Χιλιάδες παιδιά θύματα βομβαρδισμών στη Συρία
Ο Σωτήρης Κοντογιάννης εξηγεί γιατί οι πολεμικές συγκρούσεις έχουν γίνει περισσότερες και μεγαλύτερες το τελευταίο διάστημα
Ένας αιώνας κλείνει φέτος από τότε που ο Λένιν έγραψε το βιβλίο του Ιμπεριαλισμός, το Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού. Ο Μεγάλος Πόλεμος είχε μπει την εποχή εκείνη ήδη στην πιο αιματηρή του φάση. Το 1916 ήταν η χρονιά της διαβόητης Μάχης του Σομ, μιας μάχης που κράτησε 150 ημέρες και άφησε πίσω της πάνω από ένα εκατομμύριο νεκρούς και τραυματίες. Η θεωρία του ιμπεριαλισμού ήταν μια προσπάθεια των επαναστατών της εποχής να εξηγήσουν πως αυτή η φρίκη δεν ήταν ένα σκοτεινό υπόλειμμα του παρελθόντος, όπως έλεγε η επίσημη αριστερά, αλλά προϊόν της ίδιας της ανάπτυξης του καπιταλισμού, που είχε μπει πλέον στο "ανώτατο στάδιό του". Οι εξοπλισμοί, οι διπλωματικές συγκρούσεις, οι στρατιωτικές απειλές και ο ίδιος ο πόλεμος, με άλλα λόγια, είχαν έρθει για να μείνουν. Ο 20ος αιώνας ήρθε να επιβεβαιώσει με δραματικό τρόπο αυτή την ανάλυση.
Η θεωρία του ιμπεριαλισμού
Τι σχέση έχει όμως η θεωρία του ιμπεριαλισμού με τον σημερινό κόσμο; Μπορεί να τον εξηγήσει; Ένα τμήμα της αριστεράς διαφωνεί. Η παγκοσμιοποίηση, λέει, έχει αλλάξει ριζικά τον σύγχρονο καπιταλισμό. Η δύναμη του κράτους-έθνους έχει υπονομευθεί από τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, τις διακρατικές ολοκληρώσεις και τους διεθνείς οργανισμούς. Ο Τόνι Νέγκρι, ο θεωρητικός της αυτονομίας που θεωρεί ότι "δουλεύουμε για το σύστημα ακόμα και όταν ονειρευόμαστε" είναι ταυτόχρονα υποστηρικτής της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η ενδυνάμωση της απέναντι στα εθνικά κράτη συνιστά πρόοδο κατά τη γνώμη του.1
Ένα άλλο πάλι τμήμα της αριστεράς "ορκίζεται πίστη" και στον Λένιν και στη θεωρία του Ιμπεριαλισμού -με έναν τρόπο, όμως, που θα έκανε τον ίδιο τον Λένιν να στριφογυρίζει στον τάφο του αν μπορούσε να τους ακούσει. Ο σημερινός κόσμος, λέει χαρακτηρίζεται από την απόλυτη, και καταθλιπτική παντοκρατορία των ΗΠΑ. Ιμπεριαλισμός είναι κατά τη γνώμη τους ένα άλλο όνομα για την εξάρτηση των αδύναμων λαών από τους ισχυρούς, όπως την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην αρχαιότητα.
Για τον Λένιν, τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, τον Τρότσκι και τους άλλους επαναστάτες της εποχής του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ιμπεριαλισμός, όμως, δεν σήμαινε απλά και μόνο έλεγχο και εξάρτηση. Ο πόλεμος δεν είναι αποτέλεσμα απλά και μόνο της επιθετικότητας και αρπακτικότητας των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι σε ασθενέστερα κράτη. Είναι κορύφωση των ανταγωνισμών μεταξύ τους.
Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα τυφλής ανταγωνιστικής συσσώρευσης που αναπτύσσεται ανισόμερα. Οι συσχετισμοί δύναμης ανάμεσα στις επιχειρήσεις αλλάζουν συνεχώς: άλλες γιγαντώνονται και άλλες χρεοκοπούν, άλλες αναπτύσσονται και άλλες μένουν πίσω. Αυτό έχει την αντανάκλασή του στους συσχετισμούς ανάμεσα στις εθνικές οικονομίες και επηρεάζει την ιμπεριαλιστική ιεραρχία που δεν είναι στατική.
Το 1945 οι ΗΠΑ αντιπροσώπευαν το 50% της παγκόσμιας παραγωγής. Η Κίνα ήταν οικονομικά ένας νάνος. Ακόμα και το 1980 αντιπροσώπευε μόλις το 1.72% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το 2010 έγινε πλέον η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη.2 Σήμερα είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας του κόσμου, ο μεγαλύτερος παραγωγός βιομηχανικών προϊόντων και ο μεγαλύτερος παραγωγός (και καταναλωτής) ενέργειας. Πολλοί οικονομολόγοι προβλέπουν ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία θα έχει εκτοπίσει και τις ΗΠΑ από τη θέση της μεγαλύτερης οικονομίας του πλανήτη.3
Οι ανακατατάξεις αυτές στην σχετική οικονομική ισχύ προκαλούν, στον καπιταλισμό της εποχής του ιμπεριαλισμού, τριβές στο γεωπολιτικό επίπεδο. Ο ανταγωνισμός για τις πετρελαιοπηγές και τους δρόμους του πετρελαίου4 ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες που έσπρωξαν τις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στις αρχές του περασμένου αιώνα. Η Κίνα εξαρτάται σήμερα άμεσα από τις θαλάσσιες συγκοινωνίες τόσο για την ενεργειακή της επάρκεια όσο και για τις εξαγωγές της. Η διασφάλιση των ναυτικών οδών είναι υποχρεωτική για την κινεζική άρχουσα τάξη. Αλλά αυτό την φέρνει αναγκαστικά σε σε αντιπαράθεση όχι μόνο με τους γείτονές της αλλά και με την ίδια την Αμερική.
Η Νότια Σινική Θάλασσα
Η Κίνα προσπαθεί κατ' αρχήν να εξασφαλίσει τον έλεγχο της Νότιας Σινικής Θάλασσας -μια τεράστιας θαλάσσιας περιοχής που βρίσκεται ανάμεσα στις Φιλιππίνες (ανατολικά), το Βιετνάμ (δυτικά), την Κίνα και την Ταϊβάν (βόρεια), τη Μαλαισία και το Βόρνεο (νότια). Κάθε χρόνο εμπορεύματα αξίας άνω των 5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων διασχίζουν την περιοχή. Η θάλασσα περιλαμβάνει δυο συμπλέγματα από μικροσκοπικές κοραλλιογενείς ατόλες, τις νήσους Παρασέλ και Σπράτλι. Η Κίνα διεκδικεί όχι μόνο την κυριότητα τους αλλά και τα δικαιώματα που υποτίθεται ότι τις συνοδεύουν με βάση το "διεθνές δίκαιο": χωρικά ύδατα 12 μιλίων, ΑΟΖ κλπ. Η Κίνα έχει χαράξει στον χάρτη μια νοητή γραμμή -τη διαβόητη "γραμμή με τις εννιά παύλες"6 - η οποία χωρίζει το "δικό της τμήμα" από τα τμήματα που ανήκουν στις άλλες παρακείμενες χώρες: το "δικό της τμήμα" αποτελείται από το 60% περίπου της Νότιας Σινικής Θάλασσας, με την υπόλοιπη να αποτελείται από μερικές στενές λωρίδες στα παράλια των αντίστοιχων χωρών.
Το Βιετνάμ, οι Φιλιππίνες, η Ταϊβάν κλπ έχουν και αυτές τις δικές τους (συχνά εξίσου παράλογες) διεκδικήσεις πάνω στα νησιά Παρασέλ και Σπράτλι. Το 2013 οι Φιλιππίνες πήγαν την υπόθεση στο Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης7 - το οποίο και "καταδίκασε" τον περασμένο Ιούλη, με ομόφωνη απόφαση, την Κίνα.8 Αλλά η Κίνα διαθέτει πολύ ισχυρότερα όπλα από το Διαιτητικό Δικαστήριο - του οποίου τις αποφάσεις έτσι και αλλιώς αρνείται να αποδεχτεί. Η Κίνα όχι μόνο επεκτείνει την έκταση των ατολών αλλά φτιάχνει και νέα ολοκληρωτικά τεχνητά νησιά9 -και για νομικούς λόγους (οι βραχονησίδες δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα με τα κατοικημένα νησιά) αλλά κύρια για πρακτικούς λόγους: έτσι ώστε να μπορούν να φιλοξενήσουν τα λιμάνια, τα αεροδρόμια, τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις κλπ που κατασκευάζει, παραβιάζοντας φυσικά τις συμφωνίες για "μη στρατιωτικοποίηση" της περιοχής. Και ο στόλος της και η αεροπορία της περιπολούν συνεχώς στην περιοχή - οι καταγγελίες για "παραβιάσεις" των χωρικών υδάτων και των εναέριων χώρων είναι σχεδόν μόνιμες από τις άλλες χώρες.
Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι δεν εμπλέκονται στις διεκδικήσεις των διαφόρων χωρών για την κυριότητα των νησιών. Αλλά αρνούνται και αυτές με τη σειρά τους να δεχθούν τις κινεζικές αξιώσεις. Το αμερικανικό ναυτικό κάνει συνεχώς περιπολίες στην περιοχή, πλησιάζοντας πολύ κοντά στα "κατεχόμενα" από την Κίνα νησιά. Τον Ιούλη, λίγες ημέρες μετά την απόφαση του Διαιτητικού Δικαστηρίου ο διοικητής των αμερικανικών ναυτικών επιχειρήσεων στη Νότια Σινική Θάλασσα Τζον Ρίτσαρντσον δήλωσε ότι "το ναυτικό των ΗΠΑ θα συνεχίσει την εκτέλεση των προγραμματισμένων και νόμιμων επιχειρήσεων σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Νότιας Σινικής Θάλασσας, με στόχο να προστατεύει τα δικαιώματα, τις ελευθερίες και τις νόμιμες χρήσεις της θάλασσας και του εναέριου χώρου, εγγυημένα για όλους".10
Οι ΗΠΑ παραβιάζουν συνεχώς όχι μόνο τις αμφισβητούμενες περιοχές της Νότιας Σινικής Θάλασσας αλλά και τον εναέριο χώρο πάνω από την αναγνωρισμένη ΑΟΖ της Κίνας.11 Η Κίνα με τη σειρά της αναχαιτίζει συστηματικά τα αμερικανικά αεροπλάνα που μπαίνουν στην περιοχή της -μια εικόνα γνώριμη σε εμάς από τη διαρκή ένταση ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα, αλλά σε πολύ μεγαλύτερη (ποσοτικά και ποιοτικά) κλίμακα.
Η Κίνα βρίσκεται ταυτόχρονα σε αντιπαράθεση και με την Ιαπωνία γύρω από την κυριότητα οκτώ ακατοίκητων νησιών (ονομάζονται Ντιαόγιου στα Κινεζικά και Σενκάκου στα Γιαπωνέζικα) που βρίσκονται στη Ανατολική Σινική Θάλασσα, βορειανατολικά της Ταϊβάν. Όπως γράφει το BBC, "Τα νησιά (που ελέγχονται σήμερα από την Ιαπωνία) έχουν σημασία γιατί είναι κοντά σε σημαντικές ναυτικές οδούς, προσφέρουν πλούσιο έδαφος για αλιεία και βρίσκονται σε μια περιοχή με πιθανά σημαντικά κοιτάσματα πετρελαίου και αερίου. Ακόμα έχουν μια στρατηγικά σημαντική θέση, λόγω του ανερχόμενου ανταγωνισμού ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα για την στρατιωτική πρωτοκαθεδρία στα Ασιατικά παράλια του Ειρηνικού...".12
Το αποτέλεσμα είναι μια ένταση με παραβιάσεις, αναχαιτίσεις, καταγγελίες κλπ με πρωταγωνιστές αυτή τη φορά την Ιαπωνία και την Κίνα. Η Ιαπωνία έχει υπογράψει από τη δεκαετία του 1960 σύμφωνο αμυντικής συνεργασίας με τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ διατηρούν στρατιωτικές βάσεις στη έδαφος της Ιαπωνίας. Από τις 150 χιλιάδες των Αμερικανών στρατιωτικών που βρίσκονται στο εξωτερικό το ένα τρίτο περίπου (48 χιλιάδες) βρίσκεται στην Ιαπωνία ενώ άλλες 27 χιλιάδες βρίσκονται στην γειτονική Νότια Κορέα.
Η αποτυχία του "νέου αμυντικού δόγματος"
Τον Γενάρη του 2012 ο Μπάρακ Ομπάμα εγκαινίασε ένα "νέο αμυντικό δόγμα" με δυο βασικά σημεία: το πρώτο ήταν η μείωση του στρατιωτικού προϋπολογισμού. Ο στόχος ήταν η περικοπή του κατά 487 δισεκατομμύρια δολάρια μέσα σε μια περίοδο μιας δεκαετίας. Ο δεύτερος ήταν η εστίαση στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας.
Ο αριθμός των Αμερικανών στρατιωτών στο Ιράκ είχε ήδη μειωθεί δραματικά μέσα στα προηγούμενα χρόνια. Από τις 170 περίπου χιλιάδες αξιωματικούς και φαντάρους της εποχής του Μπους είχαν μείνει στο τέλος του 2011 κάτω από 5 χιλιάδες. Στο Αφγανιστάν, αντίθετα, η αμερικανική παρουσία είχε φτάσει εκείνη τη χρονιά στο απόγειό της -κοντά στις 100 χιλιάδες. Ο στόχος της νέας στρατηγικής ήταν να πέσουν κάτω από τις 6 χιλιάδες μέχρι την ολοκλήρωση της δεύτερης θητείας του Ομπάμα στο τέλος της φετινής χρονιάς.
Το νέο δόγμα προέβλεπε ταυτόχρονα τη δραματική μείωση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην Ευρώπη. Όπως έγραφε τον Γενάρη του 2012 η αμερικανική εφημερίδα Washington Post, "Η κυβέρνηση του Ομπάμα αποφάσισε να ανακαλέσει τις δυο από τις τέσσερις ταξιαρχίες που στρατοπεδεύουν στην Ευρώπη... Οι περικοπές είναι τμήμα των σχεδίων του Πενταγώνου να μειώσει το Στράτευμα από τις 560 χιλιάδες στρατιώτες σήμερα στις 490 χιλιάδες... Οι περικοπές οδηγούνται από το νέο αμυντικό δόγμα που στοχεύει σε μικρότερες, γρηγορότερες, πιο ευκίνητες δυνάμεις και μια μετατόπιση του κέντρου βάρους προς τα Ασιατικά παράλια του Ειρηνικού, όπου η Κίνα επενδύει σε υποβρύχια, πολεμικά αεροπλάνα και πυραύλους ακριβείας... Οι ΗΠΑ διατηρούν περίπου 80.000 στρατιώτες από όλα τα όπλα στην Ευρώπη... Η συνέπεια θα είναι ο περιορισμός τους κατά 10 με 15 χιλιάδες... ".13
Κομμάτι αυτού του νέου προσανατολισμού ήταν και η προσπάθεια του Ομπάμα να ξεπαγώσει τις διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων που είχε διακόψει ο πρόεδρος Μπους. Η νέα START (Συμφωνία για τον περιορισμό των Στρατηγικών Όπλων) που υπέγραψαν οι ΗΠΑ και η Ρωσία τον Απρίλη του 2010 προέβλεπε τη δραστική μείωση των πυρηνικών κεφαλών από τις πέντε περίπου χιλιάδες που διέθετε η κάθε χώρα εκείνη την εποχή στις 1550 μέχρι τον Φλεβάρη του 2018.14 Ο Ομπάμα τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για την επανέναρξη των συνομιλιών για τον πυρηνικό αφοπλισμό.
Το νέο δόγμα, όμως, συνάντησε εμπόδια μέσα από τις ίδιες τις εξελίξεις. Το πρώτο ήταν η Ουκρανία, μια χώρα που μέχρι το 1991 αποτελούσε οργανικό τμήμα της ΕΣΣΔ. Η Δύση ξεκίνησε μετά την ήττα της ΕΣΣΔ στον Ψυχρό Πόλεμο μια μακρόσυρτη προσπάθεια λεηλασίας των σφαιρών επιρροής, των κτήσεων και των εδαφών της. Τον Γενάρη του 2014 προσπάθησε να αξιοποιήσει το κύμα διαμαρτυρίας ενάντια στην κυβέρνηση του Βίκτορ Γιανουκόβιτς για να "βάλει χέρι" στην Ουκρανία. Ο Πούτιν αντέδρασε στα σχέδιά με την κατάληψη και προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας και την ενίσχυση των αυτονομιστικών κινημάτων στην Ανατολική Ουκρανία. Η νέα ένταση οδήγησε τον Ομπάμα σε αναθεώρηση των στρατιωτικών περικοπών στην Ευρώπη. Όπως έγραφε η εφημερίδα Guardian τον περασμένο Μάρτη, "Ο αμερικανικός στρατός θα διατηρήσει τρεις βαριά εξοπλισμένες ταξιαρχίες σε συνεχόμενη βάση στην Ευρώπη, αντιστρέφοντας την προηγούμενη απόφαση του Μπάρακ Ομπάμα ύστερα από την εκτίμηση ότι η Ρωσική επιθετικότητα αποτελεί μια μόνιμη απειλή για τη σταθερότητα στην ήπειρο...".15
Η στροφή φάνηκε στην ετήσια σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ που έγινε στις αρχές του καλοκαιριού στην Βαρσοβία, την πρωτεύουσα της Πολωνίας. Η ίδια η επιλογή του τόπου είχε έναν ισχυρό συμβολισμό: η Βαρσοβία ήταν, την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, το κέντρο του ρωσικού “ΝΑΤΟ” (ονομαζόταν Σύμφωνο της Βαρσοβίας). Η σύνοδος αποφάσισε την κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία με την άμεση ανάπτυξη τεσσάρων πολυεθνικών ταγμάτων στην Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής.
Λίγες ημέρες πριν τη σύνοδο, το ΝΑΤΟ οργάνωσε μια γιγαντιαίων διαστάσεων στρατιωτική άσκηση στην Πολωνία. Η άσκηση περιλάμβανε “31.000 στρατιώτες... από 24 χώρες... χιλιάδες στρατιωτικά οχήματα, ρίψη 1.130 αλεξιπτωτιστών... την κατασκευή μια γέφυρας πάνω από τον ποταμό Βιστούλα για τη μεταφορά 300 οχημάτων... νυχτερινή 'επίθεση' με 35 ελικόπτερα...”.16 Ήταν, με διαφορά, η μεγαλύτερη ΝΑΤΟϊκή στρατιωτική άσκηση στην Ανατολική Ευρώπη από τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου μέχρι σήμερα.
Τον περασμένο Μάη οι ΗΠΑ ενεργοποίησαν μια “αντιβαλλιστική ασπίδα” στη Ρουμανία. Τώρα ετοιμάζουν μια νέα “ασπίδα” στο Ρετζίκοβο της βόρειας Πολωνίας. Η δικαιολογία που προβάλουν οι ΗΠΑ για αυτές τις κινήσεις είναι ο κίνδυνος από τα πυρηνικά “κράτη ταραξίες” -το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα. Αλλά όλοι ξέρουν ότι δεν είναι παρά μια φτηνή δικαιολογία για την κλιμάκωση της έντασης με τη Ρωσία.
Μέση Ανατολή
Τα προβλήματα του «δόγματος» Ομπάμα είναι ακόμα μεγαλύτερα στη Μέση Ανατολή. Οι ΗΠΑ προσπάθησαν μετά την αποχώρηση στρατευμάτων από το Ιράκ το 2011 να στηριχτούν σε μια διπλή ταχτική: την πολιτική του "διαίρει και βασίλευε" από τη μια και την στήριξη σε τοπικούς συμμάχους από την άλλη. Το αποτέλεσμα ήταν μια παταγώδης αποτυχία. Αυτό φάνηκε ανάγλυφα τον Ιούνη του 2014 όταν το αυτο-ονομαζόμενο "Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε" (ISIL ή ISIS ή Νταές στα αραβικά) κατέλαβε τη Μοσούλη, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράκ. Και συνεχίζει να φαίνεται από το χάος που επικρατεί σήμερα στη Συρία, τον ατελείωτο πόλεμο που έχει αναγκάσει εκατομμύρια Σύριους να εγκαταλείψουν τη χώρα. Το αποτέλεσμα είναι να πιέζεται η αμερικανική κυβέρνηση να αναθεωρήσει το "νέο αμυντικό δόγμα" και για τη Μέση Ανατολή:
"Την περασμένη εβδομάδα ο [στρατηγός Τζότζεφ] Ντάνφορντ και ο υπουργός Άμυνας [των ΗΠΑ] Άστον Κάρτερ προέβλεψαν ανοιχτά μια άμεση αύξηση των χερσαίων αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ και τη Συρία -επίσημα 3,870 άτομα αλλά λειτουργικά γύρω στις 5,000- πριν προωθήσουν τις προτάσεις τους για κλιμάκωση του αριθμού των στρατιωτών στην Λευκό Οίκο...".17
Η ίδια εικόνα έρχεται από το Αφγανιστάν:
"Ο πρόεδρος Ομπάμα δήλωσε την Τετάρτη (6.07.2016) ότι σκοπεύει να αφήσει 8,400 Αμερικανούς στρατιώτες στο Αφγανιστάν μέχρι το τέλος της θητείας του, επιβραδύνοντας ακόμα περισσότερο την απόσυρση από τον δεκατετραετή πόλεμο που ... τώρα μοιάζει ότι θα συνεχίζεται επ΄ άπειρον. Παραδεχόμενος ότι οι Ταλιμπάν έχουν ανακαταλάβει εδάφη και τρομοκρατούν τον πληθυσμό ο κύριος Ομπάμα είπε ότι αναπροσαρμόζει και πάλι το σχέδιό του για τον επαναπατρισμό των αμερικανικών δυνάμεων...".18
Αλλά και η νέα πυρηνική στρατηγική του Ομπάμα έχει όχι μόνο καθυστερήσει αλλά και εν μέρει ουσιαστικά ανατραπεί. Σύμφωνα με την “Ομοσπονδία των Αμερικανών Επιστημόνων” (FAS) “η κυβέρνηση του Ομπάμα έχει μειώσει τον αριθμό των πυρηνικών κεφαλών λιγότερο από οποιαδήποτε άλλη μετα-ψυχροπολεμική κυβέρνηση”. Ο Μπιλ Κλίντον μείωσε τον αριθμό τους μέσα στην οκταετία της προεδρίας του κατά 23%. Ο Τζορτζ Μπους (ο νεότερος) κατά 50%. Ο Ομπάμα μέσα στα 7 πρώτα χρόνια της θητείας του κατά 13%. Τον Σεπτέμβρη του 2015 σύμφωνα με τα (τελευταία διαθέσιμα) επίσημα στοιχεία οι ΗΠΑ διέθεταν ακόμα 4571 πυρηνικές κεφαλές, τρεις φορές περισσότερες, δηλαδή, από αυτές που προβλέπει η συμφωνία του 2011.19 Ταυτόχρονα το Πεντάγωνο έχει εγκρίνει ένα πρόγραμμα εκσυγχρονισμού που προβλέπει ανάμεσα στα άλλα "πέντε νέους τύπους πυρηνικών κεφαλών που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις υποσχέσεις του Ομπάμα να μην προωθήσει νέα πυρηνικά. Το πρώτο από αυτά, το B61 Model 12, είναι πιο ακριβές και έχει μικρότερη ισχύ. Αλλά είναι ακριβώς αυτά τα χαρακτηριστικά του που ενδέχεται να κάνουν έναν πρόεδρο και τους στρατηγούς του να τα χρησιμοποιήσουν... Οι νέες κεφαλές θα πιέσουν, αναμφίβολα, τη Ρωσία και την Κίνα να εκσυγχρονίσουν και αυτές τα πυρηνικά τους οπλοστάσια...”.20
Αστάθεια
Η αλλαγή αυτή δεν γίνεται από θέση ισχύος: οι ΗΠΑ δεν επιστρέφουν στην Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή και το Αφγανιστάν επειδή «ξεμπέρδεψαν» με την Κίνα. Επιστρέφουν επειδή τα σχέδιά τους έχουν αποτύχει.
Αυτή η αναγκαστική στροφή έχει τεράστιο κόστος. Πρώτον εμποδίζει τα σχέδιά τους για εστίαση των δυνάμεών τους στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας. Δεύτερον εμποδίζει τα σχέδιά τους για τη μείωση των στρατιωτικών δαπανών. Και τα δυο θα έχουν μακροπρόθεσμα καταστροφικές συνέπειες. Οι ΗΠΑ θυμίζουν σήμερα τη Βρετανία την εποχή του Μεσοπολέμου: τυπικά ήταν ακόμα η ισχυρότερη "υπερδύναμη" του πλανήτη. Αλλά η οικονομία της και η στρατιωτική της μηχανή ήταν, παρά τη νίκη στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, πολύ αδύναμη για να επιβάλλει την "τάξη" και να αποτρέψει τις επιβουλές των ανταγωνιστών της πάνω στο αχανές της βασίλειο.
Το νέο πρόγραμμα πυρηνικού εκσυγχρονισμού του Ομπάμα, για να φέρουμε ένα παράδειγμα, θα στοιχίσει, σύμφωνα με τους υπολογισμούς των στρατιωτικών αναλυτών, πάνω από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια. Με αυτά τα δεδομένα (και με τη αύξηση της παρουσίας σε Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Αφγανιστάν) ο στρατιωτικός προϋπολογισμός θα ξεφύγει, δίχως αμφιβολία από τους στόχους του. Αλλά οι ΗΠΑ δεν έχουν τα λεφτά, για να το πούμε απλά, για να χρηματοδοτήσουν τις ιμπεριαλιστικές τους βλέψεις: το "συνολικό δημόσιο χρέος" θα πλησιάσει φέτος επικίνδυνα τα 20 τρισεκατομμύρια δολάρια -ένα ποσό που αντιστοιχεί στο 105% του ΑΕΠ.
Το σύστημα βρίσκεται σε κρίση και οι επιπτώσεις δεν είναι μόνο οικονομικές. Ούτε αφορούν μόνο την αμερικάνικη ηγεμονία. Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος για το Brexit παραδείγματος χάρη, σημαίνει ένα πλήγμα και για την ΕΕ και για το ΝΑΤΟ. Η αστάθεια απλώνεται στις διεθνείς σχέσεις όλων των μεγάλων ιμπεριαλιστικών κέντρων, παλιών και νέων.
Δεν χωράνε αυταπάτες για τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή της Ρωσίας. Οι ισχυρισμοί ότι η ΕΕ «έβαλε τέλος στους πολέμους στην Ευρώπη» ήταν πάντοτε ένας μύθος που ήδη έχει καταρρεύσει. Πρόκειται για έναν «παίκτη» (ή μάλλον συνασπισμό από ανταγωνιζόμενους παίκτες) που μπορεί να βλέπουν ευκαιρίες να ανακτήσουν χαμένο έδαφος από παλιές ιμπεριαλιστικές δόξες και στην ανατολική Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή, αλλά στρατιωτικά δεν μπορούν να κινηθούν χωρίς αμερικάνικη ομπρέλα ούτε να σταθούν απέναντι στη Ρωσία. Ο Πούτιν προσπαθεί με νύχια και με δόντια να περισώσει ότι μπορεί από την παλιά επιρροή της ΕΣΣΔ. Αλλά αυτό δεν τον μετατρέπει σε «αντίπαλο δέος» της Δύσης.
Το μόνο "αντίπαλο δέος" που μπορεί να σταματήσει αυτόν τον κατήφορο είναι το κίνημα. Η μοναδική στιγμή ελπίδας για τους πληθυσμούς της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής τα τελευταία χρόνια ήταν η έκρηξη της Αραβικής Άνοιξης. Οι Μεγάλες Δυνάμεις αναγνώρισαν τον κίνδυνο για την κυριαρχία τους -για αυτό την αντιμετώπισαν παντού με τόσο μίσος.
Στις 15 Φλεβάρη του 2003 εκατομμύρια άνθρωποι από τη μια μέχρι την άλλη γωνιά του πλανήτη ξεχύθηκαν συντονισμένα και ταυτόχρονα στους δρόμους για να εμποδίσουν τον επικείμενο πόλεμο ενάντια στο Ιράκ. Ήταν η μεγαλύτερη διαδήλωση στην ιστορία. Και παρόλο που δεν κατάφερε τελικά να αποτρέψει τον πόλεμο τρομοκράτησε τις άρχουσες τάξεις -πολλές κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να περιορίσουν ή ακόμα και να ακυρώσουν τη συμμετοχή τους από τον φόβο των αντιδράσεων της "κοινής γνώμης".
Η ανάγκη να ξαναπιάσουμε σήμερα το νήμα εκείνου του κινήματος είναι επιτακτική.
Σημειώσεις
1. The new left in Europe needs to be radical - and European, Toni Negri and Raoul Sanchez Cedillo, 27.2.2015, The Guardian. Το άρθρο εκθειάζει τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό του ΣΥΡΙΖΑ που εγκατέλειψε την "αντιευρωπαϊκή ρητορική των παλαιότερων αριστεριστών". Ο Νέγκρι είχε στηρίξει το 2005 με άρθρο του στην εφημερίδα Liberation το "ναι" στο δημοψήφισμα για το Ευρωσύνταγμα στη Γαλλία.
2. Imperialism and instability in East Asia today, Ha-young Kim, International Socialism, Spring 2013
3. Με βάση την "ισοτιμία αγοραστικής δύναμης" η Κίνα έχει ξεπεράσει τις ΗΠΑ ήδη από το 2014, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ. "Is china's economy really the largest in the world?", www.bbc.com/magazine-30483762
4. Η Βρετανία (η ισχυρότερη οικονομία της εποχής) και η Γερμανία (ο ανερχόμενος ανταγωνιστής της) έκαναν τα χρόνια πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο αγώνα δρόμου για να κερδίσουν τα συμβόλαια του σιδηροδρομικού δικτύου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία περιλάμβανε εκείνη την εποχή εκείνη όλες σχεδόν τις γνωστές σήμερα πετρελαιοπαραγωγές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αραβικής Χερσονήσου.
5. U.S says its forces will keep operating in South China Sea, Reuters 20.07.2016
6. Η γραμμή είχε χαραχθεί από την "Δημοκρατία της Κίνας" το 1947, δηλαδή από το καθεστώς του Κουομιτάνγκ που κυβερνούσε την Κίνα μέχρι την επικράτηση του Μάο το 1949. Η Ταϊβάν, η συνέχεια τυπικά της παλιάς "Δημοκρατίας της Κίνας" προβάλει ακριβώς τις ίδιες διεκδικήσεις πάνω στη Νότια Σινική Θάλασσα. Γραμμές έχουν σχεδιάσει όλες σχεδόν οι γύρω χώρες συχνά με εξίσου προκλητικές διεκδικήσεις. Μια παραστατική παρουσίαση των διεκδικήσεων της κάθε πλευράς υπάρχει στο www.multimedia.scmp.com/2016/southChinaSea/index.html
7. Το Διαιτητικό Δικαστήριο υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ και δεν πρέπει να συγχέεται με το Διεθνές Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Χάγης.
8. Η Κίνα "έχασε" τη Νότια Σινική Θάλασσα, Καθημερινή 13.07.2016
9. Οι εφημερίδες έχουν κατά καιρούς δημοσιεύσει αεροφωτογραφίες από αυτά τα τεχνητά νησιά, πχ China expands island construction in disputed South China Sea, The Wall Street Journal 18.02.2015
10. U.S says its forces will keep operating in South China Sea (στο ίδιο)
11. Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι το δίκαιο της θάλασσας δεν απαγορεύει σε καμία χώρα να επιχειρεί στρατιωτικά, χωρίς προειδοποίηση, στις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες άλλων χωρών, κάτι που η Κίνα αμφισβητεί.
12. How uninhabited islands soured China-Japan ties, BBC New, 10.11.2014
13. 2 Army brigades to leave Europe in cost cutting move, The Washington Post, 12.01.2012
14. http://www.state.gov/t/avc/newstart/index.htm
15. Pentagon to restore Obama's troops cuts in Europe to address Russian aggression, The Guardian 30.3.2016
16. NATO countries begin largest war game in Eastern Europe since cold war, The Guardian 6.6.2016, https://www.theguardian.com/world/2016/jun/06/nato-launches-largest-war-game-in-eastern-europe-since-cold-war-anaconda-2016
16. Στο ίδιο
17. Obama Says He Will Keep More Troops in Afghanistan Than Planned, The New York Times, 6.7.2016
18. FAS, US Nuclear Stockpile Numbers Published Enroute To Hiroshima,
19. Posted on May.26, 2016, by Hans M. Kristensen, https://fas.org/blogs/security/2016/05/hiroshima-stockpile/
20. John Feffer, Obama's Nuclear Paradox, Foreign Policy in Focus, 1.6.2016, http://fpif.org/obamas-nuclear-paradox/