Απεργοί της Εθνικής Ασφαλιστικής διαδηλώνουν
Η κριση των τραπεζών και η “εξυγίανση” των χαρτοφυλακίων τους προκαλεί τις μεγαλύτερες χρεοκοπίες. Ο Σωτήρης Κοντογιάννης εξηγεί αυτή τη φάση της κρίσης.
Οκτώμισι χρόνια μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το Ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα εξακολουθεί να βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού.
Η κορυφή του παγόβουνου είναι οι ιταλικές τράπεζες. Τον περασμένο Δεκέμβρη η κυβέρνηση του Πάολο Τζεντιλόνι διέσωσε, προσωρινά, με δημόσιο χρήμα -παραβιάζοντας στην ουσία τους κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης- την Banca Monte dei Paschi di Siena, την τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα της Ιταλίας. Αλλά η διάσωση ούτε οριστική είναι, ούτε είναι η Monte dei Paschi η μόνη που κινδυνεύει να καταρρεύσει.
Ούτε η Ιταλία είναι μόνη. Η χρονιά που μας πέρασε άνοιξε με την κατακρήμνιση της αξίας της μετοχής της Deutsche Bank, της μεγαλύτερης τράπεζας της Γερμανίας. Το 2007 η αξία της μετοχής της είχε σπάσει όλα τα ρεκόρ: 159 δολάρια. Τον περασμένο Αύγουστο μόλις και μετά βίας ξεπέρναγε τα 12 δολάρια (10 ευρώ). Η αφορμή για αυτή την κατακόρυφη πτώση ήταν η απειλή της επιβολής ενός τεράστιου προστίμου -που μπορεί να έφτανε ακόμα και στα 14 δις δολάρια- από τις αμερικανικές ελεγκτικές αρχές για τον ρόλο της Deutsche Bank στο σκάνδαλο των "τοξικών στεγαστικών δανείων", το σκάνδαλο που οδήγησε το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα στα πρόθυρα της κατάρρευσης του 2008. Μέσα στους μήνες που ακολούθησαν η διοίκηση της τράπεζας κατάφερε, μέσα από ένα εξωδικαστικό συμβιβασμό με την αμερικανική δικαιοσύνη, να μειώσει το πρόστιμο σχεδόν στο μισό. Αλλά το πρόστιμο δεν ήταν παρά μόνο η αφορμή. Τα προβλήματα της Deutsche Bank δεν έχουν τελειώσει. Ούτε από τον οχετό των σκανδάλων έχει βγει ακόμα.
Εδώ στην Ελλάδα η κατάσταση του τραπεζικού συστήματος είναι απλά δραματική. Ύστερα από τρεις "επιτυχημένες" ανακεφαλαιοποιήσεις οι τέσσερις μεγάλες "συστημικές" τράπεζες εξακολουθούν να είναι πλακωμένες από ένα βουνό κόκκινων, μη εξυπηρετούμενων, δανείων. Οι καταθέσεις έχουν μειωθεί περίπου στο μισό μέσα στα χρόνια της κρίσης και των μνημονίων και οι τράπεζες εξακολουθούν να στηρίζονται στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και στον "μηχανισμό παροχής έκτακτης ρευστότητας" της Τράπεζας της Ελλάδας για την επιβίωσή τους.
Διαπλοκές
Οι τράπεζες ήταν πάντα στενά δεμένες με τις μεγάλες επιχειρήσεις της "πραγματικής οικονομίας". Αυτή η σχέση ήταν -και είναι- πολλές φορές "φυσική". Ο κύριος μέτοχος, μέχρι πριν από λίγα χρόνια της Eurobank ήταν ο Λάτσης, ένας εφοπλιστής. H Marfin Bank μπορεί να χρεοκόπησε και ο Ανδρέας Βγενόπουλος να άφησε την περασμένη χρονιά τον μάταιο τούτο κόσμο, η MIG, όμως, η επιχείρηση που δημιούργησε συνεχίζει να κομπάζει ακόμα και σήμερα ότι είναι "ο μεγαλύτερος επενδυτικός όμιλος στην Νοτιοανατολική Ευρώπη". Ανάμεσα στις επιχειρήσεις που ανήκουν στη MIG είναι η γαλακτοβιομηχανία Δέλτα, τα Goody's, τα νοσοκομεία Υγεία και Μητέρα, η εταιρία πληροφορικής Singular Logic και διάφορες λιγότερο γνωστές από τον χώρο των τροφίμων, της εκμετάλλευσης ακινήτων ή των μεταφορών.
Και το ίδιο ισχύει σε μεγάλο βαθμό και για τις υπόλοιπες τράπεζες. Ο Αστέρας της Βουλιαγμένης ανήκε, μέχρι πριν από λίγους μήνες, στην Εθνική Τράπεζα. Το Χίλτον στην Alpha Bank. Άλλες φορές η σχέση αυτή είναι οριζόντια: οι μεγαλομέτοχοι των τραπεζών είναι ταυτόχρονα μεγαλομέτοχοι των ισχυρών παραγωγικών επιχειρήσεων. Μια ματιά και μόνο στα βιογραφικά των μελών των διοικητικών συμβουλίων των τραπεζών είναι αρκετή:
"Ο Ιάκωβος Γεωργάνας, είναι μη Εκτελεστικό Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Τράπεζας Πειραιώς... Είναι επίσης μη Εκτελεστικός Πρόεδρος της Ελληνικά Χρηματιστήρια – Χρηματιστήριο Αθηνών Α.Ε. Συμμετοχών και της Εταιρίας Ελληνικό Κεντρικό Αποθετήριο Τίτλων Α.Ε. Επίσης είναι μέλος Δ.Σ., χωρίς εκτελεστικές αρμοδιότητες, των εταιριών Aegean Airlines και Ελληνικά Καλώδια".1
"Ο κ. Σαμπατακάκης είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, καθώς και του Ομίλου ΤΙΤΑΝ".2
"Ευάγγελος Καλούσης (Αντιπρόεδρος της Alpha Bank) είναι Πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων (Σ.Ε.Β.Τ) από το 2006... Διετέλεσε Πρόεδρος της NESTLE ΕΛΛΑΣ ΑΕ από το 2001 έως το 2015. Από το 2007 είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Τραπέζης".3
Άλλες φορές η σχέση μπορεί να μην είναι τόσο φανερή και ευδιάκριτη. Η διαφθορά, οι πολιτικές σκοπιμότητες και οι προσωπικές διασυνδέσεις ήταν σίγουρα μια πλευρά στην υπόθεση των "θαλασσοδανείων" των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Ο Σταύρος Ψυχάρης, για παράδειγμα, απέκτησε τον ΔΟΛ χωρίς να ξοδέψει ούτε μια δεκάρα: αγόρασε το σύνολο των μετοχών από τον Λαμπράκη (που τον είχε επιλέξει για διάδοχό του) με χρήματα που δανείστηκε από τις τράπεζες δίνοντας ως ενέχυρο τις ίδιες της μετοχές που αγόρασε. Η διαφθορά και οι διασυνδέσεις, όμως, ούτε ήταν η μόνη πλευρά, ούτε, ίσως, και η πιο σημαντική. Αυτό που ένωνε τις τράπεζες με τις επιχειρήσεις της "πραγματικής οικονομίας" ήταν ένας ολόκληρος ιστός από κοινά συμφέροντα.
Οι τράπεζες και τα χρηματιστήρια παίζουν καταλυτικό ρόλο στον σύγχρονο καπιταλισμό. Είναι ένας από τους βασικούς κρίκους στην αλυσίδα που συνδέει τα κέρδη με τις επενδύσεις. Σήμερα ο κρίκος αυτός έχει σπάσει. Και το αποτέλεσμα δεν επηρεάζει μόνο τις τράπεζες αλλά και ολόκληρη την οικονομία.
Το 2016 ήταν η χρονιά των "μεγάλων κανονιών". Ο Μαρινόπουλος, ο Μαμιδάκης, το Mega, ο ΔΟΛ, η Ηλεκτρονική Αθηνών, το Athens Ledra Hotel, o Ελευθερουδάκης, ο Παπασωτηρίου δεν ήταν παρά η κορυφή του παγόβουνου. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία το πρώτο εξάμηνο του 2016 χρεοκόπησαν σχεδόν 15 χιλιάδες επιχειρήσεις στην Ελλάδα, περίπου 50% περισσότερες από όσες είχαν χρεοκοπήσει το αντίστοιχο εξάμηνο του 2015.
Οι περισσότερες από αυτές τις επιχειρήσεις βρίσκονταν εδώ και πολλά χρόνια στο "κόκκινο", έκλειναν κάθε χρόνο τους ισολογισμούς τους με ζημιές, δυσκολεύονταν ή αδυνατούσαν να πληρώσουν τους φόρους τους και τις ασφαλιστικές τους εισφορές στα ταμεία, καθυστερούσαν την καταβολή των μισθών στους εργαζόμενους τους και φυσικά είχαν σταματήσει να εξυπηρετούν εμπρόθεσμα τα δάνειά τους. Αλλά οι τράπεζες προσπαθούσαν να αποφύγουν να "τραβήξουν το φις από την πρίζα" -και λόγω των συχνά κοινών τους συμφερόντων αλλά και γιατί κάθε ανοιχτή χρεοκοπία θα "κοκκινίζε" και επίσημα τα χρέη της επιχείρησης προς την τράπεζα. Τα δάνεια, κατά κανόνα, ανακυκλώνονταν, ακόμα και αν τα πραγματικά δεδομένα ήταν συχνά συντριπτικά. Ο ΔΟΛ εξυπηρετούσε τα χρέη του απλά παίρνοντας κάθε φορά και ένα νέο, ακόμα μεγαλύτερο δάνειο. Σήμερα τα χρέη του προς τις τράπεζες και μόνο ξεπερνούν τα 170 εκατομμύρια. Από αυτά τα 70 δεν καλύπτονται από καμιά εγγύηση.
Τώρα όμως ο "κόμπος έφτασε στο χτένι".
Προβλήματα χρηματοδότησης
Υπάρχουν δυο βασικοί λόγοι που αναγκάζουν τώρα τις τράπεζες να εγκαταλείψουν τους παλιούς συνεταίρους τους στην τύχη τους. Ο πρώτος είναι η οικονομική τους αδυναμία.
Τα κόκκινα δάνεια έφτασαν στα 112 δισεκατομμύρια στο τέλος της περασμένης χρονιάς. Για να καταλάβει κανείς πόσο εφιαλτικό είναι αυτό το νούμερο αρκεί να το συγκρίνει με το συνολικό ύψος των τραπεζικών καταθέσεων: 125 δισεκατομμύρια (στοιχεία Οκτωβρίου 2016).4 Με άλλα λόγια το 90% των χρημάτων των καταθετών έχουν "επενδυθεί" από τις τράπεζες σε δάνεια τα οποία έχουν πρακτικά εκμηδενιστεί. Όπως έγραφε η οικονομική εφημερίδα Ημερησία,
"Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το 2015 η Ελλάδα είχε το τρίτο υψηλότερο ποσοστό μη εξυπηρετούμενων τραπεζικών δανείων στον κόσμο (36,6%). Λιγότερο μόνο από την Κύπρο και τον Άγιο Μαρίνο".5
Και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των τραπεζών είναι ένα μόνο μικρό κομμάτι της έκρηξης του ιδιωτικού χρέους:
"Όλοι χρωστούν σε όλους. «Κόκκινα» τραπεζικά δάνεια κάθε είδους (επιχειρηματικά, στεγαστικά και καταναλωτικά), οφειλές πολιτών και επιχειρήσεων προς την εφορία και προς τα ασφαλιστικά ταμεία, οφειλές του Δημοσίου προς τους ιδιώτες, απλήρωτοι μισθοί από τις επιχειρήσεις στους εργαζόμενους, συνθέτουν ένα Σισύφειο, εκρηκτικών διαστάσεων, ιδιωτικό χρέος... (που) έχει σπάσει το φράγμα των 240 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 137% του ΑΕΠ και προσεγγίζει επικίνδυνα πια, το δημόσιο χρέος της χώρας".
Πέρσι καταθέσεις περίπου 4 δις Ευρώ "επέστρεψαν" στο τραπεζικό σύστημα.6 Αλλά μέσα σε αυτές τις συνθήκες έκρηξης του χρέους οι προσδοκίες των τραπεζών για ανάκαμψη των καταθέσεων είναι πολύ περιορισμένες. Το πρόβλημα για τις ελληνικές τράπεζες είναι ότι και οι υπόλοιπες πηγές άντλησης ρευστότητας είναι εξ' ίσου περιορισμένες.
Τον περασμένο Ιούνιο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αποκατέστησε το "καθεστώς παρέκκλισης" (waiver) και άρχισε και πάλι να δέχεται τα ομόλογα και τα έντοκα γραμμάτια του ελληνικού δημοσίου σαν εγγύηση για την παροχή ρευστότητας προς τις ελληνικές τράπεζες.7 Οι ελληνικές τράπεζες άρχισαν και πάλι να δανείζονται από την ΕΚΤ. Παρά τη διευκόλυνση αυτή, όμως, η άντληση ρευστότητας παραμένει περιορισμένη.
Το σκάνδαλο της ανακεφαλαιοποίησης
Ο δεύτερος βασικός λόγος για τον οποίο οι τράπεζες έχουν αρχίσει να εγκαταλείπουν τους "φίλους" τους στην τύχη τους είναι οι πιέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των υπόλοιπων "θεσμών".
Οι ανακεφαλαιοποιήσεις έχουν στοιχίσει μέχρι σήμερα σχεδόν 30 δισεκατομμύρια στο ελληνικό δημόσιο. Με την πρώτη "αύξηση μετοχικού κεφαλαίου" του 2013 (ύψους 25.5 δις) το 80% των μετοχών των τεσσάρων συστημικών τραπεζών πέρασε στα χέρια του δημοσίου. Για να καλύψει την σκανδαλώδη αυτή δαπάνη -που προστέθηκε αυτόματα στο ήδη δυσθεώρητο χρέος- η προπαγάνδα της κυβέρνησης Σαμαρά υποστήριζε ότι μακροπρόθεσμα, το δημόσιο θα κατέγραφε σημαντικά κέρδη από την πώληση των μετοχών των τραπεζών, όταν ανέκαμπταν οι τιμές τους στο χρηματιστήριο.
Ο μύθος αυτός κατέρρευσε πολύ γρήγορα -μαζί με τις ίδιες τις τράπεζες που αναγκάστηκαν να προχωρήσουν σε μια ακόμα, δεύτερη, αύξηση μετοχικού κεφαλαίου. Το δημόσιο δεν πλήρωσε αυτή τη φορά ούτε μια δεκάρα. Όμως τα ποσοστά του στο μετοχικό κεφάλαιο των τραπεζών υποχώρησαν σημαντικά: το φθινόπωρο του 2015, λίγο πριν ολοκληρωθεί η τρίτη ανακεφαλαιοποίηση, το (δημόσιο) Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ) κατείχε το 35% των μετοχών της Eurobank, το 57% της Εθνικής, το 66% της Alpha Bank και το 67% της Πειραιώς.
Η τρίτη ανακεφαλαιοποίηση που ακολούθησε (Δεκέμβρης 2015) ήταν και η πιο σκανδαλώδης. Οι ιδιώτες επενδυτές κατέβαλαν συνολικά 4.9 δις και αύξησαν τα ποσοστά τους κατά 27 ποσοστιαίες μονάδες (από το 44% περίπου στο 71%). Το ΤΧΣ κατέβαλε 4.5 δις αλλά είδε τα ποσοστά του να πέφτουν κατά 29 ποσοστιαίες μονάδες (από το 56% στο 17%). Όπως έλεγε η ΕΡΤ,
"Να σημειωθεί ότι ο τρόπος συμμετοχής του Δημοσίου και η απόδοση μετοχών σε αυτό μόνο για το 25% των χρημάτων που βάζει... είναι απόφαση που ελήφθη ύστερα από απαίτηση των δανειστών κατά τη διαπραγμάτευση, με το σκεπτικό ότι οι τράπεζες θα έπρεπε να ιδιωτικοποιηθούν ώστε να έχουν κίνητρο οι επενδυτές να συμμετάσχουν".8
Τυπικά και οι τέσσερις συστημικές τράπεζες "περνάνε" τώρα πλέον τους αυστηρούς ελέγχους κεφαλαιακής επάρκειας που έχουν θέσει οι διεθνείς και ευρωπαϊκοί κανονισμοί. Τυπικά, όμως, μόνο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου το ελληνικό τραπεζικό σύστημα χρειάζεται τουλάχιστον άλλα 10 δισεκατομμύρια για να σταθεροποιηθεί. Η αιτία είναι όχι μόνο τα κόκκινα δάνεια αλλά και ο διαβόητος "αναβαλλόμενος φόρος" (οι τράπεζες απαλλάχτηκαν από την καταβολή κάποιων φόρων από το 2012 σαν αντιστάθμισμα στις απώλειες του PSI, προσωρινά όμως μόνο) που αντιστοιχεί, σύμφωνα με το Ταμείο, στο 50% των κεφαλαίων των τραπεζών. Η Τράπεζα της Ελλάδας θεωρεί αβάσιμη αυτή την "κινδυνολογία". Αλλά η πίεση πάνω στις τράπεζες να αυξήσουν τη ρευστότητά τους όσο το δυνατόν πιο γρήγορα είναι ασφυκτική: και από το ΔΝΤ και από τους υπόλοιπους δανειστές και από την ίδια την πραγματικότητα.
Το αποτέλεσμα είναι ένα "ξεπούλημα" χωρίς προηγούμενο στην ιστορία του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Στο σφυρί έχουν βγει τα πάντα: οι πιο πετυχημένες, αποδοτικές και κερδοφόρες επενδύσεις του τραπεζικού τομέα των περασμένων χρόνων έχουν βγει τώρα στο σφυρί.
Ξεπούλημα
Τον περασμένο Ιούνη η Εθνική Τράπεζα πούλησε την Finansbank, την τουρκική τράπεζα που είχε εξαγοράσει το 2006, στην Εθνική Τράπεζα του Κατάρ έναντι 2.75 δις Ευρώ. Τον Οκτώβρη πούλησε τις μετοχές της στην "Αστήρ Παλλάς Βουλιαγμένης ΑΞΕ" στην Apollo Investment Holdco, ένα από τα μεγαλύτερα ταμεία "αξιοποίησης χρεοκοπημένων πόρων" του κόσμου έναντι 299 εκατομμυρίων. Τον Δεκέμβρη ολοκληρώθηκαν οι διαπραγματεύσεις για την πώληση της United Bulgarian Bank (UBB) στην Βελγική Τράπεζα KBC έναντι 610 εκατομμυρίων.
Και το ίδιο ακριβώς κάνουν και οι άλλες τρεις συστημικές τράπεζες. Η Alpha Bank πούλησε τον Οκτώβρη το Χίλτον της Αθήνας έναντι 142 εκατομμυρίων Ευρώ. Τον Ιούλη η Τράπεζα Πειραιώς πούλησε την θυγατρική της στην Κύπρο στην Λιβανέζικη Holding M. Sehnaoui SAL. Τον Νοέμβρη η διοίκηση της Τράπεζας ανακοίνωσε ότι "μελετάει" την πώληση της θυγατρικής της "Olympic Εμπορικές και Τουριστικές Επιχειρήσεις ΑΕ" (περιλαμβάνει ανάμεσα στα άλλα τις Avis, Budget και Payless της Ελλάδας). Τον Δεκέμβρη η Eurobank πούλησε τη θυγατρική της στην Ουκρανία. Σειρά έχουν τώρα, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα των οικονομικών εφημερίδων οι θυγατρικές των ελληνικών τραπεζών στη Σερβία, την Αλβανία και τη Ρουμανία.
Η απόφαση της διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας να πουλήσει την Εθνική Ασφαλιστική δείχνει και το μέγεθος της απόγνωσης των τραπεζιτών. Η Εθνική Ασφαλιστική είναι μια από τις θυγατρικές-φιλέτα της τράπεζας. Σύμφωνα με το σωματείο των εργαζομένων -που έχει αντιδράσει δυναμικά με απεργιακές κινητοποιήσεις στο ξεπούλημα- κατέχει το 18% του μεριδίου της ασφαλιστικής αγοράς στην Ελλάδα ενώ το 2016 έκλεισε με κέρδη 52 εκατομμυρίων ευρώ.
Και το ξεπούλημα δεν περιορίζεται μόνο στα "φιλέτα". Τώρα ανοίγει η μεγάλη μάχη των "κόκκινων δανείων". Ο πρώτος άμεσος στόχος, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδας, είναι η μείωση τους κατά 40 δις μέσα στην επόμενη διετία.9 Οι κατασχέσεις, ακόμα και "πρώτης κατοικίας", που έχουν ήδη επιταχυνθεί θα απογειωθούν μέσα στους επόμενους μήνες. Αλλά η επίθεση δεν πρόκειται να περιοριστεί στα στεγαστικά και τα καταναλωτικά δάνεια.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας από τα 110 περίπου δις των κόκκινων δανείων τα 43 τα χρωστάνε τα νοικοκυριά και τα υπόλοιπα 67 οι επιχειρήσεις. Μεγάλο κομμάτι από τη μείωση των κόκκινων δανείων που επιδιώκει η Τράπεζα της Ελλάδος και η Τρόικα θα προέλθει από τις "ρευστοποιήσεις εξασφαλίσεων", δηλαδή κατασχέσεις και πλειστηριασμούς πχ των κτηρίων των επιχειρήσεων, των πρώτων υλών, των μηχανημάτων κλπ. Σύμφωνα με τον υποδιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας Θ.Μητράκο "Η σημαντικότερη συμβολή στην επίτευξη του συνολικού στόχου μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων αναμένεται να προέλθει από το χαρτοφυλάκιο των επιχειρηματικών δανείων".10 Ο ελληνικός καπιταλισμός έχει αρχίσει να κατασπαράζει τις ίδιες του τις σάρκες.
Οι γύπες και τα άλλα όρνεα έχουν αρχίσει ήδη να πυκνώνουν στην Ελλάδα. Η πρώτη άδεια για τη δημιουργία "εταιρείας διαχείρισης δανείων" χορηγήθηκε τον περασμένο Δεκέμβρη, λέει ο Μητράκος. "Η δεύτερη άδεια αναμένεται να χορηγηθεί τις μέρες αυτές ενώ άλλες 10 περίπου αιτήσεις έχουν υποβληθεί και βρίσκονται σε διαδικασία έγκρισης".
Κρίση του καπιταλισμού όχι μόνο των τραπεζών
Στις περιόδους άνθησης του καπιταλισμού, εξηγούσε ήδη από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα ο Μαρξ, οι τράπεζες και τα χρηματιστήρια επιταχύνουν τους ρυθμούς ανάπτυξης. Αλλά και στις περιόδους κρίσης λειτουργούν και πάλι ενισχυτικά -προς τα κάτω αυτή τη φορά.
Οι τράπεζες δεν δημιούργησαν την κρίση που χτύπησε την παγκόσμια οικονομία το 2008. Αλλά με τα κερδοσκοπικά τους παιχνίδια συνέβαλαν αποφασιστικά στο να γίνει μεγάλη. Το πρώτο πράγμα που έκανε η αμερικανική κυβέρνηση τον Νοέμβρη του 2008 για να σταματήσει τις αλυσιδωτές αντιδράσεις των ανεξέλεγκτων χρεοκοπιών ήταν το διαβόητο "πακέτο Πόλσον" -μια έκτακτη ενίσχυση ύψους 700 δις δολαρίων προς τις αμερικανικές τράπεζες. Και δεν ήταν παρά μόνο η αρχή. Το κόστος της διάσωσης του τραπεζικού τομέα μετριέται σε τρισεκατομμύρια δολάρια στις ΗΠΑ -όχι σε δισεκατομμύρια. Και η ίδια εικόνα υπάρχει, πρακτικά, από την Ευρώπη.
Παρά τα τρισεκατομμύρια αυτά το τραπεζικό σύστημα εξακολουθεί να είναι ο "μεγάλος Ασθενής". Τα 5 δις που έδωσε τον Δεκέμβρη η κυβέρνηση της Ιταλίας για την διάσωση της Monte dei Paschi είναι ένα κλάσμα από τα 95 δις που "έχει βάλει στην άκρη" για τη στήριξη των τραπεζών της.
'Έχει βάλει στην άκρη; Η κυβέρνηση της Ιταλίας είναι βουτηγμένη και η ίδια μέχρι το λαιμό στο χρέος. Μόνο μια χώρα στην Ευρώπη έχει μεγαλύτερη αναλογία χρέους προς ΑΕΠ από ότι η Ιταλία: η Ελλάδα. Το Ιταλικό κράτος δεν έχει αυτά τα 95 δις που χρειάζεται για να στηρίξει τις τράπεζες του. Θα τα δανειστεί -από το ίδιο το χρεοκοπημένο ιταλικό τραπεζικό σύστημα που ετοιμάζεται να διασώσει. Στην ουσία οι τράπεζες θα κλείσουν τις τρύπες τους με τα χρήματα των καταθετών και εγγυητή το χρεοκοπημένο Ιταλικό κράτος. Ακόμα και αν καταφέρει η Ιταλία να ξεπεράσει τον σκόπελο των αντιρρήσεων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Κομισιόν οι πιθανότητες να πετύχει αυτό το "κόλπο" είναι ελάχιστες.
Και το ίδιο ισχύει για τα σχέδια των ελληνικών τραπεζών. Η Τράπεζα της Ελλάδας και οι τραπεζίτες μοιράζουν συνεχώς υποσχέσεις ότι "οι τράπεζες είναι θωρακισμένες", "η κεφαλαιακή τους θέση είναι πολύ ισχυρή", "δεν θα χρειαστεί τέταρτη ανακεφαλαιοποίηση" κλπ. Οι υποσχέσεις αυτές, όμως, δεν αξίζουν ούτε το μελάνι που ξοδεύεται για να τυπωθούν.
Τα "κόκκινα δάνεια" δεν έπεσαν από τον ουρανό. Ούτε οφείλονται απλά και μόνο στη διαφθορά -στα "θαλασσοδάνεια" προς τους "ημετέρους". Οφείλονται στην διάβρωση της κερδοφορίας του κεφαλαίου, τον βασικό μηχανισμό που κρύβεται πίσω από τις κρίσεις του καπιταλισμού. Η ραγδαία επέκταση της πίστωσης μέσα στα προηγούμενα χρόνια συγκάλυψε για ένα διάστημα την καθίζηση των ποσοστών κέρδους. Αλλά για ένα διάστημα μόνο.
Το ξεπούλημα των "ασημικών" και το "ξεσκαρτάρισμα" των κόκκινων δανείων μπορεί να δώσουν προσωρινά μια ανάσα στο τραπεζικό σύστημα. Αλλά δεν πρόκειται να σώσει την οικονομία. Ίσα - ίσα, ο κίνδυνος να την τραβήξουν προς τα κάτω είναι πολύ μεγάλος. Κάθε “κανόνι” που σκάει για να “εξυγιάνουν” οι τράπεζες το χαρτοφυλάκιό τους είναι άλλο ένα πλήγμα για τους εργαζόμενους που χάνουν τις δουλειές και τα δεδουλευμένα τους, για τους μικρομεσαίους προμηθευτές που χάνουν τζίρο και τα χρωστούμενα, με δυο λόγια είναι ένας φαύλος κύκλος.
Οι καπιταλιστές είναι σε τόσο μεγάλη απόγνωση που είναι έτοιμοι να πάρουν κάθε ρίσκο. Αλλά εμείς δεν έχουμε κανένα λόγο να τους ακολουθήσουμε.
Οι εργαζόμενοι στην Εθνική Ασφαλιστική απάντησαν με μια σειρά απεργιακών κινητοποιήσεων στην απόφαση της διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας να την πουλήσει. Οι εργαζόμενοι στον ΔΟΛ, στον Μαρινόπουλο, στο Λήδρα έδωσαν και δίνουν μάχες. Οι κινητοποιήσεις αυτές δείχνουν το δρόμο.
Το "ιδιωτικό κεφάλαιο" δεν είναι λύση. Η πώληση των "κόκκινων δανείων" σε ταμεία όρνεα μόνο πόνο έχει να προσφέρει. Η λύση βρίσκεται στην αντίστροφη κατεύθυνση. Στην κρατικοποίηση των τραπεζών, χωρίς καμιά αποζημίωση για τους (έτσι και αλλιώς χρεοκοπημένους) τραπεζίτες. Στον έλεγχο και του τραπεζικού συστήματος αλλά και ολόκληρης της "πραγματικής οικονομίας" από τους ίδιους τους εργαζόμενους. Στο σπάσιμο του θανατερής σύνδεσης της παραγωγής (από την οποία εξαρτάται η κοινωνία για την επιβίωσή της) με το κέρδος (από το οποίο εξαρτάται ο πλούτος μιας μειοψηφίας). Και αυτός ο δρόμος γίνεται, όσο περισσότερο βυθίζεται το σύστημα στην κρίση, ολοένα και πιο επιτακτικός.
Σημειώσεις
1. Τράπεζα Πειραιώς, http://www.piraeusbankgroup.com/el/Investors/Corporate-Governance/Board/BoD-Member-CVs/Iakovos-Georganas
2. Εθνική Τράπεζα, https://www.nbg.gr/el/the-group/corporate-governance/board-of-directors
3. Alpha Bank, https://www.alpha.gr/page/default.asp?id=3283&la=1
4. http://www.naftemporiki.gr/finance/story/1188421/ sugkuriaki-auksisi-kata-2-dis-ton-katatheseon-ton-dekembrio
5. Μαρία Βουργάνα, Ημερησία 7.01.2017, Ωρολογιακή βόμβα το «ιδιωτικό» ληξιπρόθεσμο χρέος που σπάει το φράγμα των 240 δις
6. Καθημερινή, Η αβεβαιότητα επιστρέφει, οι καταθέσεις φεύγουν, http://www.kathimerini.gr/894826/article/ oikonomia/ellhnikh-oikonomia/h-avevaiothta-epestreye-oi-kata8eseis-feygoyn. Από τα 4 δις τα μισά έφυγαν ξανά μέσα στις πρώτες εβδομάδες του 2017, εν μέρει λόγω της αβεβαιότητας της αξιολόγησης και εν μέρει λόγω των αυξημένων φορολογικών υποχρεώσεων του Ιανουαρίου.
7. https://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2016/html/ pr160622_1.en.html
8. ΕΡΤ, Γιώργος Παπαγεωργίου, Η αλήθεια για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών με αριθμούς, 8/11/2015. http://www.ert.gr/i-alithia-gia-tin-anakefaleopiisi-ton-trapezon-me-arithmous/. Τα νούμερα ενδέχεται να έχουν αλλάξει ελαφρώς από τότε γιατί η ανακεφαλαιοποίηση δεν είχε ολοκληρωθεί ακόμα όταν γραφόταν το άρθρο αυτό.
9. Ημερησία 10/2/2017 Θ.Μητράκος: Οι τράπεζες δεν θα χρειαστούν τέταρτη ανακεφαλαιοποίηση
10. Στο ίδιο