Βιβλιοκριτική
Βιβλιοκριτική: Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος

Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος
Καρλ Μαρξ, Φρίντριχ Ένγκελς

Εισαγωγή: Έρικ Χόμπσμπάουμ

Τιμή 6.36 ευρώ, 120 σελίδες
Εκδόσεις Θεμέλιο, 2017

 

«Το δεύτερο συνέδριο της Ένωσης (των Κομμουνιστών), που συνήλθε στο Λονδίνο το Νοέμβριο-Δεκέμβριο του 1847, υιοθέτησε τυπικά τους στόχους και το νέο καταστατικό της οργάνωσης, και κάλεσε τον Μαρξ και τον Ένγκελς να συντάξουν το νέο Μανιφέστο, εκθέτοντας και αναπτύσσοντας τους σκοπούς και την πολιτική της οργάνωσης.(..) Αποτέλεσμα ήταν ένα κείμενο είκοσι τριών σελίδων που έφερε τον τίτλο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο εκδόθηκε το Φεβρουάριο του 1848 και εκτυπώθηκε στα γραφεία της Ένωσης Εργατών, στην οδό Λίβερπουλ αρ. 46 στο Σίτυ του Λονδίνου.

Το 1998 τιμούμε τη μνήμη της 150ης επετείου από την έκδοση του μικρού αυτού φυλλαδίου, που είναι σχεδόν βέβαιο ότι ως πολιτικό κείμενο άσκησε τη μεγαλύτερη επιρροή μετά τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη της Γαλλικής Επανάστασης», διαβάζουμε στην εισαγωγή στην επετειακή αγγλική έκδοση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου από τον Έρικ Χόμπσμπάουμ, με τίτλο The Communist Manifesto, A Modern Edition, που εκδόθηκε το 1998. H Ελληνική έκδοση παρουσιάζεται από τις εκδόσεις «Θεμέλιο» και εμπλουτίζεται με την εισαγωγή του Έρικ Χόμπσμπάουμ στην επέτειο από τα 100 χρόνια γέννησης του μεγάλου μαρξιστή ιστορικού.

Πλησιάζοντας στην 170η επέτειο από την έκδοση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, η επικαιρότητα αυτής της παμφλέτας εντυπωσιάζει. Η παρατήρηση των συγγραφέων στον πρόλογο στη γερμανική έκδοση το 1872 πως «Όσο κι αν άλλαξαν οι συνθήκες στα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, οι γενικές αρχές που αναπτύχτηκαν σ' αυτό το Μανιφέστο διατηρούν σε γενικές γραμμές ακόμα και σήμερα όλη τους την ορθότητα», ισχύει μέχρι σήμερα.

Δύο από τους βασικούς ισχυρισμούς του είναι το ίδιο αληθείς σήμερα όπως και όταν πρωτογράφτηκαν: Το πρώτο ότι η καπιταλιστική κοινωνία είναι χωρισμένη ανάμεσα σε δύο τάξεις , τα αφεντικά και τους εργάτες, που έχουν αντίθετα και ασυμβίβαστα συμφέροντα, και ότι το σύστημα είναι από τη φύση του ασταθές, επιρρεπές στις κρίσεις και καταστροφικό.

Ένας τρίτος ισχυρισμός, ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός διαπερνά συναρπαστικά το κείμενο, έτσι διαβάζοντας κανείς το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος μπορεί να αντιληφθεί πολύ γρήγορα, πώς αποτέλεσε ένα έργο με τόσο μεγάλη επιρροή σε εκατομμύρια εργάτες και εργάτριες, αγωνιστές και αγωνίστριες του κινήματος σε ολόκληρο τον κόσμο.

Φωτεινό σημείο του Μανιφέστου, που το καθιστά τόσο επίκαιρο μέχρι σήμερα είναι η αντίληψή του για την ιστορία. «Μέχρι τώρα, η ιστορία όλης της κοινωνίας είναι ιστορία των ταξικών αγώνων», είναι η διάσημη φράση με την οποία ξεκινά το κείμενο. «…καταπιεστής και καταπιεζόμενος, βρίσκονταν σε συνεχή αντίθεση μεταξύ τους, σε έναν αδιάκοπο πόλεμο, άλλοτε κρυφό, άλλοτε φανερό, που κάθε φορά τελείωνε ή με τον επαναστατικό μετασχηματισμό ολόκληρης της κοινωνίας ή με την κοινή καταστροφή των αντιμαχόμενων τάξεων».

Το Κομμουνιστικό Μανιφεστο αποτελεί μία συνεισφορά στην πάλη της εργατικής τάξης για την ανατροπή του συστήματος. «Ωστόσο αυτό που αναμφίβολα θα κάνει εντύπωση στο σύγχρονο αναγνώστη είναι το αξιοπρόσεκτο συμπέρασμα του Μανιφέστου για τον επαναστατικό χαρακτήρα της «αστικής κοινωνίας», αναφέρει ο Χόμπσμπάουμ. «Η αστική τάξη», γράφουν ο Μαρξ και ο Ένγκελς, «μέσα στη μόλις εκατόχρονη ταξική κυριαρχία της δημιούργησε παραγωγικές δυνάμεις πιο μαζικές και κολοσσιαίες από ότι όλες μαζί οι περασμένες γενιές. Υποταγή των δυνάμεων της φύσης, μηχανές, εφαρμογή της χημείας στη βιομηχανία και τη γεωργία, ατμοπλοΐα, σιδηρόδρομοι, ηλεκτρικοί τηλέγραφοι, εκχέρσωση ολόκληρων ηπείρων, διαρρύθμιση των ποταμών σε πλωτούς, ολόκληροι πληθυσμοί που ξεπετιούνται από τη γη –ποιος άλλος προηγούμενος αιώνας θα μπορούσε να υποπτευθεί πως στους κόλπους της κοινωνικής εργασίας λαγοκοιμούνταν τέτοιες παραγωγικές δυνάμεις;».

Παρά τον επαναστατικό του ρόλο στη ιστορία, ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που γεννάει αλλεπάλληλες κρίσεις.

«Η σύγχρονη αστική κοινωνία με τις σχέσεις παραγωγής, ανταλλαγής και ιδιοκτησίας της, μια κοινωνία που έχει σωρεύσει τέτοια γιγαντιαία μέσα παραγωγής και ανταλλαγής, μοιάζει με μάγο που δεν είναι πλέον σε θέση να ελέγξει τις δυνάμεις του Κάτω Κόσμου, τις οποίες έχει επικαλεσθεί (..) Οι όροι της αστικής κοινωνίας είναι πολύ στενοί για να περικλείσουν τον πλούτο που δημιούργησαν». Το βάθος και οι καταστροφικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης των τελευταίων χρόνων επιβεβαιώνουν περίτρανα αυτήν την ανάλυση.

Το πιο σημαντικό σημείο όμως του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, ως οδηγού δράσης για την ανατροπή του συστήματος είναι το ποιος αποτελεί τη δύναμη για την απελευθέρωση όλης της κοινωνίας. Το Μανιφέστο δημοσιεύτηκε το Φεβρουάριο του 1848, μία περίοδο που όλη η Ευρώπη έμελλε να ταρακουνηθεί από ένα μεγάλο επαναστατικό κύμα. Μπορεί την περίοδο που γραφόταν το μανιφέστο η εργατική τάξη να ήταν ακόμα μικρή, όμως αυτό που αντιλήφθηκαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς ήταν πως με την ανάπτυξη του καπιταλισμού μεγάλωνε και το «κοινό» του Κομμουνιστικό Μανιφέστου, η εργατική τάξη. Έτσι λοιπόν παρατηρούν πως «απ’ όλες τις τάξεις που αντιτίθενται σήμερα στην μπουρζουαζία, μόνο το προλεταριάτο είναι πραγματικά επαναστατική τάξη», ενώ καταλήγουν με τη διάσημη φράση πως «η αστική τάξη παράγει πρώτα απ’ όλα τους ίδιους της τους νεκροθάφτες. Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και τα δύο αναπόφευκτα».

Σε αυτό το σημείο του κειμένου ο Έρικ Χόμπσμπάουμ ασκεί την μεγαλύτερη κριτική. «Είναι σήμερα προφανές», γράφει, «ότι η αστική τάξη δεν ‘παρήγαγε πρώτα απ’ όλα τους ίδιους της τους νεκροθάφτες’ στο πρόσωπο του προλεταριάτου. ‘Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου’ δεν αποδείχτηκαν ‘και τα δύο αναπόφευκτα’». Σε αυτήν την περίπτωση ο Έρικ Χόμπσμπάουμ, χάνει από τη ματιά του την κεντρικότητα της εργατικής τάξης σαν την τάξη που μπορεί να απελευθερώσει ολόκληρη την κοινωνία αλλά και το βασικό συμπέρασμα των Μαρξ και Ένγκελς, ότι η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας. Μπορεί η φράση για την αναπόφευκτη πτώση της αστικής τάξης και τη νίκη του προλεταριάτου να φαντάζει υπερβολικά αισιόδοξη, όμως αυτό που πρέπει να έχουμε στο νου μας είναι ότι γράφοντας αυτές τις γραμμές ο Μαρξ και ο Ένγκελς δεν το έκαναν με μία μηχανιστική αντίληψη της ιστορίας. Η οργάνωση και η ανάπτυξη ενός πολιτικού κινήματος ήταν απαραίτητα. Το Μανιφέστο είναι ένα πρόγραμμα δράσης για την οργάνωση των κομμουνιστών εργατών. Στόχος του είναι να εξοπλίσει το κίνημα με στρατηγική και θεωρία.

Σήμερα, σχεδόν 170 χρόνια μετά τη συγγραφή του Μανιφέστου, βιώνουμε την μεγαλύτερη παγκόσμια οικονομική κρίση, έχοντας παράλληλα και μία πολλαπλάσια μεγαλύτερη και καλύτερα οργανωμένη εργατική τάξη. Με το φάντασμα του εργατικού κινήματος να πλανιέται πάνω από όλον τον πλανήτη, από την Αμερική και τον κόσμο να ξεσηκώνεται ενάντια στον Ντόναλντ Τραμπ και τους φασίστες, την Βρετανία και την τεράστια πολιτική κρίση που έχει προκαλέσει το κίνημα στους Τόρρηδες μέχρι την Ελλάδα των απεργιών ενάντια στα μνημόνια και των τεράστιων αντιφασιστικών και αντιρατσιστικών κινητοποιήσεων, σήμερα 100 χρόνια μετά τη ρώσικη επανάσταση, το τελευταίο κάλεσμα του Κομμουνιστικού Μανιφέστου είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. «Ας τρέμουν οι κυρίαρχες τάξεις μπροστά σε μία κομμουνιστική επανάσταση. Οι προλετάριοι δεν έχουν τίποτα να χάσουν σε αυτήν παρά μόνο τις αλυσίδες τους. Έχουν να κερδίσουν έναν κόσμο ολόκληρο.

Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε!».