Άρθρο
Ιστορία αγώνων για τη γυναικεία απελευθέρωση

Εργαζόμενες στην Estee Lauder Hellas στην παν

Το κίνημα της Μεταπολίτευσης έδωσε μάχες ενάντια στην καταπίεση των γυναικών.
Η Κατερίνα Θωίδου θυμίζει αυτή την παράδοση, τις κατακτήσεις της και τη συνδέει με το σήμερα.

 

Η πολύ σημαντική έκθεση με τίτλο “Ο Φεμινισμός στα χρόνια της Μεταπολίτευσης 1974-1990” που θα φιλοξενείται στο ίδρυμα της Βουλής μέχρι το Δεκέμβρη του 2017, παρουσιάζει τον τεράστιο πλούτο των αγώνων ενάντια στην καταπίεση, που έχουν δώσει οι γυναίκες στο πρόσφατο παρελθόν. Η έκθεση φέρνει ξανά στην επικαιρότητα μία ξεχασμένη πτυχή της ιστορίας του ελληνικού εργατικού κινήματος, που κατάφερε μέσα στα 16 αυτά χρόνια να τσακίσει σεξιστικές διακρίσεις αιώνων και να κατακτήσει δικαιώματα, που σήμερα προσπαθούν να μας πάρουν πίσω.

Το εντυπωσιακό στοιχείο της έκθεσης είναι ότι περιλαμβάνει ζωντανές εικόνες από τις κινηματικές και πολιτικές μάχες της εποχής, μέσα από φωτογραφίες διαδηλώσεων, αφίσες των γυναικείων συλλόγων και οργανώσεων, προκηρύξεις, έντυπα, φεμινιστικά περιοδικά της δεκαετίας του ‘70 και του ‘80, καφενεία και βιβλιοπωλεία γυναικών. Για πρώτη φορά παρουσιάζεται συγκεντρωμένη, η πληθώρα των γυναικείων οργανώσεων που άρχισαν να συγκροτούνται μετά τη Χούντα και να αναλαμβάνουν δράσεις για διεκδικήσεις που αφορούσαν την αλλαγή του οικογενειακού Δίκαιου, την αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος, τη νομιμοποίηση των εκτρώσεων, ενάντια στην υποχρεωτική στράτευση των γυναικών, για ίσα δικαιώματα στην εργασία, υπέρ της ειρήνης κλπ.

Την περίοδο της Μεταπολίτευσης οι γυναίκες μπαίνουν μέσα στα ανδροκρατούμενα κάστρα, είναι πλέον ενεργό κομμάτι του εργατικού δυναμικού, οργανώνονται στα συνδικάτα και τους συλλόγους και μέσα από εκεί διεκδικούν εργατικά και κοινωνικά δικαιώματα. Μέσα στα συνδικάτα συγκροτούνται επιτροπές γυναικών που διεκδικούν την κατοχύρωση εργασιακών δικαιωμάτων μέσα από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Στον ΟΤΕ οι τηλεφωνήτριες συγκροτούν Πανελλήνιο Σύλλογο που κατεβαίνει σε απεργίες, ενώ στο χώρο των Λογιστών υπογράφεται η πρώτη συλλογική σύμβαση που κατοχυρώνει ίσα εργασιακά δικαιώματα αντρών και γυναικών. Αντίστοιχες πρωτοβουλίες αναπτύσσονται και στα πανεπιστήμια, όπως στη Νομική, τη Φιλοσοφική, την Ιατρική, το Βιολογικό, το Πάντειο, αλλά και σε συνοικίες της Αθήνας, του Πειραιά και των μεγάλων επαρχιακών πόλεων. Την ίδια περίοδο οργανώνονται οι πρώτες ομάδες ομοφυλόφιλων γυναικών. Τεράστια άνθηση γνωρίζουν φεμινιστικά περιοδικά που εκδίδουν οι φεμινιστικές ομάδες, όπως η Σκούπα, που έφτασε να πουλάει μέχρι και 5.000 αντίτυπα, η Σφίγγα, η Δίνη, η Κατίνα…

Πολλές οργανώσεις γυναικών συντονίζονται και οργανώνουν διαδηλώσεις και καμπάνιες για την αλλαγή του οικογενειακού Δικαίου, κατά των βιασμών και της σεξουαλικής παρενόχλησης, οργανώνουν συγκεντρώσεις έξω από τα Καλλιστεία απαιτώντας την κατάργησή τους. Τα ρεφορμιστικά κόμματα της εποχής, αναγκάζονται να συγκροτήσουν γυναικείες ομάδες, προσπαθώντας να δώσουν τη δική τους πολιτική κατεύθυνση στο νέο κίνημα. Το ΠΑΣΟΚ συγκροτεί την Ένωση Γυναικών Ελλάδος (ΕΓΕ), το ΚΚΕ εσωτερικού δημιουργεί την Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών (ΚΔΓ), το ΚΚΕ συγκροτεί την Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας (ΟΓΕ). Ταυτόχρονα συγκροτούνται γυναικείες ομάδες που επηρεάζονται είτε από την αυτονομία είτε από την επαναστατική αριστερά (όπως η Επαναστατική Πάλη Γυναικών, στην οποία ενεργό ρόλο παίζουν συντρόφισσες της ΟΣΕ).

Ριζοσπαστικοποίηση

Οι γυναίκες φέρνουν μαζί τους τον αέρα μίας νέας ριζοσπαστικοποίησης, που σε συνδυασμό με τα κινήματα που αναπτύχθηκαν μετά το Μάη του ‘68 σε όλο τον κόσμο αλλά και την πολιτικοποίηση που γέννησε το Πολυτεχνείο του ‘73, θέτουν για πρώτη φορά ανοιχτά διεκδικήσεις για ζητήματα που όλα τα προηγούμενα χρόνια θεωρούνταν ταμπού. Η δύναμη του νέου κινήματος που αναπτύχθηκε από τα κάτω, έμοιαζε με οδοστρωτήρα που έσπαγε τα καταπιεστικά στερεότυπα της γυναικείας παρθενίας, της μητρότητας ως κοινωνική και εθνική αποστολή της γυναίκας, της σεμνοτυφίας, της ετεροφυλόφιλης σχέσης. Οι γυναίκες που είχαν πλέον μπει μαζικά στους χώρους εργασίας και τα πανεπιστήμια, είχαν πρωτοστατήσει σαν κομμάτι της εργατικής τάξης στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και σε όλες τις μάχες την περίοδο της Μεταπολίτευσης, έδιναν ταυτόχρονα την κόντρα ενάντια σε όλο το ιδεολογικό υπόβαθρο που επέβαλε ότι ο φυσικός τους προορισμός είναι το σπίτι και η μητρότητα. Άρχισαν να διεκδικούν την αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος και άρα την αυτόνομη ύπαρξη της γυναικείας σεξουαλικότητας και του διαχωρισμού της από την αναπαραγωγή, όπως επέβαλλε το κράτος και η κυρίαρχη ηθική της εκκλησίας και της οικογένειας. «Δεν είμαι του πατρός μου, δεν είμαι του ανδρός μου, είμαι ο εαυτός μου» ήταν ένα από τα πιο γνωστά συνθήματα του γυναικείου κινήματος εκείνης της περιόδου.

Την ίδια περίοδο δόθηκαν σε πολλά σημεία του πλανήτη σκληρές μάχες για το δικαίωμα των γυναικών να ελέγχουν οι ίδιες το σώμα τους και τη σεξουαλικότητά τους, που πήραν πιο οργανωμένη μορφή γύρω από το αίτημα της αντισύλληψης και της νόμιμης και δωρεάν έκτρωσης, που γίνεται με ασφάλεια μέσα στα δημόσια νοσοκομεία.

Στις ΗΠΑ η έκτρωση έγινε νόμιμη με απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου το 1973, αφού είχαν προηγηθεί τεράστιες πορείες και συγκεντρώσεις σε όλες τις πολιτείες για την αποποινικοποίησή της. Η μεγαλύτερη σύγκρουση της εργατικής τάξης πάνω σε αυτά τα αιτήματα δόθηκε στην Ιταλία, ενάντια στην Καθολική Εκκλησία και τη δεξιά κυβέρνηση που απαγόρευαν την έκτρωση αλλά και το διαζύγιο. Τεράστια συλλαλητήρια οργανώνονταν έξω από τις δίκες των γυναικών που κάθονταν στο εδώλιο μόνο και μόνο γιατί είχαν κάνει έκτρωση, απαιτώντας τη νομιμοποίησή τους, ενώ μόλις το 1974 νομιμοποιήθηκε το διαζύγιο, μετά από δημοψήφισμα.

Στην Ελλάδα η πρώτη φορά που συζητήθηκε το θέμα στη Βουλή ήταν το Σεπτέμβριο του 1978, μέσα στα πλαίσια νομοσχεδίου για τις μεταμοσχεύσεις.1 Η ρύθμιση που ψηφίστηκε με πλήρη συμπόρευση κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, επέτρεπε την έκτρωση μόνο όταν κινδυνεύει το έμβρυο ή η γυναίκα έχει αποδεδειγμένα ψυχικές διαταραχές κατόπιν γνωμάτευσης ψυχιάτρου.

Τον Οκτώβρη του 1981 το ΠΑΣΟΚ κερδίζει τις εκλογές, μέσα από μία σειρά υποσχέσεις για «δικαίωση των αγώνων της Ελληνίδας για ισότητα». Στο πρόγραμμά του υποσχόταν ότι θα «θέσει τέρμα στο απαράδεκτο καθεστώς των παράνομων εκτρώσεων με την πλήρη και επιστημονική ενημέρωση πάνω στον οικογενειακό προγραμματισμό, την αντισύλληψη και τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων». Ωστόσο, η κυβέρνηση του Αντρέα Παπανδρέου έκανε μία πενταετία μέχρι να προχωρήσει στη νομοθετική κατοχύρωση του δικαιώματος της γυναίκας να ελέγχει το σώμα της. Αρχικά παλαντζάρισε στις πιέσεις από τα δεξιά που ασκούσαν οι αντιδραστικές πτέρυγες με προεξάρχουσα την εκκλησία και τις «παραεκκλησιαστικές» οργανώσεις, που άρχισαν να καταγγέλλουν το «παρανοϊκό και παράνομο κίνημα της “νομιμοποιήσεως” των εκτρώσεων», χαρακτήριζαν την έκτρωση ως έγκλημα και ενοχοποιούσαν τις γυναίκες ως «αμαρτωλές».

Τον Απρίλιο του 1983, με πρωτοβουλία της Αυτόνομης Κίνησης Γυναικών ξεκινά καμπάνια για τη νομιμοποίηση της έκτρωσης. Κυκλοφορεί κείμενο που υπογράφουν 500 γυναίκες και δηλώνουν δημόσια ότι έχουν κάνει εκτρώσεις, καταγγέλλουν το υπάρχον καθεστώς και απαιτούν άμεση αποποινικοποίηση. Τον Ιανουάριο του 1985, ο εισαγγελέας καλεί σε ανάκριση εφτά από τις 500 γυναίκες που έχουν υπογράψει το κείμενο, με το οποίο δηλώνουν ότι έχουν κάνει έκτρωση. Οι αντίδραση των γυναικείων οργανώσεων είναι άμεση. Πολιορκείται το ανακριτικό γραφείο και απαιτείται άμεση νομιμοποίηση των εκτρώσεων. Οκτώ ομάδες και σύλλογοι καθώς και πολλές ανεξάρτητες γυναίκες οργανώνουν συγκέντρωση και πορεία στα Προπύλαια με κεντρικό σύνθημα «είμαστε όλες παράνομες», αναγκάζοντας τον αρμόδιο υπουργό να βάλει τον φάκελο των εφτά στο αρχείο.

Τον Απρίλιο του 1986 αυτόνομες γυναικείες ομάδες με σύνθημα «Έξω οι νόμοι από το κορμί μας», καλούν σε αντισυγκέντρωση ενάντια σε θρησκευτικές και παραθρησκευτικές οργανώσεις, η οποία απαγορεύεται από την αστυνομία, ενώ εφτά γυναίκες συλλαμβάνονται και τελικά αφήνονται ελεύθερες, ύστερα από τις πιέσεις των διαδηλωτριών.

Το νομοσχέδιο που νομιμοποιεί τις εκτρώσεις, κατατίθεται στη Βουλή το Μάιο του 1986 και υπερψηφίζεται απ’ όλα τα κόμματα, εκτός από τη Ν.Δ. Η διάταξη που υπήρχε στο αρχικό νομοσχέδιο που απαιτούσε τη συναίνεση του συζύγου αποσύρθηκε, αλλά διατηρήθηκαν κάποιοι περιορισμοί, όπως των 12 εβδομάδων της κύησης, η συναίνεση των γονιών για τις ανήλικες.

Όλη αυτή την περίοδο κάτω από τις πιέσεις ενός σαρωτικού κινήματος, οι εκάστοτε κυβερνήσεις αναγκάστηκαν τελικά να αναγνωρίσουν και να θεσμοθετήσουν το αυτονόητο. Έτσι με το Σύνταγμα του 1975 η ΕΡΕ του Καραμανλή καθιερώνει για πρώτη φορά (κάτω από τις πιέσεις του κινήματος που έριξε τη Χούντα) την ισότητα των δύο φύλων. Ακολουθούν από το 1981 και μετά νομοθετικές αλλαγές στο οικογενειακό Δίκαιο (πολιτικός γάμος, δικαίωμα της γυναίκας να κρατά το επώνυμό της μετά το γάμο, να δίνει το δικό της όνομα στα παιδιά, απλοποιεί τη διαδικασία του διαζυγίου). Αλλάζει το εργατικό δίκαιο (καθιερώνεται ίση αμοιβή για ίση εργασία). Το κράτος αναγκάζεται να συστήσει κοινωνικές υπηρεσίες όπως οι παιδικοί σταθμοί, τα ΚΑΠΗ, το ΕΣΥ, κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού για δωρεάν αντισύλληψη, που αποφορτίζουν τη γυναίκα από το βάρος της διπλής καταπίεσης που βιώνει μέσα στην οικογένεια.

Ελεύθερες και δωρεάν εκτρώσεις

Παρά τις νομοθεσίες οι γυναίκες χρειάστηκε να δώσουν μία σειρά μάχες για να μπορέσουν να τις επιβάλλουν στην πράξη. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ μπορεί να κατοχύρωσε νομοθετικά την ισότητα, όταν όμως ξεκίνησε τις απολύσεις στις τράπεζες και τα εργοστάσια, η περίφημη μεταρρύθμιση του ΠΑΣΟΚ για τα δικαιώματα των γυναικών, άρχισε να μετατρέπεται σε ισότητα προς τα κάτω και για τους άντρες και για τις γυναίκες.

Σήμερα μέσα στην περίοδο της κρίσης του καπιταλισμού, οι κυβερνήσεις προσπαθούν να ξαναφορτώσουν στη γυναίκα τα βάρη της κρίσης και της σεξιστικής καταπίεσης. Τα τελευταία χρόνια, σε όλο τον πλανήτη ένα νέο κίνημα ενάντια στη γυναικεία καταπίεση έκανε την εμφάνισή του, ξαναπιάνοντας το νήμα του φεμινιστικού κινήματος της δεκαετίας του ‘70.

Η απόφαση της κυβέρνησης του Τραμπ να απαγορεύσει τη χρηματοδότηση ΜΚΟ που παρέχουν υπηρεσίες οικογενειακού προγραμματισμού όπως η αντισύλληψη, η άμβλωση, η πρόληψη σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, αποτελεί μία ευθεία επίθεση στα δικαιώματα και τις κατακτήσεις των γυναικών. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα μεγάλο κομμάτι -κυρίως φτωχών γυναικών- που δεν θα έχει πρόσβαση σε αυτές τις υπηρεσίες υγείας που σχετίζονται με την αναπαραγωγή, τη στιγμή μάλιστα που οι αμβλώσεις δεν γίνονται σε νοσοκομεία, αλλά μόνο σε ειδικές κλινικές. Την ημέρα της ορκωμοσίας της νέας κυβέρνησης Τραμπ στις 20/1 οργανώθηκε διαδήλωση δεκάδων χιλιάδων στην Ουάσινγκτον που κατέληξε σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας έξω από τον Λευκό Οίκο και ταυτόχρονα έγιναν 350 διαδηλώσεις σε όλες τις ΗΠΑ και συνολικά σε 670 πόλεις και 70 χώρες σε όλο τον πλανήτη.

Πριν από ένα χρόνο στην Πολωνία είχαμε ένα αντίστοιχου μεγέθους γυναικείο κίνημα, που ξεσηκώθηκε ενάντια σε επικείμενο νόμο που θα απαγόρευε τις εκτρώσεις και προέβλεπε ποινή φυλάκισης 5 ετών για τις γυναίκες και τους γιατρούς. Στις 3 Οκτωβρίου 2016 οι γυναίκες ντυμένες στα μαύρα, απείχαν από τις δουλειές τους. Σε 60 πόλεις της Πολωνίας 140.000 γυναίκες κατέβηκαν σε απεργία με συνθήματα και πανό όπως «δεν έχουμε σκοπό της ζωής μας να γεννάμε», «δεν είμαστε μηχανές μωρών», «Η μήτρα μου είναι δικιά μου δουλειά», «Δεν είμαι δικιά σας ιδιοκτησία». Διαδηλώσεις αλληλεγγύης στη «Μαύρη Δευτέρα» οργανώθηκαν στο Βερολίνο και στο Δουβλίνο, ενώ διαδηλωτές στο Λονδίνο έκαναν συγκέντρωση έξω από την πρεσβεία της Πολωνίας. Σαράντα οκτώ ώρες μετά τις διαδηλώσεις το πολωνικό Κοινοβούλιο απέρριψε με μεγάλη πλειοψηφία την πρόταση νόμου που απαγόρευε τις εκτρώσεις.

Στην Ιρλανδία, ο θάνατος της 31χρονης Ινδής Σαβίτα Χαλαπαναβάρ από σηψαιμία, λίγο μετά αφού της είχαν απορρίψει το αίτημά της να προχωρήσει σε άμβλωση, έβγαλε στους δρόμους όλων των μεγάλων πόλεων χιλιάδες κόσμο απαιτώντας τη νομιμοποίηση των εκτρώσεων. Το 2013 στην Ιρλανδία ψηφίστηκε για πρώτη φορά νόμος που επιτρέπει την έκτρωση, μόνο σε γυναίκες στις οποίες η κυοφορία μπορεί να αποβεί μοιραία για την ζωή τους.

Ακόμα και στην Ελλάδα η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, που έχει τις ρίζες του στην Ανανεωτική Αριστερά που έπαιξε ενεργό ρόλο στο κίνημα νομιμοποίησης των εκτρώσεων, δεν πήρε καμία θέση όταν τον περασμένο Μάιο έγινε γνωστή η απόφαση των αναισθησιολόγων του νοσοκομείου της Σάμου να μη χορηγούν αναισθησία σε περιπτώσεις διακοπής κύησης. Οι αναισθησιολόγοι επικαλέστηκαν το άρθρο 31 του Νόμου 3418/2005 (κώδικας ιατρικής δεοντολογίας) το οποίο αναφέρει ότι «Ο ιατρός μπορεί να επικαλεσθεί τους κανόνες και τις αρχές της ηθικής συνείδησής του και να αρνηθεί να εφαρμόσει ή να συμπράξει στις διαδικασίες τεχνητής διακοπής της κύησης, εκτός εάν υπάρχει αναπότρεπτος κίνδυνος για τη ζωή της εγκύου ή κίνδυνος σοβαρής και διαρκούς βλάβης της υγείας της».

Ενάντια στο σεξισμό σήμερα

Οι γυναίκες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του αγώνα από τα νοσοκομεία και τα σχολεία μέχρι τα πολυκαταστήματα και τα ΜΜΕ, έχουν τη δύναμη να κοντράρουν την απόπειρα αμφισβήτησης κατακτήσεων που κερδήθηκαν μέσα από τους αγώνες των γυναικών της γενιάς της Μεταπολίτευσης. Η τεράστια επιτυχία της φετινής συγκέντρωσης στις 8 Μάρτη, παγκόσμιας ημέρας της γυναίκας, στην Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες του κόσμου, έστειλε το μήνυμα ότι η νέα γενιά γυναικών, έχει την αυτοπεποίθηση να παλέψει ενάντια στο σεξισμό που συνεχίζεται.

Η ρίζα της γυναικείας καταπίεσης βρίσκεται στην οικογένεια, μέσα στα πλαίσια της οποίας γίνεται η διαδικασία της δωρεάν αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης, δηλαδή η ανατροφή των παιδιών, η φροντίδα των αρρώστων και των ηλικιωμένων, η εκπαίδευση της νέας γενιάς. Είναι σαφώς πιο βολικό και επικερδές για τους καπιταλιστές, η αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης να γίνεται εξατομικοποιημένα και δωρεάν μέσα στην οικογένεια και να πέφτει στους ώμους της γυναίκας. Γι’ αυτόν το λόγο ο σεξισμός, η ιδεολογία ότι οι γυναίκες είναι κατώτερες από τους άντρες και ότι η φροντίδα της οικογένειας είναι ένας φυσιολογικός ρόλος που πρέπει να αναλάβουν οι ίδιες, εξακολουθεί να αποτελεί κομμάτι της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Μέσα σε μία περίοδο που οι καπιταλιστές και οι κυβερνήσεις που τους υπηρετούν διαλύουν το κοινωνικό κράτος που έχει απομείνει, εφαρμόζοντας περικοπές, λιτότητα και ιδιωτικοποιήσεις, η οικογένεια μετατρέπεται σε κάτεργο απλήρωτης εργασίας. Η οικογένεια μπαίνει σε κρίση και οι ιδεολογικές πιέσεις εντατικοποιούνται. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια σήμερα το δικαίωμα των γυναικών να ορίζουν τη σεξουαλικότητά τους, μετατρέπεται σε αίτημα αντικαπιταλιστικό, αφού έρχεται ξανά σε κόντρα με τις επιλογές ενός συστήματος που θυσιάζει τα αυτονόητα δικαιώματα των γυναικών για να συντηρήσει το θεσμό της οικογένειας.

Αν στη δεκαετία του ‘70-’80 έμοιαζε ρεαλιστικό ότι η θέση της γυναίκας μπορεί να αλλάξει μέσα στα πλαίσια του συστήματος, αρκεί να αναδειχτούν περισσότερες γυναίκες στα κέντρα λήψης αποφάσεων, σήμερα η κρίση του καπιταλισμού δεν αφήνει πολλά περιθώρια για τέτοιου είδους αυταπάτες. Μία κυβέρνηση που διαλύει τους παιδικούς σταθμούς, συγχωνεύει σχολεία, αφήνει τα νοσοκομεία να ρημάζουν από την έλλειψη προσωπικού και τα αφεντικά να πετάνε στο δρόμο τις γυναίκες ή να τις πληρώνουν με μισθούς των 300 ευρώ, την ίδια στιγμή που δίνει δισεκατομμύρια για την αποπληρωμή του χρέους, είναι υπεύθυνη για τα τεράστια βάρη που φορτώνονται στις πλάτες των γυναικών σήμερα.

Στα 100χρονα γενέθλια της Ρώσικης Επανάστασης δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε ότι η επαναστατημένη Ρωσία ήταν η πρώτη χώρα όπου το 1920 η γυναίκα απέκτησε το δικαίωμα στην έκτρωση, 66 χρόνια πριν το σοσιαλδημοκρατικό ΠΑΣΟΚ ψηφίσει μετά από πολλά πισωγυρίσματα το σχετικό νόμο. Ο Τρότσκι αναφέρει2: “Η επανάσταση έκανε μία ηρωική προσπάθεια να διαλύσει τη λεγόμενη οικογενειακή εστία -αυτόν τον απαρχαιωμένο σκουριασμένο και αποστεωμένο θεσμό, στον οποίο η γυναίκα της εργατικής τάξης κάνει την πιο μονότονη εργασία από τα νιάτα της μέχρι το θάνατό της. Το πέρασμα όλων των λειτουργιών που γίνονται μέσα στην οικογένεια, σε θεσμούς που δημιουργούνται από τη σοσιαλιστική κοινωνία, που μπορούν να ενώσουν όλες τις γενιές με βάση την αλληλεγγύη και την αμοιβαία βοήθεια, έχει σαν αποτέλεσμα να εξασφαλίσει στη γυναίκα στο ίδιο το ζευγάρι την πραγματική απελευθέρωση από τα δεσμά πολλών χιλιετηρίδων”.

Και τότε και σήμερα η μόνη προοπτική για όλες τις γυναίκες είναι αυτή που ισχύει για όλη την εργατική τάξη. Η ανατροπή του καπιταλισμού και η πάλη για μία κοινωνία που θα λειτουργεί για τις ανάγκες των πολλών, όπου όλοι οι καταπιεσμένοι θα μπορούν να γίνουν κυρίαρχοι του εαυτού τους, του σώματός τους και της προσωπικότητάς τους, μία κοινωνία πραγματικής απελευθέρωσης.

 

Σημειώσεις

  1. Κείμενο των Έφη Αβδελά, Μαρίνα Παπαγιαννάκη, Κωστούλα Σκλαβενίτη, «1976-1986 Έκτρωση: Το Χρονικό μιας Διεκδίκησης» που δημοσιεύτηκε στο φεμινιστικό περιοδικό Δίνη τεύχος 1.
  2. Λέων Τρότσκι: Γυναίκες και Οικογένεια” συλλογή άρθρων που άλλα από αυτά δημοσιεύτηκαν στην Πράβδα στα πρώτα χρόνια της επανάστασης και άλλα στην εξορία.