Άρθρο
Βιβλιοκριτική: Καλώς όρισες στην μαρτυρική αρένα

James K. Galbraith: Καλώς όρισες στην μαρτυρική αρένα
Το δηλητηριασμένο δισκοπότηρο των μνημονίων

Τιμή 14€, 314 σελίδες
Εκδόσεις Πατάκη, 2016

 

Από τις αυταπάτες στα μυστικά σχέδια

Το βιβλίο «Καλώς όρισες στην μαρτυρική αρένα», του γνωστού αμερικανού οικονομολόγου James Galbraith κυκλοφόρησε στα ελληνικά το καλοκαίρι από τις εκδόσεις Πατάκη. Ο JB στενός φίλος και σύμβουλος του Γιάνη Βαρουφάκη στην θητεία του στο υπουργείο Οικονομικών, παρουσιάζει μέσα από μία σειρά άρθρων και εμπιστευτικών επιστολών την άποψή του για την οικονομική κρίση στην Ελλάδα και την εμπειρία του από τις διαπραγματεύσεις της ελληνικής πλευράς με την τρόικα, το πρώτο εξάμηνο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί η αναφορά στο μυστικό «Σχέδιο Χ» ,το πλάνο έκτακτης ανάγκης, την προετοιμασία του οποίου ανέθεσε o Βαρουφάκης στον Galbraith και με την αποκάλυψή του ξέσπασε θύελλα στον ελληνικό τύπο.

Πρώτα απ’ όλα ο συγγραφέας είναι ένας κεϋνσιανός οικονομολόγος, υιός του γνωστού οικονομολόγου Kenneth Galbraith συνάδελφο του Ανδρέα Παπανδρέου στο Χάρβαρντ και το Μπέρκλευ την δεκαετία του ‘40, γεγονός που εξηγεί την εμπλοκή των Galbraith με την οικογένεια Παπανδρέου, καθώς ο James διετέλεσε σύμβουλος και του ΓΑΠ το 2009. Μαζί με τον Larry Summers,τον Paul Krugman και τον Wolfgang Munchau αποτελούν μία σειρά οικονομολόγων που αντιστρατεύονται τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και την λιτότητα και προτείνουν κεϋνσιανά αντίδοτα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, όπως η διαγραφή του χρέους και ένα γενναίο πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων.

Ο Galbraith περιγράφει με ενθουσιασμό τις πρώτες ημέρες του στην Ελλάδα μετά την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ ‘μία κοσμογονική πολιτική αλλαγή που η δυτική Ευρώπη είχε να βιώσει περίπου πέντε δεκαετίες’. Από την πρώτη του συνάντηση με τον Βαρουφάκη στο γραφείο του στο Υπουργείο Οικονομικών προέκυψε ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου “Welcome to the poisoned chalice”. Είναι εμφανώς επηρεασμένος από το επίπεδο της ταξικής πάλης στην ελλάδα, με χαρακτηριστικότερο τα παράδειγμα της ΕΡΤ «Το ξαφνικό κλείσιμο της κρατικής ραδιοτηλεόρασης το βράδυ της Τρίτης πυροδότησε ένα πολιτικό δράμα στην Ελλάδα. Οι δημοσιογράφοι και το διοικητικό προσωπικό της ΕΡΤ κατέλαβαν τα κτίρια, το συνδικάτο εργαζομένων της ΔΕΗ αρνήθηκε να υπακούσει στις εντολές για διακοπή του ηλεκτρικού ρεύματος, ενώ μεγάλο πλήθος συγκεντρώθηκε για να εκδηλώσει την συμπαράστασή του». Δεν αποφεύγει όμως να αναπαράγει «κυρίαρχες ιδέες» ως αίτια της κρίσης στην Ελλάδα όπως ο διογκωμένος δημόσιος τομέας, πολιτική ζωή που στηρίζεται σε πελατειακές σχέσεις και επιθετικές συνδικαλιστικές ενώσεις.

Ένα από τα πιο ενδεικτικά των συμβιβασμών αλλά και των αυταπατών άρθρα είναι εκείνο του JB που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2013 στην New York Times με τίτλο «Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ δεν αντιστρατεύεται τα αμερικάνικα συμφέροντα». «Όσον αφορά την ασφάλεια τίποτε ζωτικό δεν θα άλλαζε. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν προτείνει να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ ή να κλείσει τις βάσεις των ΗΠΑ, για παράδειγμα στην Κρήτη, ο Τσίπρας δεν θέλει να ξεκινήσει οποιαδήποτε διαμάχη με τις Ηνωμένες Πολιτείες».

Σε εμπιστευτικό e-mail του συγγραφέα στις 8 Φεβρουαρίου 2015 προς την Σάρα Ράσκιν αναπληρώτρια Υπουργό Οικονομικών των Η.Π.Α. την ενημερώνει για την αίσθηση που επικρατεί στο Υπουργείο Οικονομικών ότι οι Η.Π.Α. είναι οι πολυτιμότεροι σύμμαχοι της Ελλάδας και το ΔΝΤ ο δεύτερος πολυτιμότερος σύμμαχος.

Σε απόλυτη αρμονία με το κυβερνητικό επιτελείο αρχικά υπερασπίζεται την κομβικής σημασίας συμφωνία των Βρυξελλών της 20ης Φεβρουαρίου 2015 για επέκταση του προγράμματος διάσωσης, στο άρθρο του στην Politico τον Φεβρουάριο το 2015. Διαβάζει λανθασμένα την απόφαση και αποκαλύπτει για πρώτη φορά ότι η ελληνική κυβέρνηση αποδέχεται το «70%» του μνημονίου. Γρήγορα όμως φαίνεται να εμπεδώνει ότι η στρατηγική των υποχωρήσεων από την ελληνική πλευρά φαίνεται να δημιουργεί όλο και περισσότερες απαιτήσεις από την τρόικα και το ενδεχόμενο ενός «έντιμου συμβιβασμού» να απομακρύνεται.

Ήδη τον Μαϊο σε εμπιστευτικό του υπόμνημα προς τον Βαρουφάκη τον προειδοποιεί ότι «δεν υπάρχει προοπτική για ανάπτυξη εντός των υφιστάμενων οικονομικών δομών της Ευρωζώνης, όπως επίσης δεν υπάρχει καμία προοπτική να επιτευχθεί αλλαγή αυτών των δομών». Σε νέο υπόμνημα του συγγραφέα προς τον Βαρουφάκη στις 10 Μαϊου με τίτλο ‘Στρατηγικές Επιλογές’ συμπυκνώνει τις απόψεις του ότι δεν θα υπάρξει καλή συμφωνία και πως η στρατηγική της αντίπαλης πλευράς επιδιώκει την εξουθένωση της κυβέρνησης έως την συνθηκολόγηση ή την κατάρρευση έως τα μέσα του καλοκαιριού. Εντύπωση προκαλεί η αναφορά του JB στην πληρωμή που έγινε τον Μάιο προς το ΔΝΤ χάρη στην οποία αποφεύχθηκε τότε η στάση πληρωμών και για την οποία ο Υπουργός Οικονομικών δεν ήταν ενήμερος (!) αλλά πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του προέδρου της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννη Στουρνάρα.

Πολύ σωστά συμπυκνώνει στις σκέψεις του ότι στο ελληνικό δημοψήφισμα, όπως τέθηκε και από την ευρωπαϊκή πολιτική ηγεσία, τον Φρανσουά Ολάντ, τον Ντέιβιντ Κάμερον, τον Ματέο Ρέντζι, τον γερμανό αντικαγκελάριο Ζίγκμαρ Γκάμπριελ και τον Ζάν Κλώντ Γιούνκερ, το «Όχι» θα σήμαινε έξοδο της ελλάδας από το ευρώ καθώς επίσης και από την ευρωζώνη.

Το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου είναι εκείνο που περιστρέφεται γύρω από την σκέψη του Galbraith και του επιτελείου του για την ανάπτυξη του «Σχεδίου Χ», του πλάνου εξόδου από το ευρώ μέσω της εισαγωγής εθνικού νομίσματος σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων. Σε εμπιστευτικό μήνυμα στον Βαρουφάκη στις 10 Ιουλίου, ο οποίος πλέον έχει παραιτηθεί από το Υπουργείο Οικονομικών, αναπτύσσει διάφορες σκέψεις με αφορμή δημόσιες δηλώσεις του Βαρουφάκη περί του ανέφικτου της εξόδου από το ευρώ, στις οποίες ασκεί κριτική. Αρχικά καταρρίπτει την αντιστοιχία με το κατεχόμενο Ιράκ. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «Το Ιράκ ήταν μία κατεστραμμένη χώρα με οικονομία βασισμένη σε συναλλαγές μόνο με μετρητά, κατεστραμμένες υποδομές, χωρίς εσωτερικό σύστημα μεταφορών, χωρίς εσωτερική ασφάλεια και χωρίς τραπεζικό σύστημα. Η Ελλάδα δεν έχει καμία σχέση με όλα αυτά».

Ξετυλίγει την σκέψη του σε μία δέσμη μέτρων με πέντε βασικούς άξονες: την ανάγκη ελέγχου κεφαλαίων, της κρατικοποίησης των τραπεζών και της Τράπεζας της Ελλάδος και της σταθεροποίησης του ταμειακού συστήματος και της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Παραθέτει ορισμένες ενδιαφέρουσες άμεσες λύσεις. Αρχικά την εφαρμογή ελέγχου κεφαλαίων και την θέσπιση ορίου αναλήψεων που έχουν την δυνατότητα να συγκρατήσουν την συναλλαγματική ισοτιμία. Για την ρευστότητα του ταμειακού συστήματος προτείνει να χρησιμοποιηθεί το περιβόητο απόθεμα των 19 δισεκατομμυρίων ευρώ του Νομισματοκοπείου καθώς και η ενίσχυση του κράτους ως διαχειριστής των ηλεκτρονικών συναλλαγών για την καταβολή μισθών και την πληρωμή φόρων. Σημειώνει ότι με μία σφραγιδομηχανή τα ευρώ αυτά μπορούν να μετατραπούν σε «Νέα Δραχμή» και να κυκλοφορήσουν ως παράλληλο νόμισμα έως ότου ολοκληρωθεί η μετάβαση στο νέο νόμισμα. Υπερασπίζεται αμυντικά την πρότασή του στον Βαρουφάκη ο οποίος αντέδρασε λέγοντας ότι αυτή η κίνηση θα ισοδυναμούσε με ληστεία της ΕΚΤ! Χαρακτηρίζει απαραίτητη την κήρυξη σε πτώχευση της Τράπεζας της Ελλάδας και την κρατικοποίησή της όπως επίσης και των εμπορικών τραπεζών, μέτρα που ‘θα εμπόδιζαν την ΕΚΤ να κατάσχει τις καταθέσεις σε τραπεζικά «ευρώ»’ όπως επίσης και την σύναψη κερδοσκοπικών δανείων σε «Νέα Δραχμή» που θα μπορούσαν να πωληθούν στην συνέχεια προκειμένου να υπονομεύσουν το νόμισμα- το περιβόητο «one-way bets» που χρησιμοποίησε ο Σόρος εναντίον της Ταϊλάνδης.

Η αχίλλειος πτέρνα του «Σχεδίου Χ», ορισμένες πτυχές του οποίου κινούνται προς την σωστή κατεύθυνση, είναι η απουσία του εργατικού κινήματος και του εργατικού ελέγχου στο τραπεζικό σύστημα, τις μεγάλες επιχειρήσεις και το κράτος. Είναι αδύνατον να επιθυμείς να προτείνεις ένα εναλλακτικό σχέδιο και την ίδια ώρα να το κρατάς «απολύτως μυστικό» από την εργατική τάξη. Αντιθέτως, ο μοναδικός τρόπος για να προωθήσεις την παραμικρή μεταρρύθμιση είναι να ‘ανοίξεις’ ένα τέτοιο πρόγραμμα και να το κάνεις υπόθεση της εργατικής τάξης και των συνδικάτων. Οι “περίτεχνοι χειρισμοί” και οι τακτικές 'από τα πάνω' είναι αδύναμοι και έυκολο να τσακιστούν χωρίς την στήριξη 'από τα κάτω'.

Δίχως αμφιβολία η «Μαρτυρική Αρένα» συμβάλλει στην προσπάθεια να κατανοήσουμε την τακτική της διαπραγματευτικής ομάδας της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ την περίοδο έως την εντυπωσιακή συνθηκολόγηση με την υπογραφή του τρίτου μνημονίου τον Ιούλιο του 2015. Μπορεί να αξιοποιηθεί όχι μόνο για να ερμηνευθεί η αποτυχία της ρεφορμιστικής στρατηγικής αλλά και για να αναδειχθεί η αντικαπιταλιστική ανατροπή ως εναλλακτική προοπτική για την αριστερά που παλεύει σήμερα σε όλη την Ευρώπη ενάντια στα μνημόνια και το βάθεμα της κρίσης.