Εορτασμός του Νεβρόζ στο Ντιγιαρμπακίρ
Ανοίγει ο δρόμος για να δικαιωθεί ο αγώνας των Κούρδων;
Ο Νίκος Λούντος εξηγεί τα όρια της ηγεσίας Μπαρζανί και θυμίζει την εναλλακτική στρατηγική του κοινού ξεσηκωμού με το αραβικό, τουρκικό και ιρανικό «πεζοδρόμιο».
Στις 25 Σεπτέμβρη οργανώνεται το δημοψήφισμα στο ιρακινό Κουρδιστάν για την απόσχιση της περιοχής από το Ιράκ και την ίδρυση ανεξάρτητου Κουρδικού κράτους. Πολλά πράγματα παραμένουν στον αέρα, από τις περιοχές όπου θα οργανωθεί και δεν θα οργανωθεί το δημοψήφισμα, μέχρι τη διεθνή αναγνώριση που θα έχει. Πάνω από όλα, κλιμακώνονται οι πιέσεις για να μην πραγματοποιηθεί ή τουλάχιστον να πάρει μια παράταση για τα τέλη του 2018. Η κουρδική ηγεσία, μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, δηλώνει ότι το δημοψήφισμα θα πραγματοποιηθεί στην αποφασισμένη ημερομηνία, όμως δεν έχει πάψει ούτε στιγμή να δηλώνει την δυνατότητά της να το αναβάλει αν της δοθούν τα κατάλληλα ανταλλάγματα.
Το κουρδικό ζήτημα είναι ανοιχτό εδώ και πάνω από έναν αιώνα, και οι Κούρδοι παραμένουν με το αρνητικό προνόμιο να είναι το μεγαλύτερο έθνος χωρίς κράτος. Ήταν πάντα οι μεγάλοι ξεχασμένοι σε όλες τις μοιρασιές που σχεδιάζονταν και έγιναν στη Μέση Ανατολή. Το σχέδιο Σάικς Πικό του 1916 μοίραζε τη γη των Κούρδων σε εφτά διαφορετικές ζώνες, άλλες για τους Άγγλους, άλλες για τους Γάλλους και άλλες για τους Ρώσους. Το μεγαλύτερο μέρος θα πήγαινε σε άμεση γαλλική κυριαρχία, από τη Μοσούλη ως την καρδιά της σημερινής Τουρκίας.1 Τα σχέδια αυτά ως γνωστόν απέτυχαν, και στα τέλη του πολέμου οι αποικιοκρατικές δυνάμεις τούς Κούρδους τους είχαν ξεγραμμένους ως παραδοσιακές φατρίες που θα ενσωματώνονταν σε κάποιον από τους υπόλοιπους υπό διαμόρφωση εθνικισμούς. Η αυτοδιάθεση των εθνών, το υποτιθέμενο ιδανικό του Α’ Π.Π. δεν είχε θέση για τους Κούρδους. Η συνθήκη των Σεβρών το 1920 ξαφνικά τούς ανακάλυψε και το “Κουρδιστάν” εμφανίστηκε στο χάρτη, μόνο όταν η προτεραιότητα για τους νικητές του πολέμου ήταν να μην μείνει τίποτα όρθιο από την Τουρκία, και τρία χρόνια αργότερα, στη Λωζάνη, το κράτος που θα λεγόταν Κουρδιστάν ξανασβήστηκε από το χάρτη.
Οι Κούρδοι βρέθηκαν χωρισμένοι σε τέσσερα από τα νέα και παλιά κράτη της περιοχής, την Τουρκία, το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία ως μειονότητες μακριά από τη νομή της εξουσίας και του πλούτου. Αντιστάσεις ενάντια στο νέο τοπίο ξέσπασαν πολύ γρήγορα. Οι Άγγλοι ανέλαβαν να σφάξουν τις εξεγέρσεις που ξέσπασαν στο Ιράκ και το κεμαλικό καθεστώς μέχρι το 1930 είχε καταστείλει τις προσπάθειες απόσχισης. Τα πράγματα γίνονταν ακόμη πιο σοβαρά καθώς είχαν πλέον ανακαλυφθεί τα κοιτάσματα της Μοσούλης και του Κιρκούκ.
Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η μικρή και βραχύβια κουρδική δημοκρατία του Μαχαμπάντ, στο σημερινό Ιράν, είχε τη στήριξη του στρατού της ΕΣΣΔ, αλλά το 1946 όταν ο πλανήτης είχε πλέον μοιραστεί, ο Στάλιν άφησε τους Κούρδους του Ιράν στην τύχη τους, που δεν ήταν άλλη από κρεμάλες και εξορία. Όσοι επέζησαν από την ηγεσία του κινήματος του Μαχαμπάντ κατέληξαν στο Μπακού και τελικά στην Τασκένδη για να συναντήσουν εκεί άλλους προδομένους, τους μαχητές του ΔΣΕ. Οι Κούρδοι στο εσωτερικό και των τεσσάρων εθνικών κρατών καταπιέστηκαν και διώχθηκαν. Σε κάθε στιγμή αναστάτωσης τα κράτη ξεσπούσαν με μανία κατά των Κούρδων, που ήταν “διασπαστικά στοιχεία” και “ασυμμόρφωτοι”. Οι περιοχές τους βρέθηκαν σε κλοιό και κάτω από διπλή επιτήρηση, η γλώσσα τους δέχθηκε πιέσεις μέχρι και απαγόρευση, τα σχολεία τους έκλεισαν. Ο Σάχης του Ιράν τούς αποκαλούσε ορεσίβιους Ιρανούς, με τον ίδιο τρόπο που το τουρκικό κράτος τους αποκαλούσε ορεσίβιους Τούρκους.2
Τα καθεστώτα έφτασαν να κηρύξουν πάνω από μία φορά εσωτερικό πόλεμο κατά των Κούρδων. Δολοφονίες ηγετών, κάψιμο χωριών, εσωτερικές εκτοπίσεις έρχονται και ξανάρχονται σαν κύματα εδώ και εκατό χρόνια. Γι’ αυτό και μόνο το άκουσμα της προοπτικής δημιουργίας ανεξάρτητου κουρδικού κράτους, όπως διατείνεται το κάλεσμα του δημοψηφίσματος της 25ης Σεπτέμβρη στέλνει ηλεκτρικά κύματα σε ολόκληρη την περιοχή.
Ιράκ
Οι Κούρδοι του Ιράκ συγκεκριμένα έχουν υποστεί όχι μόνο αμέτρητες σφαγές αλλά και άλλες τόσες κατεστραμμένες ελπίδες ότι ερχόταν η στιγμή του τέλους της καταπίεσης. Στη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ, η κουρδική ηγεσία στο Ιράκ πίστεψε ότι μπορεί να αξιοποιήσει την κατάσταση, αλλά το αποτέλεσμα ήταν μια φονική εκστρατεία του καθεστώτος Σαντάμ Χουσεΐν με πολλές δεκάδες χιλιάδες νεκρούς. Η σφαγή της πόλης Χαλάμπτζα το 1988 ήταν το αποκορύφωμα αυτού του εγκλήματος, με φονικά αέρια να πνίγουν πέντε χιλιάδες κόσμο και να αφήνουν το εγκληματικό τους αποτύπωμα με προβληματικές γέννες μέχρι σήμερα. Οι ΗΠΑ εκείνη την εποχή δεν έβγαλαν κουβέντα, μιας και ο Σαντάμ παρέμενε σύμμαχος, όμως η κουρδική ηγεσία πολύ γρήγορα εμπιστεύτηκε τους ιμπεριαλιστές το ‘91 και οργάνωσε εξέγερση σε συντονισμό με τον πόλεμο του πατέρα Μπους, όπως έκαναν και οι Σιίτες στο νότο. Προηγουμένως, η ίδια ηγεσία είχε παζαρέψει και με τον Σαντάμ τη στάση που θα κρατούσε. Τελικά, ο στρατός του Σαντάμ στην υποχώρησή του κατέσφαξε τους Σιίτες, με τους Αμερικάνους να ξεχνάνε τις υποσχέσεις τους. Ο Σαντάμ δεν είχε τη δύναμη να κάνει το ίδιο στους Κούρδους, οι οποίοι έφτασαν να ελέγχουν μια “απελευθερωμένη” περιοχή χάρη στην επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων από τους ιμπεριαλιστές. Οι ηγέτες των δυο κομμάτων που μονοπωλούν παραδοσιακά την πολιτική ζωή στο ιρακινό Κουρδιστάν, ο Μπαρζανί του Κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος (ΚΔΚ) και ο Ταλαμπανί της Πατριωτικής Ένωσης του Κουρδιστάν (ΠΕΚ), έριξαν τους Κούρδους σε έναν εμφύλιο πόλεμο στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 επειδή δεν τα βρήκαν στη μοιρασιά και μόνο η προοπτική μιας νέας ιμπεριαλιστικής επέμβασης τους ξαναένωσε, προσωρινά.
Παράπλευρο αποτέλεσμα των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και των πολιτικών της κουρδικής ηγεσίας ήταν ότι από το 1991 ως σήμερα εξελίσσεται η διαμόρφωση μιας οντότητας που επισήμως δεν ονομάζεται αλλά στην πράξη έχει χαρακτηριστικά κράτους.3 Η κουρδική ηγεσία είχε τη δυνατότητα να προβάλλει το δικό της μονοπάτι ως εναλλακτική απέναντι στην αντίσταση με τη μορφή που έπαιρνε στην Τουρκία ή τη Συρία. Συνεργασία με τους ιμπεριαλιστές, χτίσιμο αυτό που οι ίδιοι αποκαλούν “οικονομική ανεξαρτησία” πριν από την “πολιτική ανεξαρτησία” και σιγά σιγά διαμόρφωση μηχανισμών που έφτασαν να είναι ένα ντε φάκτο κράτος. Ο πόλεμος του 2003 έδωσε ακόμη μεγαλύτερο κύρος σε αυτό το σκεπτικό.
Μετά το 2003, το ιρακινό Κουρδιστάν μετατράπηκε σε όαση σταθερότητας μέσα στο Ιράκ. Βγήκε από τον πόλεμο με τις μικρότερες καταστροφές, μιας και η κουρδική ηγεσία είχε συμφωνήσει με την αμερικανική εισβολή και οι Πεσμεργκά (τα ένοπλα σώματα των Κούρδων του Ιράκ που από αντάρτες ενάντια στο ιρακινό κράτος τις δεκαετίες της αντίστασης μετασχηματίστηκαν σε στρατό της ανεπίσημης κουρδικής ζώνης μετά τον πόλεμο του ‘91 και ιδιαίτερα μετά το 2003) είχαν αναλάβει το ρόλο των χερσαίων δυνάμεων κατά του καθεστώτος καθώς εξελισσόταν η εισβολή.
Τα χρόνια 2003-2008 ήταν τα χρόνια της μεγάλης παγκόσμιας έκρηξης των τιμών του πετρελαίου και το ιρακινό Κουρδιστάν πέρασε τη δική του άνθηση. Οι περιγραφές εκείνη την εποχή έκαναν λόγο για επενδυτές από όλο τον κόσμο που έφταναν στο Κουρδιστάν για να πάρουν μέρος στη νέα ιρακινή μπονάντσα, για κατασκευαστικό πυρετό και εμφάνιση τουριστικού τομέα. Το Κουρδιστάν ήταν το ασφαλές λιμάνι για να κάνεις μπίζνες σε ολόκληρο το Ιράκ, γλιτώνοντας και από τη βία που απλωνόταν από τη Βασόρα ως τη Φαλούτζα, αλλά και από τον αφόρητο ήλιο της Βαγδάτης. Στον διεθνή Τύπο η κουρδική ηγεσία προβαλλόταν ως οι μόνοι έξυπνοι της υπόθεσης που αντί να κάνουν αντίσταση στην αμερικάνικη κατοχή, αναπτύσσονται και βγάζουν χρήμα.
Στη διάρκεια όλης αυτής της πορείας, η κουρδική ηγεσία είχε κερδίσει επιπλέον τον ρόλο του επιδιαιτητή που βάζουν την υπογραφή τους με ανταλλάγματα για να δώσουν κύρος εθνικής συνεννόησης σε κάθε συμφωνία. Η κουρδική εξουσία ανάμεσα σε πολλά άλλα είχε εξασφαλίσει για τον εαυτό της την προεδρία του Ιράκ. Ο Τζαλάλ Ταλαμπανί έμεινε στη θέση του προέδρου εννιά χρόνια, παραδίνοντάς την σε έναν έμπιστό του μετά το 2014. Την ίδια στιγμή ο “προαιώνιος αντίπαλος” του Ταλαμπανί, ο Μπαρζανί έπαιρνε και επισήμως τον τίτλο του προέδρου του Ιρακινού Κουρδισταν.
Συνεργασίες και ανταλλάγματα
Σήμερα ξέρουμε ότι δύο πράγματα δεν ήταν όπως τα παρουσίαζαν εκείνη την περίοδο. Πρώτον η υποτιθέμενη επιτυχία της αμερικάνικης πολιτικής στα χρόνια του ιρακινού “εμφυλίου” που οδήγησε στην σταδιακή απομάκρυνση των κατοχικών στρατευμάτων δεν ήταν νίκη αλλά κήρυξη φυγής. Την σταθερότητα του Ιράκ την εμπιστεύτηκαν στην καλή θέληση του Ιράν, στο οποίο είχαν πλέον παραδώσει στην πράξη το ελεύθερο να επηρεάζει αν όχι να ελέγχει εξολοκλήρου την πολιτική ηγεσία του Ιράκ. Δεύτερον η πολιτική του διαίρει και βασίλευε που οδήγησε στον αφοπλισμό των σουνιτικών οργανώσεων δεν ήταν το τέλος της εμφύλιας βίας στο Ιράκ, αλλά η σπορά που έδωσε το ISIS.
Η κουρδική ηγεσία λοιπόν νωρίτερα ή αργότερα θα έπρεπε να διαχειριστεί μια κρίση, χωρίς τις ευκολίες που της προσέφερε η αμερικάνικη κατοχή. Ένα πρώτο σοκ ήρθε από την πτώση της τιμής του πετρελαίου. Σήμερα, ανάμεσα στα ανταλλάγματα που ζητάει ο Μπαρζανί για να μην κάνει το δημοψήφισμα είναι να χαριστούν τα χρέη του Ιρακινού Κουρδιστάν προς την ιρακινή κυβέρνηση. Δίπλα στα 15-20 δισεκατομμύρια δολάρια που χρωστάει στη Βαγδάτη, η κουρδική κυβέρνηση έχει φεσωθεί και στις πετρελαϊκές εταιρείες που έχουν κάνει εξορύξεις και πλέον απαιτούν τα λεφτά τους.4 Ο Μπαρζανί έφτασε να έχει να επιλέξει αν θα πληρώσει τους δημόσιους υπάλληλους, τους Πεσμεργκά ή τους πετρελαιάδες, και όπως συνηθίζεται οι δημόσιοι υπάλληλοι ήταν οι τελευταίοι στη λιστα των προτεραιοτήτων περιμένοντας μήνες για τους μισθούς τους.
Η οικονομική κρίση διέλυσε τους εύθραυστους θεσμούς της κουρδικής οντότητας. Η δημοκρατία του Ιρακινού Κουρδιστάν προβαλλόταν ως παράδειγμα προς μίμηση για ολόκληρο το Ιράκ, αλλά τελικά ο Μπαρζανί μετά το 2009 που κέρδισε τις προεδρικές εκλογές, δεν έχει ξαναεκλεγεί δημοκρατικά. Όταν ξεπέρασε και το προβλεπόμενο όριο της οχταετίας, το Κοινοβούλιο του έδωσε διετή παράταση, αλλά πλέον αυτό το Κοινοβούλιο δεν έχει συνεδριάσει από τον Οκτώβρη του 2015. Εκείνες τις μέρες, εκπαιδευτικοί, εργαζόμενοι στα νοσοκομεία και άλλοι δημόσιοι υπάλληλοι προχωρούσαν σε απεργία μίας βδομάδας διεκδικώντας τα δεδουλευμένα τριών μηνών. Περικύκλωσαν το πεντάστερο ξενοδοχείο όπου τα κόμματα μαγείρευαν άλλη μια παράταση στον Μπαρζανί και τίναξαν στον αέρα τις συνηθισμένες συναινέσεις.5 Η πρώτη εμφάνιση αυτής της οργής ενάντια στο κουρδικό κατεστημένο ήταν το Φλεβάρη του 2011, όταν η έμπνευση από την επανάσταση στην Τυνησία και την Αίγυπτο φαινόταν να μπορεί να μετατρέψει την Αραβική Άνοιξη και σε Κουρδική Άνοιξη, με τους Κούρδους σε Τουρκία, Ιράκ και Συρία να βρίσκονται στο πόδι.
Το τρίτο χτύπημα για την κουρδική ηγεσία ήρθε όταν το ISIS άρχισε να προελαύνει, δίνοντας τέλος στις αυταπάτες ότι με κάποιο μαγικό τρόπο ο πόλεμος και το χάος στο Ιράκ θα παραμένει για πάντα εκτός κουρδικών εδαφών. Η Μοσούλη έφτασε για ένα διάστημα να είναι “πρωτεύουσα” του Ισλαμικού Κράτους, και από τη Μοσούλη μέχρι το Αρμπίλ (όπου εδρεύει η κουρδική κυβέρνηση) η απόσταση είναι μία ώρα με το αυτοκίνητο. Η περιοχή απείχε πλεόν πολύ από την εικόνα του θέρετρου και του επενδυτικού μαγνήτη. Το περιοδικό Εκόνομιστ σχολίαζε το Φλεβάρη του 2016: “Σήμερα, οι σκελετοί των οικοδομών που έμειναν στη μέση και τα μισοάδεια μπαρ είναι οι μάρτυρες των παλιών μεγάλων προσδοκιών”.6 Η ροή του πετρελαίου μπήκε σε κίνδυνο, οι αγωγοί μπήκαν στο στόχαστρο και οι Πεσμεργκά έπρεπε να βρεθούν σε όλα τα μέτωπα, καθώς ο ιρακινός στρατός είχε εγκαταλείψει αμαχητί.
Η κουρδική ηγεσία προσπάθησε να μετατρέψει όλες αυτές τις συμφορές σε ευκαιρία, όμως το στοίχημα αποδείχτηκε παρατραβηγμένο. Η κίνηση ματ που επιχείρησε ήταν η κατάληψη του Κιρκούκ τον Ιούνη του 2014. Οι Πεσμεργκά κατέλαβαν το Κιρκούκ και τις πετρελαιοπηγές του, για να το “σώσουν” από το ISIS αλλά πολύ γρήγορα άρχισαν να εξάγουν πετρέλαιο χωρίς να δίνουν λογαριασμό στη Βαγδάτη. Το αποτέλεσμα ήταν να έρθουν σε ρήξη με την κεντρική κυβέρνηση και να τους διακοπούν οι πληρωμές από τον προϋπολογισμό, οι οποίες αντιστοιχούσαν στο 95% των εσόδων. Η ελπίδα του Μπαρζανί ότι θα ισοφάριζε τις απώλειες στηριζόταν σε δυο στοιχεία. Από τη μια τα έσοδα από το πετρέλαιο που ήταν πλέον σε κουρδικά χέρια. Από την άλλη ο ρόλος των Πεσμεργκά στις μάχες για την ανακατάληψη των πόλεων από το ISIS θα έκανε τους ιμπεριαλιστές αλλά και τις υπόλοιπες δυνάμεις της περιοχής να βάλουν πλάτη ή τουλάχιστον να σιωπήσουν, όσο κι αν φωνάζει η Βαγδάτη. Μέχρις ενός σημείου και τα δύο συνέβησαν, όμως δεν ήταν αρκετά για να υπερκαλύψουν το κόστος της κρίσης και ενός πολέμου δίχως τέλος.
Την ώρα που τα φώτα της διεθνούς δημοσιότητας έπεφταν στους Πεσμεργκά που πολεμούν τους τζιχαντιστές, η κυβέρνηση του Αρμπίλ πίστευε πως οργάνωνε για άλλη μια φορά ένα διεθνές παιχνίδι που θα κρατούσε όλους τους αντιπάλους ικανοποιημένους και χορτασμένους από πετρέλαιο. Η Τουρκία μετατρεπόταν στο βασικό δίαυλο, το Ισραήλ έφτανε να καλύπτει τα τρία τέταρτα των πετρελαϊκών του αναγκών από το Κιρκούκ,7 ενώ συνεχίζονται μέχρι σήμερα αγοραπωλησίες με τάνκερ εν πλω στα ανοιχτά της Μάλτας για να μη φοβούνται οι εταιρείες από πιθανές κυρώσεις της Βαγδάτης. Η διπλωματία του κουρδικού πετρελαίου προκαλεί επεισόδια παρανοϊκής υποκρισίας, όπως τον περασμένο Φλεβάρη που την ώρα που ο Ερντογάν έστελνε την ηγεσία του κουρδικού κινήματος στη φυλακή, στο αεροδρόμιο της Ιστανμπούλ υψωνόταν η κουρδική σημαία λόγω της επίσκεψης του Μπαρζανί.
Η κουρδική ηγεσία μοιάζει με το μυγάκι που ενώ βρίσκεται πιασμένο στο κέντρο αυτού του τεράστιου ιστού που υφαίνεται, περνιέται για αράχνη. Καταρχάς το Κουρδικό ζήτημα είναι πολύ μεγαλύτερο από μερικές μπίζνες για πετρέλαιο και σίγουρα ξεπερνάει τα σύνορα του Ιράκ.
Από το 1991 η Τουρκία είχε συμβιβαστεί με την πραγματικότητα ότι είχε μια κουρδική οντότητα στην άλλη πλευρά των συνόρων του Ιράκ και με τα χρόνια η συνεργασία με τον Μπαρζανί έγινε αμοιβαία επωφελής, καθώς και οι δυο πλευρές είχαν συμφέρον να τσακίσουν το αντάρτικο του PKK. Όμως τώρα βλέπει την προοπτική να καταλήξει με κουρδικά κράτη κατά μήκος όλων των νότιων συνόρων της, με τη συριακή πλευρά να βρίσκεται σχεδόν ολόκληρη στον έλεγχο των Κούρδων. Οι πολιτοφυλακές της Ροζάβα όχι μόνο δεν είναι υποχείρια του Μπαρζανί, αλλά έχουν ισχυρούς γλωσσικούς, οικογενειακούς και πολιτικούς δεσμούς με το κουρδικό κίνημα στην Τουρκία.
Το Ιράν από τη μεριά του δεν έχει μόνο τις ανησυχίες για το δικό του κουρδικό πληθυσμό, αλλά και το άγχος για το τι θα απομείνει να ελέγχει στη Βαγδάτη, τι μωσαϊκό θα προκύψει στη Συρία είτε σωθεί είτε όχι ο Άσαντ. Μένει το Ισραήλ, γνωστός… υπερασπιστής των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων να δηλώνει την αμέριστη υποστήριξή του στο κουρδικό δημοψήφισμα, αλλά και τα Αραβικά Εμιράτα που αύξησαν την οικονομική τους συνεισφορά εν όψει της 25ης του Σεπτέμβρη.
Εχθροί του δημοψηφίσματος
Σε κάθε περίπτωση, είτε πραγματοποιηθεί τώρα είτε όχι, η ανεξαρτητοποίηση του ιρακινού Κουρδιστάν είναι μια διαδικασία που έχει ήδη δρομολογηθεί, και αποδεικνύει ότι το συνεχιζόμενο χάος στη Μέση Ανατολή, με επίκεντρο τη Συρία και το Ιράκ, όχι μόνο δεν περιορίζεται αλλά για κάθε ρήγμα που υποτίθεται κλείνει ανοίγουν πολλά περισσότερα. Οι αντιδράσεις μπροστά στο δημοψήφισμα είναι χαρακτηριστικές. Η αντίθεση στο δημοψήφισμα φαίνεται να είναι ένα από τα λίγα ζητήματα που ενώνουν ΗΠΑ, Ρωσία, Ιράκ, Ιράν, Τουρκία και Συρία. Στα μέσα Αυγούστου αρχιστράτηγοι από Ιράν και Τουρκία συναντήθηκαν στην Άγκυρα για να δηλώσουν την από κοινού αντίθεσή τους στο δημοψήφισμα και να τονίσουν την παραπέρα αποσταθεροποίηση που μπορεί να προκληθεί. Ο Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Τσαβούσογλου, λέει ότι το δημοψήφισμα μπορεί να προκαλέσει νέο εμφύλιο πόλεμο μέσα στο Ιράκ. Ο Τούρκος Υπουργός Ενέργειας δηλώνει ότι το δημοψήφισμα μπορεί να διακόψει την ενεργειακή συνεργασία μεταξύ Τουρκίας και Κουρδιστάν.
Η “ενεργειακή συνεργασία” ανησυχεί τους πάντες, όχι μόνο τους δύο εταίρους. Ο Υπουργός Εξωτερικών του Τραμπ, Ρεξ Τίλερσον, επικοινώνησε στις 12 Αυγούστου με την κουρδική ηγεσία για να τους πει ότι η “στιγμή” δεν είναι κατάλληλη για δημοψήφισμα. Ο Υπουργός “Άμυνας” πήγε στα τέλη Αυγούστου στο Ιράκ και δεν παρέλειψε να κάνει κήρυγμα στους Κούρδους. Εκατοντάδες χιλιάδες βαρέλια πετρέλαιο μεταφέρονται καθημερινά μέσω του αγωγού 1000 χιλιομέτρων που συνδέει το Κιρκούκ με το Τζειχάν στα Άδανα της Τουρκίας, αλλά και οδικώς με τα βυτιοφόρα που περνάνε τα τουρκικά σύνορα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη εξαγωγική γραμμή ιρακινού πετρελαίου.
Το Ιράκ όπως μετά την αμερικάνικη εισβολή του 2003 κατέληξε να είναι αυτό που στη διεθνή διπλωματία αποκαλούν “αποτυχημένο κράτος”. Αντί για “σύγχρονη δυτικού τύπου δημοκρατία” όπως πίστευαν οι φαντασιόπληκτοι της εποχής μετατράπηκε στη χώρα που γέννησε το ISIS, σε μια μαύρη τρύπα αποσταθεροποίησης που τελικά κατάπιε τη γειτονική Συρία και έφτασε να προκαλέσει κραδασμούς στην καρδιά του τουρκικού κράτους.
Η απόσχιση του ιρακινού Κουρδιστάν σηματοδοτεί την οριστική αποτυχία για τις αλλεπάλληλες προσπάθειες των ιμπεριαλιστών να στήσουν μια ισορροπία μεταξύ των διαφορετικών πολιτικών και εθνικών κέντρων μέσα στο Ιράκ και να κρατήσουν τη χώρα ενιαία.
Κανείς δεν έχει πραγματικά εμπιστοσύνη στον Μπαρζανί και στην υπολοιπη κλίκα του Αρμπίλ. Είναι μια ηγεσία μαθημένη να πουλάει εκδουλεύσεις στους ισχυρούς και πολλές υποσχέσεις στον κόσμο που διψάει για ανεξαρτησία. Φυσικά ο κόσμος δεν θα πει όχι όταν τον ρωτάνε για την ανεξαρτησία του, ακόμη κι αν τον ρωτάνε απατεώνες. Είναι προφανές ωστόσο ότι για τον Μπαρζανί το δημοψήφισμα είναι ένα ακόμη χαρτί στα παιχνίδια που παίζει εντός και εκτός ιρακινών συνόρων. Όμως, τα παιχνίδια στη Μέση Ανατολή αυτή τη στιγμή είναι μόνο με τη φωτιά.
Το κίνημα
Στην πραγματικότητα, το κουρδικό κίνημα κατάφερε να κάνει αληθινά βήματα ενδυνάμωσης όχι όταν πίστεψε στις υποσχέσεις των ιμπεριαλιστών, αλλά όταν βρέθηκε κομμάτι ενός ευρύτερου κινήματος που ενώνει τις διαφορετικές εθνότητες, γλώσσες και θρησκείες της Μέσης Ανατολής. Αυτό ίσχυσε σε κάθε μεγάλη στιγμή ριζοσπαστικών αλλαγών, από την επανάσταση του 1908 στην Τουρκία ως το 1952 στο Ιράν και το 1958 στο Ιράκ και ξανά στην επανάσταση στο Ιράν το ‘78-’79. Οι Κούρδοι άγρότες και εργάτες μπήκαν με ενθουσιασμό στα κινήματα που συγκρούστηκαν με τους βασιλιάδες και τους αποικιοκράτες, βλέποντάς τα σαν ευκαιρία να σπάσουν όλες οι καταπιέσεις και να ανοίξει ο δρόμος για την αυτονομία και τα εθνικά τους δικαιώματα.
Η Αριστερά, με όλα της τα προβλήματα, υπήρξε δύναμη που έκανε αυτή τη σύνδεση πιο καθαρή και υλική. Στο Ιράκ όπου το Κομμουνιστικό Κόμμα έφτασε να είναι μαζική δύναμη τη δεκαετία του ‘50,8 είχε μια από τις σημαντικές του βάσεις στο Κουρδιστάν. Η εξουσία των Μπαρζανί και Ταλαμπανί σφυρηλατήθηκε και πάνω στο κοινό συμφέρον που είχαν με το κεντρικό ιρακινό κράτος να τσακίσουν την απήχηση της Αριστεράς στους Κούρδους. Στην Τουρκία το κουρδικό κίνημα επανεμφανίστηκε μετά από δεκαετίες που το καθεστώς το θεωρούσε τελειωμένο και έκανε άλματα συνδεόμενο με την εργατική τάξη και την Αριστερά.
Η προοπτική αυτή της κοινής δράσης έχει ξαναζωντανέψει στην Τουρκία τα τελευταία χρόνια και καταγράφηκε με την πρωτοφανή εκλογική επιτυχία του HDP. Είναι σίγουρο ότι αυτό που γίνεται στην Άγκυρα και στο Ντιγιάρμπακιρ δεν έχει περάσει απαρατήρητο στο Αρμπίλ και τη Σουλεϊμανίγια.
Αυτές οι παραδόσεις είναι σημαντικές απέναντι σε όλες τις προσπάθειες για διχασμό ανάμεσα στις εθνότητες. Οι καταλήψεις και ανακαταλήψεις περιοχών κάτω από το πρόσχημα της μάχης κατά του ISIS σήμαναν στην πράξη επιχειρήσεις “κουρδοποίησης”, δηλαδή διωγμού των Αράβων και των Τουρκομάνων για να αλλάξει η αναλογία του πληθυσμού. Πολλές από αυτές τις περιοχές πέρασαν πριν από 40 ή 50 χρόνια την ανάποδη διαδικασία “αραβοποίησης”, όμως η πολιτική των διωγμών δεν έχει να κάνει με τα “ιστορικά δίκαια” αλλά με τις γραμμές που θέλει να χαράξει στο χάρτη των πετρελαίων η μία και η άλλη πλευρά. Ο δρόμος της νίκης για το κουρδικό κίνημα δεν περνάει από τη χάραξη νέων γραμμών αίματος, αλλά από τον κοινό ξεσηκωμό με το αραβικό, το ιρανικό και το τουρκικό πεζοδρόμιο.
Σημειώσεις
- David McDowall, A modern History of the Kurds, IB Tauris, Λονδίνο 2007 (1996), σ. 117.
- Kerim Yildiz & Tanyel Taysi, The Kurds in Iran. The Past, Present and Future, Pluto Press, Λονδίνο 2007.
- Mohammed M.A Ahmed, Iraqi Kurds and Nation-Building, Palgrave, Ν. Υορκη 2012, σ. 7-28.
- “Why Iraqi Kurdistan is struggling to pay its bills”, Stratfor 28 Γενάρη 2016 και “Tipping the scales of political power in Iraq”, Strafor 15 Αυγούστου 2017.
- Al Jazeera, 8 Οκτώβρη 2015, https://tinyurl.com/naw9wjc
- Fin de renaissance”, Economist 25 Φλεβάρη 2016.
- “Israel turns to Kurds for three-quarters of its oil supplies”, Financial Times 23 Αυγούστου 2015
- Ν. Λούντος, “Η αντίσταση στο Ιράκ”, Σοσιαλισμός από τα κάτω 47, Σεπτέμβρης 2003.