφονούν οι βόμβες των ΗΠΑ, της Γαλλίας ή της Ρωσίας το ISIS στρατολογεί άλλους εκατό.

Πολλοί, ακόμα και μέσα στην αριστερά, ρίχνουν τις ευθύνες για την ραγδαία ανάπτυξη του Ισλαμικού Κράτους στην Αραβική Άνοιξη. Κάποιοι φτάνουν ακόμα και στο σημείο να διαγράφουν, σαν δάκτυλο των ιμπεριαλιστών της Δύσης, τις επαναστάσεις που σάρωσαν τις δικτατορίες του Μπεν Αλί και του Χόσνι Μουμπάραγκ στην Τυνησία και την Αίγυπτο αντίστοιχα το 2011-12. Αυτή η αντιμετώπιση είναι τελείως λάθος.

Κατ' αρχήν η Αραβική Άνοιξη είχε -και συνεχίζει παρά την υποχώρησή και την ήττα της να έχει- τρομαχτικό αντίκτυπο πάνω στις συνειδήσεις εκατομμυρίων απλών ανθρώπων σε ολόκληρο τον Αραβικό Κόσμο. Παντοδύναμες και αδίστακτες δικτατορίες έπεσαν, αντιμέτωπες με ένα μαζικό κίνημα που πλημμύριζε δρόμους και πλατείες σαν τραπουλόχαρτα. Ο φανατισμός, το μίσος απέναντι στους αλλόπιστους και ο σεχταρισμός -τα χαρακτηριστικά του Ισλαμικού Κράτους- ήταν φαινόμενα άγνωστα στην Πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου.12 Ήταν η σφαγή της Αραβικής Άνοιξης και όχι οι ίδιες οι επαναστάσεις αυτές που έδωσαν στο Ισλαμικό Κράτος τη δυνατότητα να κυριαρχήσει.

"Το ISIS και οι πρωταρχικές του παραλλαγές δεν έπαιξαν βασικά κανένα ρόλο στον πρώτο γύρο αυτών των εξεγέρσεων... Το μοναδικό σχόλιο που κατάφερε να κάνει το ISIS (που τότε ονομαζόταν Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ) μετά την ανατροπή του Αιγύπτιου δικτάτορα Μόσνι Μουμπάραγκ ήταν μια δήλωση που προειδοποιούσε για τους κινδύνους της κοσμικότητας, της δημοκρατίας και του εθνικισμού, καλώντας τους Αιγύπτιους να μην αντικαταστήσουν το καλύτερο με το χειρότερο".13

Στη Συρία οι Ισλαμιστές αποτελούσαν αρχικά ένα μικρό και καθυστερημένο κομμάτι της εξέγερσης ενάντια στο καθεστώς του Άσαντ. Όπως γράφει η Δήμητρα Κυρίλλου στο βιβλίο "Μέση Ανατολή - Αντίσταση στις Ιμπεριαλιστικές Επεμβάσεις":

"τα πιο πρωτοπόρα και ριζοσπαστικά κομμάτια έδιναν καθημερινά μάχες ενάντια στις αντιδραστικές ιδέες της (Ισλαμιστικής αντιπολίτευσης), την προσπάθειά της να ελέγξει τα σχολεία και τα τζαμιά, τον περιορισμό των γυναικών, τη λογοκρισία. Στην αρχή πέτυχαν να την απομονώσουν".14

Αυτό που άλλαξε την κατάσταση ήταν η αντεπίθεση του Συριακού Στρατού που ανάγκασε τους μαχητές να εγκαταλείψουν τις απελευθερωμένες περιοχές για να πολεμήσουν στα νέα μέτωπα που άνοιγαν. Το ISIS κατάφερε να εκμεταλλευτεί αυτό το κενό για να αρπάξει, πραξικοπηματικά, τον έλεγχο αυτών των περιοχών από τους επαναστάτες. "Αυτή η επικράτηση δεν ήταν αθώα. Την πριμοδότησε το ίδιο το καθεστώς του Άσαντ δείχνοντας ανοχή στα πρώτα βήματα του ISIS όταν κατέλαβε τη Ράκκα, το καλύτερο ως τότε λειτουργικό παράδειγμα των δυνάμεων της επανάστασης και τη μετέτρεψε σε πρωτεύουσα του Ισλαμικού Κράτους, καταστέλλοντας βίαια το μαζικό κίνημα και τις επιτροπές βάσης".15

Ο ΟΗΕ και οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν πρόκειται να φέρουν την ειρήνη στη Μέση Ανατολή. Ούτε οι βόμβες του Ολάντ και του Πούτιν πρόκειται να σταματήσουν το Ισλαμικό Κράτος. Ο μόνος που μπορεί να το κάνει είναι το "αραβικό πεζοδρόμιο", οι εργάτες και οι νεολαία της Μέσης Ανατολής, ξαναπιάνοντας το κομμένο νήμα της Αραβικής Άνοιξης. Σήμερα αυτή η προοπτική μπορεί να μοιάζει μακρινή και δύσκολη. Αλλά αυτός δεν είναι λόγος για να στρέφεται κανείς σε ουτοπίες ή -ακόμα χειρότερα- σε αυταπάτες για τις μεγάλες δυνάμεις ή τους ντόπιους συμμάχους τους, τους κύριους υπεύθυνους για τη σημερινή καταστροφή.

Σημειώσεις

1. Ο αριθμός των εκτελέσεων στην Κίνα είναι κρατικό μυστικό. http://www.deathpenaltyworldwide.org/country-search-post.cfm?country=china#f10-2

2. Reuters, U.N. endorses Syria peace plan, http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-un-idUSKBN0U10J020151219

3. https://wikileaks.org/plusd/cables/06DAMASCUS5399_ a.html

4. http://www.joshualandis.com/blog/, Regime Change without state collapse is impossible in Syria

5. Οργάνωση υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με έδρα το Λονδίνο και ένα πολύ ευρύ δίκτυο πληροφοριών μέσα στην ίδια τη Συρία.

6. Ναυτεμπορική, "Περισσότεροι από 55.000 οι νεκροί του συριακού εμφυλίου το 2015", www.naftemporiki.gr/story/1048957

7. The Guardian, 29.21.2015, "Wounded Syrian fighters and civilians evacuated under UN deal"

8. Στις 20 Δεκέμβρη το Ισραήλ δολοφόνησε με μια αεροπορική επίθεση στη Δαμασκό τον Σαμίρ Κουντάρ, ηγετικό στέλεχος της Χεζμπολάχ που είχε απελευθερωθεί πρόσφατα από τις ισραηλινές φυλακές. Το Ισραήλ έχει εξαπολύσει πολλές επιθέσεις ενάντια στον στρατό του Άσαντ (που στηρίζεται εκτός από τη Ρωσία και το Ιράν και την Χεζμπολάχ του Λιβάνου). Η Ισραηλινή κυβέρνηση αρνήθηκε, όπως πάντα, να επιβεβαιώσει ή να διαψεύσει τη συμμετοχή της στην επίθεση αυτή. Περιορίστηκε μόνο να δηλώσει την ικανοποίησή της για τη δολοφονία του Κουντάρ.

9. Σύμφωνα με τα στοιχεία του "Συριακού Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων" το Ισλαμικό Κράτος ήταν υπεύθυνο για 1131 θανάτους στη Συρία στο πρώτο εξάμηνο του 2015, ενώ ο στρατός του καθεστώτος για 7894. Παρόμοια στοιχεία δίνουν και οι άλλες οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. https://www.washingtonpost.com/world/islamic-state-has-killed-many-syrians-but-assads-forces-have-killed-even-more/2015/09/05/b8150d0c-4d85-11e5-80c2-106ea7fb80d4_story.html

10. Μια πρόσφατη μελέτη του δικτυακού περιοδικού Intercept έδειξε ότι το 90% των επιθέσεων με "μη επανδρωμένα αεροπλάνα" των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν πετυχαίνουν λάθος στόχους. http://www.huffingtonpost.com/entry/civilian-deaths-drone-strikes_561fafe2e4b028dd7ea6c4ff. Μια παλαιότερη μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρσι στην εφημερίδα Guardian υπολογίζει ότι για κάθε "τρομοκράτη" που "εκτελείται" από τις ΗΠΑ σκοτώνονται, κατά μέσο όρο, 27 αθώοι. http://www.theguardian.com/us-news/2014/nov/24/-sp-us-drone-strikes-kill-1147

11. The Guardian, 30.12.2015, "Russian airstrikes kill over 2,300 in Syria, says human rights group"

12. Κανένας δεν μπορεί να ξεχάσει τις φοβερές στιγμές όπου Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι περιφρουρούσαν ο ένας τον άλλο την ώρα της προσευχής.

13. Adam Hanieh, A Brief History of ISIS, https://www.jacobinmag.com/

14. Δήμητρα Κυρίλλου, Μέση Ανατολή, η πάλη ενάντια στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο 2015, σελ 151

15. στο ίδιο, σελ 151