Άρθρο
Βιβλιοκριτική: Εργατικός έλεγχος, κοινωνικοποίηση, αυτοδιαχείριση

 

Εργατικός έλεγχος, κοινωνικοποίηση, αυτοδιαχείριση

Δημήτρης Κατσορίδας

 

Τιμή 7,5 ευρώ, 158 σελίδες
Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2017

 

Μετά από μια επταετία μνημονίων και σκληρών εργατικών αγώνων, η συζήτηση για το ποια μπορεί να είναι μια εργατική εναλλακτική έχει ανάψει. Στο κέντρο της βρίσκεται το ζήτημα του εργατικού ελέγχου, μιας στρατηγικής που μπορεί να είναι διπλά χρήσιμη, τόσο ως άμεση και αποτελεσματική απάντηση απέναντι στους εκβιασμούς των καπιταλιστών, όσο και ως αναπόσπαστο κομμάτι ενός συνολικού μεταβατικού αντικαπιταλιστικού προγράμματος.

Σε αυτή τη συζήτηση επιχειρεί να συμβάλλει το βιβλίο του Δημήτρη Κατσορίδα «Εργατικός έλεγχος, κοινωνικοποίηση, αυτοδιαχείριση» που κυκλοφόρησε το 2016. Οικοδομεί την επιχειρηματολογία του σε τρία επίπεδα: τη θεωρητική προσέγγιση για το τι είναι εργατικός έλεγχος «ως μεταβατική κατάσταση», το ρόλο που μπορεί να παίξει στους σημερινούς αγώνες στην προοπτική μιας κοινωνίας «κοινωνικοποίησης και αυτοδιαχείρισης» και, τέλος, την «ελληνική εμπειρία» των αγώνων που –άμεσα ή έμμεσα– έχουν θέσει το ζήτημα του εργατικού ελέγχου.

Στην εισαγωγή ο συγγραφέας δηλώνει ότι «το αίτημα του εργατικού ελέγχου αναδεικνύεται σαν ένα απαραίτητο εργαλείο ώστε να μην βρεθεί το εργατικό κίνημα αφοπλισμένο, απέναντι στην επίθεση του κεφάλαιου. Διατυπώνεται και πραγματοποιείται, συνήθως, σε περιόδους όπου ο καπιταλισμός είναι σε κρίση, γι’ αυτό άλλωστε είναι αίτημα το οποίο αμφισβητεί την καπιταλιστική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και την εργοδοτική εξουσία…».

Ξεκινώντας με το παραπάνω απόσπασμα το βιβλίο του Δημήτρη Κατσορίδα, θα περίμενε κανείς πως θα μπορούσε να είναι ένας οδηγός για δράση ενάντια στους εκβιασμούς των αφεντικών που κλείνουν τις επιχειρήσεις τους, ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις και τις περικοπές που φέρνουν απολύσεις και ανεργία. Δυστυχώς δεν είναι. Η βασική του αδυναμία ξεκινάει από τον τρόπο με τον οποίο κάνει λάστιχο την ίδια την έννοια του εργατικού ελέγχου απογυμνώνοντάς τον έτσι από τη δυναμική του σαν αντικαπιταλιστική στρατηγική, αλλά και σαν άμεση πρόταση δράσης ενάντια στα κλεισίματα και τις απολύσεις.

Λίγο παρακάτω (σελ. 39) τσουβαλιάζει στην ίδια κατηγορία τον αγώνα της ΕΡΤ με τα «συνεταιριστικά εγχειρήματα όπως της Εφημερίδας των Συντακτών». Σήμερα είναι σε εξέλιξη οι μάχες που δίνουν οι εργαζόμενοι στα ΜΜΕ: στον Πήγασο (Έθνος, Ημερησία) και λίγο πριν στον ΔΟΛ. Μπορεί μια αριστερή πρόταση προς αυτούς να είναι «φτιάξτε και σεις ένα συνεταιριστικό ΜΜΕ σαν την Εφ Συν» κι αυτό μάλιστα να θεωρείται «υβριδική μορφή εργατικού ελέγχου»; Σίγουρα όχι, κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό. Ο αγώνας των εργαζόμενων της ΕΡΤ ξεκίνησε με κατάληψη, για δυο χρόνια ήταν κέντρο διαδηλώσεων και απεργιών συμπαράστασης, ξεσήκωσε ένα τεράστιο κύμα αλληλεγγύης και έγινε η φωνή κάθε αντίστασης στα μνημόνια κάτω από τον έλεγχο των ίδιων των εργαζόμενων. Δεν έχει απολύτως καμιά σχέση με μια «συνεταιριστική» καπιταλιστική επιχείρηση σαν την Εφ Συν που στήθηκε ως «εναλλακτική πρόταση» πάνω στα συντρίμμια της ήττας του αγώνα ενάντια στις απολύσεις και το κλείσιμο της Ελευθεροτυπίας. Ο σκληρός αγώνας διαρκείας για να μείνει δημόσια η ΕΡΤ είχε το νικηφόρο αποτέλεσμα όχι μόνο να πάρουν πίσω οι εργαζόμενοι τις δουλειές τους, αλλά σήμερα να έχουν και την αυτοπεποίθηση αλλά και ένα δυνατό συνδικάτο που φτάνει να οργανώνει απεργίες για να εμποδίσει την προβολή της ναζιστικής Χρυσής Αυγής –και να το επιβάλλει. Αυτό είναι ένα χειροπιαστό δείγμα εργατικού ελέγχου.

Το αίτημα για κρατικοποίηση δίχως αποζημίωση των καπιταλιστών αλλά με εργατικό έλεγχο, είναι πρόταση αγώνα σε κάθε εργοστάσιο, ΜΜΕ, επιχείρηση που κλείνει. Η κατάληψη με αυτά τα αιτήματα είναι η άμεση απάντηση των εργατών στις απολύσεις και τα κάθε λογής χτυπήματα που φέρνει η κρίση του συστήματος. Ενώνει τους εργάτες και τις εργάτριες από τα διαφορετικά εργοστάσια και επιχειρήσεις, σε ένα κοινό μέτωπο ενάντια στην κυβέρνηση και το κράτος των καπιταλιστών. Είναι επίσης, η «γέφυρα» που μπορεί να οδηγήσει στην επαναστατική διεκδίκηση μιας κοινωνίας όπου την οικονομική και πολιτική εξουσία θα την έχουν οι εργάτες, όπου ο τυφλός ανταγωνισμός για το κέρδος θα έχει δώσει τη θέση του στο δημοκρατικό σχεδιασμό για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών.

Μόνο έτσι διατυπωμένο σαν κομμάτι ενός συνολικού αντικαπιταλιστικού μεταβατικού προγράμματος, όπως αυτό που προτείνει η ΑΝΤΑΡΣΥΑ, μπορεί το αίτημα του εργατικού ελέγχου να είναι συγκεκριμένη πρόταση δράσης και όχι αφηρημένη κατηγοριοποίηση που χωράει από την Εφ Συν και τις Εκδόσεις των Συναδέλφων μέχρι «δομές κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας»(!)

Ακριβώς επειδή είναι ένα αίτημα αντικαπιταλιστικό ο εργατικός έλεγχος είναι μια πρόταση προς το εργατικό κίνημα. Καμιά «αριστερή κυβέρνηση» δεν πρόκειται να το υλοποιήσει και σίγουρα όχι ο Τσίπρας. Γι’ αυτό, μόνο ψευδαισθήσεις και σύγχυση μπορεί να τρέφει ένα κάλεσμα προς «μια κυβέρνηση της Αριστεράς που θα πρέπει να θεσμοθετήσει τον Εργατικό-Διαχειριστικό Έλεγχο σε όλα τα επίπεδα της οικονομίας και σε όλες τις επιχειρήσεις» (σελ. 25). Ακόμα και στη Χιλή της Λαϊκής Ενότητας στις αρχές της δεκαετίας του ’70, που φέρνει σαν παράδειγμα στο βιβλίο ο συγγραφέας, ο Αλιέντε κατηγορούσε τα όργανα εργατικού ελέγχου ότι «θέλουν να φέρουν τον εμφύλιο πόλεμο». Για την Ελλάδα του Τσίπρα δεν γίνεται καν συζήτηση.

Στην πραγματικότητα, αυτό που συμβαίνει είναι η ανάποδη διαδικασία: όταν αρχίζουν να διαμορφώνονται τέτοια κινήματα, η δύναμη που αποκτούν, όσο περισσότερο συντονίζονται και απλώνονται, γίνεται πολιτική. Και επομένως το ζήτημα του ποιος έχει τον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας γίνεται κεντρικό. Ο Τρότσκι τόνιζε ότι «ο εργατικός έλεγχος μπορεί να έχει πραγματική έννοια μόνο στη βάση της οξείας ταξικής πάλης, όχι της συνεργασίας. Όμως, κάτι τέτοιο στην πραγματικότητα σημαίνει δυαδική εξουσία στις επιχειρήσεις, στα τραστ, σε όλους τους κλάδους της βιομηχανίας, σε όλη την οικονομία». Γι’ αυτό χρειάζεται μια αριστερά με επαναστατική στρατηγική που να στηρίζει, συνδέει και γενικεύει τους υπαρκτούς αγώνες της τάξης στην προοπτική της ανατροπής του καπιταλιστικού κράτους για να δοθεί η δυνατότητα της γενίκευσης του εργατικού ελέγχου συντονισμένα και δημοκρατικά προγραμματισμένα σε ολόκληρη την κοινωνία.

Ο Δημήτρης Κατσορίδας θέλει με το βιβλίο του ν’ αναδείξει τη σημασία του εργατικού ελέγχου σαν κλειδί της πάλης του εργατικού κινήματος εδώ και σήμερα. Σαν παρέμβαση σε μια κομβική συζήτηση μέσα στην Αριστερά είναι καλοδεχούμενη. Οι απαντήσεις όμως που δίνει είναι πολύ πίσω από τις ανάγκες του εργατικού κινήματος σήμερα.