Τιμή 22€, 608 σελίδες
Εκδόσεις Ασίνη, 2016
Η μάχη συνεχίζεται
Το βιβλίο «Κάτσε καλά Γεράσιμε-Μαθητικό κίνημα και καταλήψεις 1974-2000» του Δημήτρη Σκλαβενίτη, κυκλοφόρησε στις αρχές του καλοκαιριού από τις εκδόσεις Ασίνη.
Το πρώτο που έχει να επισημάνει κανείς είναι ότι πρόκειται για εξαιρετική επιλογή θέματος. Παρόλο που το μαθητικό κίνημα στην Ελλάδα εδώ και δεκαετίες έχει κάνει όλα τα κυβερνητικά επιτελεία που το αντιμετώπισαν να βγάζουν σπυράκια ακούγοντας και μόνο τη λέξη «κατάληψη», η σχετική βιβλιογραφία είναι ελάχιστη και περιορισμένη. Tο βιβλίο κρατάει ζωηρό το ενδιαφέρον του αναγνώστη, καθώς περιλαμβάνει πλήθος συνεντεύξεων και πλούσιο αρχειακό υλικό.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη: Τα κεφάλαια του Α’ Μέρους καταπιάνονται με το μαθητικό κίνημα στα χρόνια της μεταπολίτευσης μέχρι και τα πρώτα καταγεγραμμένα μαθητικά κύματα καταλήψεων τις χρονιές 1986- ’87 και 1988. Τα κεφάλαια του Β’ Μέρους αναλύουν τις καταλήψεις του 1990-91 σαν «ορόσημο» και «παρακαταθήκη για τον τρόπο που επιτελείται μια νικηφόρα διαμαρτυρία». Το Γ’ Μέρος παρακολουθεί τις μαθητικές κινητοποιήσεις τη δεκαετία του ’90 με κορύφωση τις καταλήψεις 1998-99.
Απέναντι στην κυρίαρχη προπαγάνδα που θέλει τους μαθητές «ανώριμους», «χωρίς αιτήματα», ο Δημήτρης Σκλαβενίτης αντιμετωπίζει το μαθητικό κίνημα σαν ένα «ιστορικό συλλογικό υποκείμενο» και αναδεικνύει τον εξέχοντα ρόλο που έπαιξε στη διαμόρφωση αυτού του υποκειμένου η μορφή της κατάληψης: «Για τους μαθητές, μετά και τις μαζικές καταλήψεις των Πολυκλαδικών το 1986 και των ΤΕΛ το 1987, η κατάληψη καθιερώθηκε ως το πιο δυναμικό –και άρα αποτελεσματικότερο- μέσο διεκδίκησης… Η κατάληψη ως οργανωτικός και ηθικός πόρος συντέλεσε αποφασιστικά στην ανάπτυξη του μαθητικού κινήματος την περίοδο 1990-91…».
Στις σελίδες του βιβλίου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την πλούσια πολιτική αντιπαράθεση μέσα στο μαθητικό κίνημα και τον κρίσιμο ρόλο των άλλοτε οργανωμένων και άλλοτε ανοργάνωτων μαχητικών μειοψηφιών. Έτσι, το 1986 «οι μαθητές των Πολυκλαδικών με επικεφαλής μειοψηφίες του χώρου της ακροαριστεράς και της αναρχίας κατέλαβαν τα σχολεία τους αγνοώντας κομματικές ηγεσίες, οι οποίες σαστισμένες είδαν, έστω και παροδικά τη μαθητική διαμαρτυρία να ξεφεύγει από τον έλεγχό τους».
Ένα υποκεφάλαιο είναι αφιερωμένο στο ρόλο της «Μαθητικής Πρωτοβουλίας» σε αυτό το πρώτο κύμα καταλήψεων. Η «Μαθητική Πρωτοβουλία» είχε συγκροτηθεί ενάμισι-δύο χρόνια νωρίτερα με πρωτοβουλία της Οργάνωσης Σοσιαλιστική Επανάσταση. Με υπαρκτή παρουσία σε κάποια Πολυκλαδικά και Γενική Λύκεια της Αθήνας και του Πειραιά, με έκδοση αφίσας και προκηρύξεων, με συντονισμένη παρέμβαση στις γενικές συνελεύσεις, μπόρεσε να παίξει τον ρόλο του καταλύτη και να κερδίσει στην πρόταση για κατάληψη τα πιο μαχητικά κομμάτια των μαθητών.
Μια παρόμοια πολιτική αντιπαράθεση ήταν παρούσα μέσα στο εσωτερικό του μαθητικού κινήματος και το 1990-91. Κάτω από την πίεση της βάσης και των ίδιων τους των μελών αυτή τη φορά το ΚΚΕ, μέρος ακόμα του ενιαίου Συνασπισμού, και το ΠΑΣΟΚ υποστήριξαν τις καταλήψεις, αλλά χλιαρά. Διαβάζουμε στο σχετικό κεφάλαιο: «Την επιφυλακτική ως αρνητική στάση των δύο κομμάτων απέναντι στις καταλήψεις τονίζει ο Παντελής Πασπαλάς, οποίος ανήκε στη μαθητική οργάνωση του ΠΑΣΟΚ: “Και το ΠΑΣΟΚ και η σταλινική αριστερά (ΚΚΕ) τη θεωρούσαν (την κατάληψη) ως έσχατη μορφή αγώνα. Δεν μπορούσαμε, όμως, απέναντι σε αυτά τα κυβερνητικά μέτρα να απαντήσουμε με αποχή».
Για ακόμη μια φορά οι καταλήψεις προέκυψαν με πρωτοβουλία των μαχητικών μειοψηφιών της επαναστατικής αριστεράς, ενισχυμένες από τις δυνάμεις της πλειοψηφίας της «ΚΝΕ Γράψα» (συγκρότησε το ΝΑΡ) που είχε αποχωρήσει από το ΚΚΕ και τον ενιαίο ΣΥΝ μερικούς μήνες νωρίτερα.
Αλλά ο στόχος του τελευταίου ήταν η εκτόνωσή τους. Ο γ.γ. της ΚΕ του ενιαίου τότε ακόμη ΚΚΕ Γ. Φαράκος, αφού συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό Μητσοτάκη, προέτρεψε: «Τα σχολεία πρέπει να λειτουργούν και επομένως κανείς δεν μπορεί να συμφωνεί να μη γίνονται μαθήματα» καλώντας ταυτόχρονα την κυβέρνηση να προχωρήσει σε αναστολή των προεδρικών διαταγμάτων. Πιστός στη γραμμή, μέλος της ΚΝΕ τότε, ο Αλέξης Τσίπρας ζητούσε μέσα από το Ριζοσπάστη «να κάνει ο υπουργός κάποια βήματα καλής θέλησης. Δεν νομίζω ότι με το να αποσύρει τα προεδρικά διατάγματα έχουμε πετύχει τους στόχους μας. Αλλά αν το κάνει αυτό θα δείξει πως υπάρχει καλή θέληση από την πλευρά του για να συζητήσει πραγματικά μαζί μας».
Η υποχώρηση δεν έγινε δεκτή στα σχολεία και η «καλή θέληση» της κυβέρνησης φάνηκε στην πράξη με την επιδρομή της ΟΝΝΕΔ στις καταλήψεις και τη δολοφονία του Νίκου Τεμπονέρα δύο βδομάδες αργότερα. Ο Διονύσης Ρόδης, μέλος της ΟΣΕ τότε, θυμάται την αντίδραση του κόσμου στη δολοφονία, αλλά και το ρόλο που έπαιξε το εργατικό κίνημα στην εκδήλωση των καταλήψεων: «Νομίζω ότι ήμασταν από τις πρώτες πόλεις που ξεκίνησαν και αυτό είχε να κάνει με το ότι το εργατικό κίνημα ήταν ήδη στους δρόμους. Στην Πάτρα εκείνη την εποχή γινόντουσαν σημαντικοί κοινωνικοί αγώνες: Η κατάληψη της Πειραϊκής Πατραϊκής και των άλλων εργοστασίων είχαν δημιουργήσει ένα έντονο πολιτικό αναβρασμό που έφτανε και στα σχολεία…».
Δεν είναι τυχαίο ότι αυτά τα μεγάλα κύματα των μαθητικών καταλήψεων κατάφεραν να πετύχουν νίκες: ανατροπές υπουργούν, νομοσχεδίων, πλήρη απόσυρση ή πάγωμα μέτρων ή ακόμη και ετεροχρονισμένη σταδιακή εγκατάλειψή τους. Όπως στην περίπτωση της «μαθητικής διαμαρτυρίας της περιόδου 1998-99 που αποτέλεσε την αμέσως μεγαλύτερη μετά από αυτήν της περιόδου 1990-91. «Με κοινά χαρακτηριστικά: τη βασική μορφή αγώνα (κατάληψη), τη μαζική συμμετοχή (ο αριθμός των κατειλημμένων σχολείων προσέγγισε τα 2000) και την χρονική έκταση (2-3 μήνες)».
Ο Δημήτρης Σκλαβενίτης σταματάει στην πράξη νομοθετικού περιεχομένου που εκδόθηκε τον Δεκέμβρη του ’99 και έμεινε γνωστή ως «μαθητικό ιδιώνυμο» καθώς έδωσε στους εισαγγελείς το δικαίωμα να επεμβαίνουν αυτεπαγγέλτως στα κατειλημμένα σχολεία προβλέποντας εξάμηνη ποινή φυλάκισης για τους καταληψίες. Εκατοντάδες είναι οι μαθητές που διώχτηκαν βάση αυτού του ιδιώνυμου. Αλλά η τρομοκρατία δεν έβαλε ταφόπλακα στο μαθητικό κίνημα.
Το 2003 οι μαθητές υπήρξαν η πρωτοπορία ενός μαζικού και βαθιά πολιτικοποιημένου κινήματος που είπε ΟΧΙ στον πόλεμο στο Ιράκ. Αυτή η γενιά μαθητών λίγο μετά έκανε τις φοιτητικές καταλήψεις του 2006-07. Η μεγάλη απεργία των δασκάλων το 2006 ξεσήκωσε νέο κύμα μαθητικών καταλήψεων, το 70% των σχολείων της Αττικής. Το 2008 μια νέα γενιά μαθητών έφτασε ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες κωμοπόλεις να πολιορκεί τα αστυνομικά τμήματα μετά τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου. Οι μαθητές ήταν παρόντες με καταλήψεις και διαδηλώσεις στο κίνημα κατά των μνημονίων. Ήταν και είναι παρόντες στην αλληλεγγύη στους πρόσφυγες. Γενιές και γενιές μαθητών πολιτικοποιήθηκαν στα σχολεία και τροφοδότησαν με αγωνιστές τους εργατικούς χώρους.
Όσοι αυτοβαυκαλίζονται στο Μαξίμου και τριγύρω ότι αυτά δεν πρόκειται να επαναληφθούν, κούνια που τους κούναγε. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, μαθητές έχουν αρχίσει να καταλαμβάνουν σχολεία ενάντια στη διάλυση που φέρνει η υποχρηματοδότηση στα ΕΠΑΛ αλλά και ενάντια στο ρατσισμό απέναντι στα προσφυγόπουλα. Πόσο επίκαιρο, αλήθεια, το σύνθημα του ’90-’91 που θυμηθήκαμε διαβάζοντας ετούτο το βιβλίο: «Κατάληψη στην εγκατάλειψη».
Ο Τσίπρας μπορεί να το έχει ξεχάσει προ πολλού αλλά η ζωή η λεχώνα θα του το ξαναθυμίσει.